Səməndər Rzayev: Araq,
serroz, sərxoş oynadığı son rol
Ramilə Qurbanlının “Ölümlü dünya” layihəsində
Çox qədim bir əfsanə var - Səməndər adlı quş həmişə odda yanır yanır, amma heç vaxt
ölmür. Özünü odlara yaxmaq onun
yaşamaq yanğısıdır, yanır və
yaşayır. O vaxt ölür ki, yaxılmağa od tapmır.
Atası
adını Səməndər qoydu, taleyini Tanrı verdi. Tanrı
yazdı ki, Səməndər aktyor olacaq, sənəti
üçün əbədi odlara yaxacaq özünü.
Səhnədə, kinoda misilsiz obrazlar yaradacaq,
heç vaxt süni, ürəksiz oynamayacaq. Dublyajda
da ürək qoyacaq. Onun səsində
başqasının obrazı elə canlanacaq ki, elə bil Səməndər
Rzayev özü oynayır, oynayan aktyor onun səsində əriyib
itəcək. Sənəti üçün belə
yandığına görə cəmi 41 il
yaşayacaq.
O,
dünyaya gələndə ölkədə Böyük Vətən
Müharibəsi gedirdi. 1945-ci
ilin yanvarı, böyük qələbəyə beş ay vardı. Çoxuşaqlı ailənin
sonbeşiyi olan bu uşaq müharibənin
qan-qadasından uzaq Ağsu rayonunda
doğulsa da müharibə onun da taleyinə təsirsiz
ötüşmədi.Çox çətinliklə,
qıtlıq, kasıbçılıqla
böyüdü. Anası onu, adının qısaldılmış formasında
Səməni – deyib çağırırdı. Kasıbçılığı
uşaq hissiyatı ilə duyan Səməni istedadına
uyğun işlər tapıb pul qazananda hələ çox
balaca idi. Tay-tuşları
ilə kənd
klubun yanında oynayanda açıq qapıdan
divarlara vurulmuş plakatlar onun marağını çəkir.
Klubun müdirəsinin diqqətini isə
plakatlara gözlərini zilləyib baxan bu toppuş uşaq cəlb
edir.
- Niyə
elə baxırsan, oğlum, xoşun gəlir?
- Yox,
baxıram ki, mən bunlardan yaxşı çəkərəm,
yazaram, rəngləri daha yaxşı yaraşdıraram
bir-birinə.
- Çək
gətir, baxaq, xoşuma gəlsə, bunların yerinə sən
çəkəni asaram.
İki gün sonra iri bir plakatı qucağında
güclə tutan uşağı, öz qapısı
ağzında görən qadın təəccübünü
gizlədə bilmədi. “Bu uşağın məsuliyyətinə bax”,-deyə
düşünüb, onun çəkdiyi plakatı klubun ən
görkəmli yerinə asdı, üstəlik Səməniyə
zəhmət haqqı da verdi. Bu minvalla Səməndər
anasına tez-tez belə oğul qazancı gətirdi.Bir gün
qazandığı pulu anasına verib dostları ilə
rahatlıqla oynamağa getdi. Hava
yağışdan sonra çox gözəl idi, amma yer
palçıqdan sürüşkən olmuşdu. Oynadığı yerdə üstündə
oynadıqları körpüdən sürüşüb
üzüaşağı yuvarlanan Səməndər dizindən
ağır zədə alır. Diz qapağı sınan
uşaq düz dörd il xəstəxana, sonra isə ev şəraitində
müalicə olunub.Həmin dörd il onun üçün gələcək
həyatının bünövrəsini qoyub. Hər gün radio
tamaşaları, verilişləri dinləməkdən
başqa əlacı olmayan uşaq, tezliklə bu sənətin
sehrinə düşür. Xüsusən
“Arxib baba və Lyonka” radio-tamaşasındakı Arxib baba
rolunda Ələsgər Ələkbərovun səsi Səməndəri
aktyor olmaq üçün qərar verməyə tələsdirir.
Şöhrətə doğruOxuduğu məktəbdə
“aktyor” ləqəbi qazanan Səməndər Rzayev orta məktəbi
bitirib İncəsənət İnstitutunun aktyorluq fakültəsinə
qəbul olunur.
Bəxti gətirir, çünki Rza Təhmasibin
kursuna düşür. Daha doğrusu, imtahanı
özü götürən Rza Təhmasib kursuna
yığdığı uşaqlar arasında Səməndərin
adını qırmızı haşiyəyə alır.Azərbaycan
mədəniyyətinə isə bu ad qırmızı
haşiyədə yox, qırmızı hərflərlə yazılır –
Səməndər Rzayev.İlk vaxtlar Rza Təhmasib onu filmə
çəkilməyə, teatrda işləməyə icazə
vermirdi, hələ püxtələş deyirdi, “tez məşhurlaşıb
məhv olarsan”-deyirdi. Ona görə də Səməndər
Rzayev yalnız institutu bitirəndən sonra təyinatla
Sumqayıt teatrında işləmək hüququ qazandı.
