İpoteka yolu ilə 1000-1200 ailə mənzil ala biləcək

Əli Mməsimli: “Bu, mənzilə ehtiyacı olan vətəndaşların 35 faizini təşkil etmir”

Azərbaycanda ən böyük problemlərdən biri əhalinin əksəriyyətinin evinin olmamasıdır. Əmlak bazarındakı tələb-təklif balansı pozulub. Bir tərəfdə orta hesabla aylıq gəliri 450-500 manat olan şəxsin ev ala bilmək üçün maddi imkanının olmaması, digər tərəfdə isə çoxlu sayda mənzil satışı ilə məşğul olan şirkətlərin mənzillərini sata bilməməsi diqqət çəkir. “Marja”nın problemin həlli üçün təqdim etdiyi Türkiyə təcrübəsinə görə, orada ilk növbədə dövlət müdaxilə edərək “Varlıdan al kasıba ver” siyasətini yeridir. Yəni Azərbaycanda da qardaş ölkədəki kimi bütün evlərin qiyməti yüksəldilərək, bank və birja vasitəsilə güclü daşınmaz əmlak bazarı yaradılaraq evlərin sənədlərinin bazarda satışa çıxardılması və varlıların, şirkətlərin bu qiymətli kağızlara depozit qoyaraq (evin qiyməti qədər) aylıq faiz gəliri əldə etməsi və həmin evlərin az maaşlı sakinlərə az məbləğdə aylıq (200-250 manat) ödənişlər etmək yolu ilə satılması həyata keçirilə bilər. Bu, problemin həlli yolu ola bilər. İmkanlı şəxslərin və ya şirkətlərin gəlirləri onların qoyduqları depozitlərn illər sonra inflyasiya nəticəsində dəyər itirməsini kompenmsasiya etməlidir.

Məsələn, hal-hazırda 80 min manata satılan bir evin qiymətini bank yüksəldərək 90 min manat edə bilər. Bunda məqsəd pulu verənin hesabına 10 min manat faiz gətirən depoziti qoymaqdır. A şəxs 80 min manat ödəyərək bunun müqavilində birjadan qiymətli kağızı (evin sənədlərini) alır. Bank isə evi metropolitendə işləyən Həsənə satır. İlkin ödənişsiz evi alan Həsən 90 min manat ilə razılaşaraq evi alır (aylıq 250 manat x 360 ay (30il) = 90 min). Beləliklə, iki tərəfin də qazanclı çıxdığı bir vəziyyət yaranır. A şəxsi 80 min manat ödəyib aldığı qiymətli kağızın aylıq gəliri, bankadakı öz hesabına köçürülən 10 min manat depozit və bunun faiz gəliri, hər ay Həsənin ödədiyi 250 manat və bunların yığılmasından yaranan faiz gəlirlərini əldə edir. Evi alan Həsən isə ilkin ödəniş, faiz ödəmədən sadəcə ayda 250 manat ödəyərək ev sahibi olur. Beləliklə, dövlət mənzil bazarındakı paradokslu müdaxilədən qazanc əldə edir: əhali mənzillə təmin edilir və mənzil satan şirkətlər əllərində qalan evləri sataraq bazarda öz işlərini daha da genişləndirir. Bu da qeyri-neft sektorunda atılan uğurlu bir addım sayıla bilər. Bundan başqa, bank və birjalarda maliyə bazarı güclənərək dövriyyəyə yüksək təsir göstərir, insanlarda maliyə bazarına qarşı maraq oyanır.

Qeyd edilir ki, bankın məzilin qiymətini artıraraq pulu verən varlının (A şəxsin) hesabına yatırdığı 10 min manat evi ilkin ödənişsiz alanın ilk 40 ayda ödəyəcəyi aylıq məbləğlərin cəmidir (250x40 ay = 10 min). Qiymətli kağızın sahibi 40 ay hesabından bu vəsait üzrə faiz gəliri götürə bilməz. Əgər evi alan, tutaq ki, 6 min manat ilkin ödəniş edərsə, bu zaman 10 min manatın təmin olunmasına 4 min manat çatmır. Bu halda qiymətli kağızın sahibi 16 aydan sonra faizlərini ala bilər.

Qeyd edək ki, bir müddət öncə Mərkəzi Bankın sədr Elman Rüstəmov bir müddət öncə, ilk dəfə olaraq beynəlxalq təcrübəyə o cümlədən qonşu Türkiyə və Qazaxıstan təcrübəsinə uyğun olaraq dövlət və xüsusi bölmə partnyorluğu əsasında dövlətin “ekonom klass” mənzil tikintisinin genişləndirilməsi və sosial ipoteka ilə əlaqələndirilməsinin təklif edildiyin bidirib. Yeni strategiya çərçivəsində ən mühüm məsələlərdən biri - əhali öz yığımları hesabına birbaşa ipoteka ilə mənzil alsınlar. Burada da Alman tikinti əmanət bankları modeli təcrübəsindən yararlanmaq məqsədəuyğun sayılırdı.

Milli Məclisin İqtisadi siyasət Komitəsinin üzvü Əli Məsimli “Üç nöqtə”yə bildirdi ki, ipoteka ilə bağlı indiki mövcud şərtlərinin dəyişdirilməsi, xarici təcrübənin tətbiqi olduqca vacibdir. Ə.Məsimli qeyd edir ki, birincisi, ipoteka kreditlərinin sosial bloku üzrə ayrılan 50 milyon manat tədricən artırmalı, kredit faizləri ikidəfə endirilməli və ilkin ödənişlərini birinci mərhələdə müəyyən qədər azaltdıqdan sonra xüsusi fond yaradılmalıdır: “Bu fond vasitəsi ilə ilkin ödəniş problemini həll etmək olar. İkincisi, ipoteka kreditləri təkcə Bakı şəhəri ilə məhdudlaşmamalı və bunun ölkənin digər regionlarına da yayılmasını təmin etmək üçün tədbirlər görülməlidir. Üçüncü təklif isə odur ki, ipoteka kreditləri ilə yanaşı, sosial evlərin tikilməsi məsələsini həll etmək lazımdır”.

İqtisadçı deputatın sözlərinə görə, 2015-ci il üçün nəzərdə tutulan 50 milyon manatdan yalnız 1000-1200 ailə mənzil ala biləcək ki, bu da mənzilə ehtiyacı olan vətəndaşların 35 faizini də təşkil etmir: “Bu prosesi sürətləndirmək üçün sosial evlərin tikintisini təşkil etmək lazımdır. Məlumdur ki, bu gün Azərbaycanda orta əmək haqqı 400-450 manat, dövlət təşkilatlarında çalışan şəxslərin isə orta əmək haqqları 200-250 manatdır. Bizim təkliflər isə ondan ibarətdir ki, sosial evlər tikilən zaman bu gəlirlər nəzərə alınsın və vətəndaşlar aylıq 70-100 manat ödəməklə, kirayə kimi qaldığı bu evləri 20-25 ildən sonra şəxsi mülkiyyətinə çevirsinlər”.

Əfsun

Üş nöqtə.- 2015.- 18 fevral.- C.- 10