Şairin Tanrı sövdaları...
Azərbaycan poeziyasına Tanrı
təsəvvürü (və
bütün mərhəm
metafizikası ilə Tanrı obrazı) uzun fasilədən sonra bir də
keçən əsrin
70-ci illərində gəldi…
Ancaq qəti şəkildə demək
olar ki, Vaqif Səmədoğlu, Ramiz Rövşən, Vaqif Cəbrayılzadə…
kimi şairlərin poetik-fəlsəfi təfsirində
bu yeni bir
Tanrı idi. Və əsas da o idi ki, hər
şairin öz Tanrısı, hər Tanrının da onu «yaradan» şairin idyea-estetik marağından
irəli gələn öz missiyası vardı.
Şeir yazmağa (və şair olmağa!) nə vaxtdan başladığını ancaq
Tanrı bilən Dəyanət Osmanlı da
öz böyük sələfləri kimi dərhal (və təbii olaraq!) O Kişinin
ətəyindən yapışdı…
Mən Tanrının lal diliyəm,
hərə bildiyin anlayır.
Ağzımda sözüm quruyub,
hərə bir dildə oxuyur.
Səhranın kor bulağıyam,
dəvələr üfürüb
içər.
Türkün vahim sorağıyam,
səsimdə yovşanlar
bitir.
Ulu yolun sükutuyam,
izimdən fəryad
boylanır.
İtmiş ruhumun quluyam,
kölgəmin köksü
atlanır.
Ancaq bu, Vaqif Səmədoğlunun,
Ramiz Rövşənin,
Vaqif Cəbrayılzadənin…
yox, tamamilə başqa Tanrı – Türk Tanrısıdır
ki, onun ən azı I minilliyin ortalarından (ən çoxu isə e.ə. III minillikdən) gələn
konkret etnoqrafik tarixi var… Və
bununla belə, türklərin dünyanın
müxtəlif dinlərinə
(və İnsanın Tanrı axtarışlarına)
ehtiramının təzahürüdür
ki, həm Azərbaycan dilində, həm də Azərbaycan poeziyasının
dilində Tanrı tək deyil, Tanrı-Təla var, Allah var, İlahi var, Haqq var,
Xuda var, Pərvərdigar var, Yaradan var… Yaradana
etiqad, yaradılana hörmət var…
Və ona görə də şai,r
yaradılana hörmətin
təzahürü olaraq
Tanrısına tövsiyə
verməkdən çəkinmir:
Yolsuz bir səyyaham,
öz kölgəmin izindəyəm…
…Tanrıya tövsiyəm var:
min illərin sınağında
uduzan
alnımdakı mənasız
cümləyə
qara bir nöqtə qoyulsun.
Açılsın bütün umacaqlarımız,
bitsin bu səbrin mistik əzabı.
Sən
min yerə yozulan sözünün,
mən küskün canımın sahibi olum.
Tanrı
nə dərəcədə
hökmlüdür onu
bilmək bizə düşməz, ancaq özünə (və öz aləmində) bir «Tanrı yolu» tutub «öz
kölgəsinin izi» ilə gedən şairin də «hökm»ü var… Nəsimi «Həqq mənəm, Həqq məndədir, Həqq söylərəm»
demişdi. Dəyanət
birbaşa elə demir, ancaq dahi
sələfindən daha
səmimi, daha təvazökar və daha analitik danışır.
Əslində isə,
Tanrıya qahmar durmaqla o da «Həqq mənəm» deyir:
Tanrının qoca vaxtında
insanlıq üzərinə,
tale- qismətin qanına yerikləyib
alın yazısını
dəyişmək eşqinə
düşənlər var.
Ölüm- dirim fərmanında
Tanrıya ortaq bir iddiada bulunmaq
və əkməyini göz yaşı isladanların
bayramını kutlamaq
zalımın görəvi
olmasaydı…
İnsan
Tanrı övladıdırsa,
vay o kəsin halına ki, öz Yaradanına asi olur.
Ancaq Dəyanət Osmanlının poetik- metafizik interpretasiyasında
İnsanın öz Tanrısına asi
olmağının da izahı
var:
Məni
də Tanrı yaradıb deyə
heç təsəllim
olmadı.