Kinoda isə ilk dəfə
“Uşaqlığın son gecəsi”ndə ani bir kadra çəkilmişdi,
1968-ci ildə. Ardınca “Tütək səsi”
filmində, yenə epizodik rol.Yalnız 1973-cü ildə
artıq teatrdan, televiziyadan tamaşaçıların sevdiyi
Səməndər Rzayev ilk dəfə “Nəsimi” filmində
böyük rol oynadı-Şirvan şahı rolunu. Həmin
filmdəki Nəsimi
roluna görə “Ən yaxşı kişi aktyor” olan Rasim
Balayevin uğuruna isə ən çox sevinən elə Səməndər
Rzayev idi. Çünki Rasim Balayevi əlindən tutub bu sənətə
gətirən, ona kömək edən Səməndər Rzayev
olub.Ümumiyyətlə, bu aktyor həyatda heç vaxt
özü üçün yaşamayıb, sənəti, bir
də dostları onun həyat eşqi idi.
"Babamızın babasının babası" (film,
1981), "Bağ mövsümü" (film, 1985), "Bəyin
oğurlanması" (film, 1986) sonrakı illərin filmləri
idi. Hər birində fərqli, maraqlı obrazı var.
Televiziya tamaşaları deyəndə dərhal gözlərimizin
qarşısında Şakir Şəkərov canlanır.
Səməndər Rzayev kinoda çəkilməyindən
danışanda “Ayə, niyə oynamırsınız?” məşhur
ifadəsi yadımıza düşür. Onun
teatr səhnəsində oynadığı Xudayar bəy
obrazının hələ də təkrarı, yaxud ondan
yuxarı pilləsi yoxdur. “Nə deyir ə,
bu” – əsərdə bu cümlə yoxdur, onu məhz Səməndər
Rzayev yaradıb və qalan bütün Xudayar bəy
ifaçıları bu ifadəni ondan öyrəniblər.Sevgi
və evlilSevib-seçdiyi qızla evlənəndə Səməndəri
tanımayan yox idi. Qız doğma
yurdundandır-Ağsudan. Rayonda qohumlardan birinin toy mərasimində
rastlaşmışdılar. Onu demək
olar ki, qız özü seçmişdi. Səməndərin
çox tanınması və cazibəli gözləri
qızı cəlb etmişdi, toy boyu ona o qədər
baxmışdı ki, axırda Səməndərin də diqqətini
çəkmişdi bu baxışlar. Səməndər
Rzayev qadınlara meylli deyildi, amma qızın
baxışları onun evlənmək qərarı verməsinə
gətirib çıxartdı.Evləndilər, iki
övladları dünyaya gəldi, bir qız, bir oğlan.
“Gənclik”də bir otaqlı mənzildə
yaşayırdılar. Bu mənzili onlara
Heydər Əliyev hədiyyə eləmişdi. Teatrda Səməndər Rzayevin tamaşasına
baxıb ona valeh olandan sonra. Gürcüstanın o
vaxtkı dövlət başçısı Şevarnadze də
Səməndər Rzayevi çox sevərmiş, bir dəfə
Tiflisdə qastrolda onun kürəyinə əlini vurub “sən
böyük aktyorsan” demişdi.Onu ölkəsində az
sevmirdilər. Sənət dostlarının
dediyinə görə ölkənin elə bil rayonu, əyaləti
yox idi ki, Səməndər Rzayev ora gedəndə
bütün əhali onun pişvazına çıxmasın.
Camaat onun ayaqları altında qurban kəsərmiş
ki, Səməndər Rzayev bu torpağa ayaqlarını
basıb.Tanıyanlar insan kimi də Səməndər Rzayevi
çox sevərmiş. Kimliyindən asılı olmayaraq bir insan onun yanına
kömək üçün gələrdisə, Səməndər
varından yox olub ona kömək edərmiş. Dəstəyi
götürüb bir salam verməyi bəs
idi ki, böyük idarə rəisləri, məmurlar onun istənilən
xahişini dərhal yerinə yetirsinlər.
