Amaliya Pənahova: “Rasim Ocaqov
dedi, ərinizdən qorxdum” –
Amaliya Pənahova: “ Mən yalnız
direktor deyiləm, həm də bədii rəhbərəm”
-
Amaliya xanım, yaxınlarda Bələdiyyə
Teatrının 25 illiyi oldu. Müstəqillik dönəmində
müstəqil teatrlar yaransa da, az sonra çoxu
dağıldı. İdarəçiliyi necə qurdunuz ki,
teatrınız hələ də fəaliyyət göstərir.
- Bakı Bələdiyyə Teatrının
açılması haqda 1992-ci ilin noyabrında sərəncam
verildi, dekabrda ilk tamaşamız oldu. O gündən teatr fəal
çalışır, baxmayaraq ki, binası yoxdur, şəraiti
yoxdur. Halbuki xaricdə çox ödüllər
almışıq. Axırıncı dəfə də
2016-cı ildə bütün türk dünyasının
teatrları arasında birinci yeri tutduq. Mənə elə gəlir
ki, zamanın nəbzini tutaraq repertuarı elə qurmaq
lazımdır ki, tamaşaçıya maraqlı olsun.
Tamaşaçıya da maraqlı olanda nəsə
alınır.
- Dediniz,
binası yoxdu teatrın. Problemi necə həll edirsiz?
- “Drujba” kinotetrında
idik. Mədəniyyət Nazirliyindən dedilər ki, burda
böyük bir mədəniyyət mərkəzi inşa
olunacaq. O da özəlləşdirildi. Bizi
faktiki küçəyə atdılar. İndi
əlaqədar təşkilatdan məktubumuza cavab gözləyirik.
- Repertuarı necə seçirsiz?
Rejissora seçim imkanı verirsiz?
- Mən
yalnız direktor deyiləm, həm də bədii rəhbərəm.
Bizdə bədii şura var, amma son söz məndədir.
Truppaya baxıram, əsərə uyğun
ifaçı varsa və o, əgər rolu yüksək səviyyədə
aparacaqsa, tamaşa alınacaq. Mənim
ürəyim çox şey istəyə bilər, amma
potensialım, istedadım, görkəmim ona
yarıyırmı? Mən yaşdan
danışmıram. Çünki səhnə
ovsunlayıcıdır. Qrim, işıq,
aktyorun çevikliyi, fiziki yararlığı onu 15
yaşında da göstərər, 75 yaşında da. Amma bu başqa söhbətdir ki, o, bacaracaqmı
bunu. Ona görə əsas yaş yox,
istedaddır. 50 ildən çoxdur sənətdəyəm.
Kim hansı rolu oynaya bilər, kim nəyə
qadirdir, artıq baxanda bilirəm. Bu gün baş rolu oynayan sabah nizə tutur səhnədə. Yəni dəyişirlər, çünki
hamısı istedadlıdır. Repertuar
seçəndə yalnız bir aktyorun üzərində
qurmuram. Mənim zövqümə və təcrübəmə
çox inanırlar. Hər halda bu günədək
dediyim hədəfdən kənarda olmayıb. Hədəfə düşüb. Görəndə ki, rejissor yanlış yoldadır,
çalışıram dəlillərlə onlara anladam ki,
niyə mən “yox” və ya “hə” deyirəm. Niyə istəyirəm bu aktyor oynasın, yaxud filan
aktyordan vaz keçin. Sübutları gətirəndə
onlar mənlə razılaşırlar. Həmişə də
udublar. Kənardan rejissor gəlirsə
turppamızı tanımaya bilər,
yaradıcılığımzı bilməyə bilər.
Bəhram Osmanov Şillerin “Məkr və məhəbbəti”ni qurdu. Heç tanınmayan iki
aktyoru baş rola tövsiyə etdim. Sual verdi
ki, alınarmı? Dedim, sına. On gün məşq elədi, onların üzərində
çalışdı. Gözəl də
alındı. Rejissor yetişdirməlidir
aktyoru. Türkiyədə beynəlxalq teatr
festivalında biz birinci yer tutduq bu tamaşayla.
- Zamanla teatrlar daha çox
intriqalarıyla gündəmə gəlir. Sizin
teatrla bağlı belə materiala rast gəldyimi
xaıtrlamıram.
- Bu teatrı yaradanda özümə
söz verdim ki, ədavətə, haqsızlığa yol verməyəcəm.
Bura aktyor qəbul edəndə ilk sözüm bu olur ki,
bir-birinizə paxıllıq, düşmənçilik
görsəm, qeybət eşitsəm burda olmayacaqsız... Mən
30 il akademik teatrda işlədim,
başıma gələnləri danışsam böyük rəvayət
olar.
- Məncə,
siz yazın onları.
- Bilirisiz, hər yazını da
vermək olmur. Doktorluq disertassiyamda müəyyən
mənada toxunmuşam o məsələlərə. Gənc aktrisalar vardı, istedadları da vardı.
Amma müəlliflər istəmirdi onları.