Dar macalda tərk edənlər
peşmanlıq içində
xoş günüm olmadığını sanıb,
bəlkə də, ömür boyu
bir daha xatırlamadı.
Şair
əmindir ki, İnsanla Tanrı arasındakı münasibətlərdə
bir «əğyar» (Şeytan!) var. Və ona da əmindir ki, elə bu
Şeytan («əğyar»)
da İnsan üçün
təsəvvür olunmayacaq
qədər «əziz»dir:
Tanrıda insaf varsa,
könlüm- gözüm
toxtayar.
Sənin
də qursağın dar,
nə sevgin yaşadar,
nə də rəhmin
tabutumu oxşayar,
əzizim.
Azərbaycan poeziyasının min illik tarixində nə «aşiq»in, nə də «məşuq»un mistik mənşəyi məlum deyil. Məlum olan odur ki,
hər ikisi İlahi mənşəyə
iddialıdır. Ancaq
bütün bu iddiaların tən ortasında yenə də bir Şeytan
var…
Hikkəli dualar göyün
üzündə
didir bir- birini qarğa- quzğuntək…
Aman vermədən öldürən
də,
aman diləyən də Tanrını səslər.
İmdada hər zaman fələk yetişər.
Dəyanət Osmanlı bütün
şairlər kimi bəzən nə Tanrının tərəfindədir,
nə də Şeytanın (Fələyin)…
Hər şeydən əvvəl ona görə ki, şair nə
Şeytan qədər
üsyankardır, nə
də Tanrı qədər təmkinli.
Ancaq məsələnin
mürəkkəbliyi burasındadır
ki, Şairdə həm Tanrı, həm Şeytan var, həm də
Şairlik «diplomatiya»sı…
Əfəndim Tanrı,
birdən anlamazsan
dilimi,
sözümdə özünü
tanımazsan deyə
mən son sözümü
belə
unutmaq zorundayam
fani bir həyat kimi.
Bunu ancaq Şair deyə bilər!.. Bu qədər diplomatik nitq Tanrı dərgahında ancaq Şairə məxsusdur!.. Və bu «qələt»i
heç Şeytan da eləyə bilməz!..
Böyük Vaqif Cəbrayılzadə
demişdi axı: «Gülləliyin şairləri!..» Və verdiyi
hökmün icrasını
gözləməyə hövsələsi
çatmadan özündən
başlayaraq bütün
şairləri son nəfəsinə
qədər «güllələmişdi»…
Ancaq faydası olmadı… «…Yerdən çıxar, Göydən
yağar aşiq»…
Dəyanət Osmanlı nə qədər səmimi olsa da, yenə də iddialıdır. Çünki
Şairdir… Sabir necə deyirdi?.. «Şairəm çünki, vəzifəm
budur əşar yazım»…
Sevinəndə
Tanrını dost kimi əzizlədim,
acı çəkəndə
düşmən kimi darıldım adına.
…Şeytankeçməz yollarda
səbirsiz var- gəl edib
hesab çəkməyə
bir suçlu görmədim.
Tanrı!.. Və Yol!.. Əslində,
Yol ancaq Tanrıya məxsusdur!.. Şeytanın (və Fələyin)
Yolu yoxdur, Dolanbacları var ki, onun da sonuna
gedib çıxmaq mümkün deyil, onun Yoldan azmağı
var.
Tanrı
haqqı, Dəyanət
Osmanlı gözəl
deyir:
Mən bir yolçu ilan,
sanki həyatın rəsmi
üzümdə donmuş,
dilimdə yollar haçalanmış,
dişlərimdə ağıya
dönmüş
Tanrının verdiyi ruzi.
Dəyanət Osmanlı Tanrı
haqqında yalnız gözəl demir, həm də onu gözəl təhlil edir… Çünki bu ilk növbədə onun özünün Tanrısıdır…
Bu sənmisən,
Tanrım,
verdiyin dillə əzizlənib,
can əvəzi verdiyin sözlə söyüldün
və güc verdiyin qolla döyüldün…
Və bu söyülən, döyülən
də Şairin özüdür. Çünki Dəyanət Osmanlı özünü, bir Şair (və İnsan) olaraqTanrı ilə sövdalarda dərk (və təsdiq!) edir…
Nizami Cəfərov,
akademik
Üç
nöqtə.- 2018.- 2 may.- S.12.