Çox savadlı və yalnız aktyor kimi deyil, fitrətən
istedadlı insan olub. Yaxşı rəsm çəkməklə
yanaşı pianoda gözəl ifa edib. Hərdən
özü çalıb, özü də pəsdən
oxuyarmış.Radionun “Bulaq” verilişinin aparıcısı
kimi ürəklərə xüsusən bulaq kimi axardı Səməndər
Rzayev. Çox vaxt verilişi, mətni
özü redaktə edərmiş. Hər
hansı bir səhv Səməndərin gözündən
yayınıb efirə gedə bilməzdi.Həm istedad, həm
savad-bilik, həm də insanlıq bir arada hər aktyora qismət
olan xoşbəxtlik deyil. Bu xoşbəxtlikdir,
yoxsa bədbəxtlik-hökm vermək çox çətindirNə
yazıq ki bu qədər sevilən, uğurlu insanın taleyi
çox ağır olub. Və qəribəsi
ondadır ki, onunla eyni nəsildən olan aktyorların hər
biri çox istedadlı, böyük sənətkarlardır və
belə ağır tale yaşayıblar-Hamlet Qurbanov, Hamlet
Xanızadə, Şahmar Ələkbərov və. s.“Çox içirdi Səməndər,
onun güdazına getdi”- söhbət etdiyim bütün həmkarları,
dostları ya adını eşidən kimi, ya da onun
haqqında danışarkən sonda bu kəlməni dedilər.Evi
həmişə qonaq-qaralı olardı. Dostları
çox idi, yeyib-içdiyi dostlar. Bunun
üstündə bəzən evdə xanımı ilə
söz-söhbət olardı. Xanımı
onu qorumağa çalışardı ki, çox içməsin.
Görürdü ki, gözgörəti
uçuruma gedir həyat yoldaşı. Bu “dostbazlıq” onu
ölümə sürüklədi.
Son rol və
qaraciyər serrozu
Teatrda
bir-birinin ardınca uğurlu rollar oynayır, hər dəfə
tamaşaçını heyrətləndirirdi, amma özü də, ətrafdakılar
da görürdülər ki, hər gün bir addım geri
gedir Səməndər Rzayev. Sənətdə
irəli, fiziki cəhətdən geri.Artıq yeriyəndə
yer silkələnən, danışanda gözləri lərzəyə
salan Səməndər deyildi, nəfəsi güclə gəlirdi,
o qədər arıqlamışdı ki, onu görən kimi
xəstə olduğunu hiss etmək asan idi. Qara ciyər hədsiz içkiyə davam gətirə
bilmirdi artıq. Fiziki cəhətdən sağlam
olması 41 yaşına qədər içdiyi içkilərin
ona yıxa bilməməyinin göstəricisi idi, amma artıq
geri də yol qalmamışdı.Bütün ömrü boyu
çalışdığı Dram Teatrının səhnəsində
“Sizi deyib gəlmişəm” tamaşasında Xudayar bəyi
oynayırdı. Tərəf-müqabili Səidə
Quliyeva danışır ki, çox möhtəşəm bir
səhnəmiz vardı, tamaşanın canı olan bu səhnədə
mən Səməndəri sillə ilə vururdum: “Həmin
yer gələndə Səməndər yavaşca
pıçıldadı ki, Səidə, ölürəm,
yola ver, vursan, yıxılacam, halım pisdir. Tamaşadan
sonra səhnə arxasından onu xəstəxanaya
götürdülər, siması ağappaq, özü də
büzüşmüşdü”.İki gün sonra “Közərən
ocaqlar” tamaşasında oynamaq üçün birbaşa xəstəxanadan
səhnəyə gəlib Səməndər Rzayev. Onun
üçün bilet alıb gələn
tamaşaçısını məyus etmək istəməyib.
Tamaşadan əvvəl bəsdir-demədən içib, bu dəfə
ağrılarını unutmaq, tamaşanı oynamaq
üçün. O qədər içib ki, ayaq
üstdə durmaq belə çətin olduğu halda
tamaşanı oynayıb və səhnə arxasında
yıxılıb, bu onun səhnədə son rolu olub.Özündən
sonra həyatda onu saysız, yadda qalan obrazları
xatırladır, bir də övladları. Qızı
Rübabə radioda çalışır. Oğlu Rəşid
aktyordur, Milli Dram Teatrında çalışırdı, indi
psixoloji durumunda problemlər olduğundan işdən
çıxarılıb, evdə həkim nəzarəti altındadır,
vaxtlı-vaxtında müalicə olunur. Evlənməyib, Səməndər
Rzayevin əmanətinə xanımı baxır. Hərdən “Nə yaxşı ki Səməndər
bu zülmümü görmür”-deyə şükür də
edir.ox qədim bir əfsanə var - Səməndər adlı
quş əbədi odlara yanır, amma heç vaxt
ölmür. Özünü odlara yaxmaq onun yaşamaq
yanğısıdır, yanır və yaşayır. O
vaxt ölür ki, yaxılmağa od tapmır.
Üç
nöqtə.- 2018.- 17 mart.- S.12.