Çünki tamaşaçılar qəbul eləmirdi
onları. Günahı da məndə
görürdülər ki, mən qoymuram. Mən
necə qoymuram? 25 ildir qoymuşam səhnəni,
oynasınlar da. O anşlaqları yığsınlar, o
tamaşaçı məhəbbətini qazansınlar.
- Uğurun sirri nədəydi:
peşəkar rejissor, peşəkar aktyor və uğurlu pyes
seçimində?
- İlyas Əfəndiyevin
“Sən həmişə mənimləsən”
tamaşasında 18 yaşımda oynamışam və bu
uğurumdan sonra o, hər yeni gətirdiyi pyesdə baş qəhrəman
kimi məni görürdü. Tofiq Kazımov qoyurdu o
pyesləri, o rəhmətə gedəndən sonra Mərahim Fərzəlibəyov
qoydu. Bu gün İlyas Əfəndiyevin əsərləri
var, Mərahim Fərzəlibəyov da var, başqa rejissorlar
da, aktyorlar da. Nailiyyət gətirsinlər
ortalığa.
- Sizcə
niyə gətirə bilmirlər?
- Mənə
elə gəlir İlyas Əfəndiyevi başa düşmək
lazımdır. Dəfələrlə
İlyas Əfəndiyevin əsərlərinə
ayrı-ayrı teatrlar qayıdıb. Əfsanəyə
çevrilən tamaşalar vardı, o səviyyəyə gəlib
çıxara bilmədilər, aşağı apardılar.
Mən onu yalnız bir şeylə şərh
edə bilərəm ki, rejissor və ifaçı İlyas
Əfəndiyevin dramaturgiyasını onun yazdığı dərəcədə
anlamırlar. Çünki bu
yazıçı qəlizdir, sətirarası deyilməyən
fikirlər var. Sözaltı mənaları
tamaşaçıya çatdırmaq lazımdır. O
yoxdu deyə tamaşaçıyla kontakt alınmır.- İlyas Əfəndiyevin
yaradıcılığından söz düşmüşkən,
onun “Mənim günahım” əsərinin əsasında
hazırlanan eyni adlı tamaşada oynamısız. Hətta televiziya tamaşasında həm rejissor
olmusuz, həm də baş rolu ifa etmisiz. Məleykə
Əsədova və Şükufə Yusupova da oynayıb bu
tamaşada. Baxmamısız?gedə
bilmədim. Aktrisadırlar, onların da ürəyindən
keçir. Müqayisə etmək də
düz deyil.
-
Yaşlı aktyorların cavan obrazlar oynaması
qınanılır. Baxışınız necədir
buna?
- Mən 18 yaşlı qəhrəman
oynayanda 40 yaşım, oğlunu itirən 75 yaşlı
ananın faciəsini oynayanda 37 yaşım vardı. Hamı da inanırdı. Niyə
onda demirdilər cavanı, ya filan əsərdə qocanı
oynadı. Deməli, ona daxil olmaq, inanmaq
lazımdır. Bir də ki, vizual
görünüş amili var. Aktrisalar var ki, 25
yaşındadır, amma əndamları heç öz
yaşlarına sığışmır. O yaşın
öz şuxluğu var, öz danışıq tərzi var.
- Siz uzun müddət İncəsənət
Universitetində də dərs demisiz.
- Sonra çıxdım. Çünki istəmirdim hər gələn mənim
imzamla aktyorluğu bitirsin və sənətdə qalmasın.
Kimsə gəlib səndən üzünü görmədiyin
adam üçün qiymət
yazdırmağı xahiş edir. Düzdür,
dərs dediyim tələbələr var ki, teatrda, televiziyada
çalışırlar. Onlarla fəxr
edirəm. Amma gördüm ki, xahişlə
qiymət yazdıranlar çoxdur. Mən
necə qiymət yazım? Dedim, sizi belə təmin edirsə,
onda mənim vaxtım da, həvəsim də yoxdur burda
qalmağa. Elə öz teatrımla məşğul olaram.- 1987-ci ildə Məmməd Muradın əsəri
əsasında “Təkan” televiziya tamaşasını qurdunuz.
Amma o vaxt bu tamaşa səs-küyə səbəb olmuşdu.- O dövrdə partiya işçilərini tənqid
etmək düzgün deyildi. Özü də rayonun birinci
katibinin ailəsini... Süjet belədir ki,
birinci katibin oğlu həlak olur. Çünki
atasını eyş-işrət məclisində
görür, qəzəblənir və qəzaya
düşür. Baş rolu mən və
Əlabbas Qədirov oynayırdıq. İkimizin
üzərində qurulmuşdu tamaşa. Və
ərlə arvadın dünyagörüşü, fərqli
yanaşmaları toqquşur. Onda televiziyanın
rəhbəri Elşad Quliyev idi. Mənə
şərait yaratmışdı. O, mənə
inanırdı, rəhbər olduğu dövrdə
üç tamaşanın rejissoru oldum: “Mənim
günahım”, “Təkan” və “Sənsiz”. Bu
tamaşalar televiziyanın “Qızıl fond”unda
saxlanılır. Dedilər, tamaşa efirə
getmədən öncə Əfran Daşdəmirov baxacaq, onda
o, Mərkəzi Komitədə ideologiya şöbəsində
işləyidi. Gəldi baxdı.
Elşad Quliyev sonra dedi ki, bir yer var oranı dəyişmək
lazımdır. Orda bir epizod vardı,
eyş-işrət məclisində deputat nişanı olan
adamı göstərir. Dedi, yumşaldın ya montaj edin.
Dedim, onda tamaşanı verməyin. Axı orda məqsəd var, məna var. Özü 6
aydan sonra çağırdı ki, tamaşaya bir də
baxdım, efirə gedəcək.
- Əsəri ekranlaşdırmağa sizi nə vadar
etdi?
- Birinci
mövzu dramatik idi, həm də özümə uyğun rol
gördüm. Rejissura ilə də məşğul
olmaq istəyirdim. Bələdiyyə
Teatrında da 20-yə yaxın tamaşa quruluş vermişəm.
- Sizi
tez-tez film premyeralarında görürəm. Hansı
filmdən zövq almısız?
- Elxan Cəfərovun
filmlərində yüksək peşəkarlıq
görürəm.
- “Yarımçıq xatirələr”ə baxmsız?
- Yox, “Dolu” filminə
baxmışam. İndi düzdür, “Nar bağı”nı çox tərifləyirlər. Mən baxdım. Düzü,
operator işi məni çox darıxdırdı. Çox ləng, eyni kadr dayanır, boş, mənasız
kadrlar gördüm orda. İndi tərifləyirlər.
Bəlkə mən nəsə başa
düşməmişəm. Filmdə peşəkar
aktyorlar çəkilib. Amma söhbət
rejissor yozumundan gedir. Ya montajı ləng ediblər, ola bilsin, heç operatorun da günahı
yoxdur. Operator saxlayıb, stop eləyib, montaj da
elə saxlayıb onu.
- Yəni sizi tempo-ritm
darıxdırdı?
- Hə, mən tempo-ritmdən
danışıram.
- Məşhur ssenarist Querra deyir
ki, əsl film darıxdırıcı olmalıdır.
-O
baxır film. Bir var, məna kəsb eləsin,
düşündürsün. Yəni fəlsəfi
filmdir, səni düşündürür.
-
Yadıma düşmüşkən, “Nişanlı qız”
tamaşasında ikinci plandakı rolu ifa edəndə populyar
idiniz. Baş rolda da gənc aktrisa Bəsti Cəfərova
oynayırdı. Nə əcəb baş
rolu ifa etmədiniz?
- Məlik Dadaşov təklif eləmişdi baş rolu Bənövşəni
oynayam. Etiraz elədim.
Dedim, Zərifəni istəyirəm, təəccübləndi
ki, niyə. Dedim, Zərifədə aktyor
üçün oyun var. Amma Bənövşədə yoxdur.
Özü də ləzzətlə ifa etmişəm,
hamının da yaddaşında qalıb.
- Bu aralar Hollivud təcavüz
qalmaqalları ilə gündəmə gəlir. Siz belə hallarla
qarşılaşmısınızmı?
- İstər teatrda, istər
kinoda hamını yoxlayandan sonra mənim üzərimdə
dayanıblar.
Yəni özlərinə düşmən ola
bilməyiblər. Ona görə belə şeylərlə
rastlaşmamışam. Amma bəzən
filmlərə əcnəbiləri dəvət edirlər.
“Təhminə”nin rejissoru Rasim Ocaqov
Türkiyədə festivalda məni təriflədi ki,
böyük sənətkarımızdır.
Çıxışını bitirəndə dedim, düz
demirsiniz, gözünüzdə böyük olsaydım,
heç olmasa “Təhminə”də məni sınaq çəkilişlərinə
dəvət edərdiniz. Yoldaşım da
yanımdaydı. Dedi, səni necə çəkəydim,
yoldaşından qorxmuşam, açıq-saçıq səhnələr
vardı.
- Oynayardınız o səhnələrdə?
- Nə vardı orda axı? Onu
elə başa salacaqdım, heç istəməyəcəkdi
o səhnəni çəksin.
- Hər halda dramaturgiyanın tələblərinə
uyğun belə səhnə olarsa, çəkilərdiniz?- O
epizodların öz ifaçıları var. Film bu baxımdan asandır, dublyorlar
var. Başqa bir şey də var. “Qərib cinlər
diyarı”nda roluma görə heç biri dedi ki, o nə
geyimdir? Heç kim demədi. Təqdimatdan asılıdır. İmicdən
də. Çəkilən və çəkən
sənətkarın imicindən. Kimə necə gözlə
baxır tamaşaçı... Bizdə bir
aktrisa vardı, sovet vaxtından danışıram, səhnədə
tərəf-müqabili onu nalayiq sözlərlə
söyür. Rejissorla davaya
çıxdı ki, mənə deməsin bu sözü.
Dedi, ay bacı, sənə demir e, obraza deyir.
Sultanova Sevdavda
Üç
nöqtə.- 2018.- 18 yanvar.- S.12.