"Parlamentin debatlara ehtiyacı var"

HADİ RƏCƏBLİ: "ÇOXARVADLILIĞA İCAZƏ VERMƏKLƏ GERİYƏ QAYIDIRIQ, YOXSA İRƏLİYƏ GEDİRİK?"

QIZLARIN ERKƏN NİKAH YAŞ HƏDDİ 18 YAŞ MÜƏYYƏN OLUNA BİLƏR

PARLAMENTİN bir sessiyasında beş məcəllənin - İnzibati-Prosessual, Tikinti, Şəhərsalma, Mənzil və Rəqabət məcəllələrinin müzakirəsi nəzərdə tutulur. Ötən illərdən fərqli olaraq, budəfəki sessiyanın gündəliyinə cəmi 23 məsələ salınsa da, təxminən bir o qədər də bu və ya digər qanunvericilik aktları ilə bağlı əlavələrin, dəyişikliklərin salınması nəzərdə tutulur. Bunun özü də bir qanunauyğunluqdur. Ona görə ki, indi Azərbaycan parlamentarizminin elə bir dövrü çatıb ki, qanun bazası formalaşır, ondan sonra isə daim onun üzərində işləmək qalır". Bu fikirləri Milli Məclisin Sosial siyasət daimi komissiyasının sədri Hadi Rəcəbli səsləndirib.

- Söhbət ondan gedir ki, biz qanunları yenidən işləməyə üstünlük veririk. Çünki burada daha çox dünya təcrübəsi, yeniliklər, dünya və Azərbaycan reallıqları özünü göstərir və göstərməlidir. Bunlar yaz sessiyasının özəllikləridir. Bizim komissiya birbaşa iki yeni qanun hazırlayır, beş qanun layihəsinin hazırlanmasında tərəf-müqabil kimi iştirak edir, eyni zamanda, iki məcəlləyə - Ailə və Əmək məcəllələlərinə dəyişikliklərin, əlavələrin üzərində çalışır.

- Bu sessiyada müzakirəsi və bütövlükdə qəbulu gözlənilən vacib qanunvericilik aktlarının biri, bəlkə də birincisi "Təhsil haqqında" qanun layihəsinin üçüncü oxunuşudur. Bildiyiniz kimi, sözügedən qanun layihəsinin ikinci oxunuşu da birmənalı qarşılanmadı. Siz bu haqda nə deyərdiniz?

- Mən bütövlükdə bir ali təhsil müəssisəsinin müəllimi və eyni zamanda, cəmiyyətin sosial problemləri ilə yaxından məşğul olan bir siyasətçi kimi hesab edirəm ki, test sisteminin qalması lazımdır və daha məqbuldur. Bəli, test imtahanlarından yüksək nəticələrlə keçən abituriyentlərin sonradan ali və orta ixtisas məktəbləri tərəfindən yerləşdirilməsi, bölünməsi ola bilər, amma bütün hallarda qəbul imtahanlarının keçirilməsi, biliklərin qiymətləndirilməsi test üsulu ilə aparılmalı, bu məsələ hökmən Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyası tərəfindən reallaşdırılmalıdır. Düşünürəm ki, nəhayət, bu sessiyada təhsil qanunu ətrafında söhbətlərə birmənalı, birdəfəlik son qoyulacaq və cəmiyyətin uzun illərdən bəri səbirsizliklə gözlədiyi müfəssəl, təkmil bir qanun qəbul etmək mümkün olacaq.

- Hadi müəllim, bəzən parlamentdə baş verən müzakirələrin mahiyyətini başa düşmək, anlamaq olmur. Qanun layihələri, qanun yaradıcılığı prosesi qalır bir tərəfdə, tamam başqa məsələlərdən, daha çox da xırda, məişət xarakterli məsələlərdən söhbət açılır...

- Bu məsələ bir çoxları kimi, məni də narahat edir. Bu cür müzakirələr əslində, parlamentin səmərəliliyini, faydalılıq əmsalını aşağı salır. Bununla belə, bir məsələni də vurğulamaq lazımdır ki, parlament 125 fərdin, 125 xarakterin, 125 elmi, siyasi, ədəbi dünyagörüşü potensialında fərqləri olan insanların toplandığı bir yerdir. Parlament Azərbaycan cəmiyyətinin bütün təbəqələrini ehtiva edən bir qurumdur. Belə demək mümkünsə, bu gün Azərbaycanda necə və nə qədər sayda insan varsa, onların da təxminən 125 elementi parlamentə yığışıb. Demək istəyirəm ki, parlamentdə debatların, fikir mübadilələrinin, müzakirələrin olması lazımlıdır və başadüşüləndir. Ancaq bununla yanaşı, yuxarıda qeyd etdiyim kimi, yersiz, mənasız, səbəbsiz debatlar parlamentin fəaliyyətinin aşağı düşməsinə, onun səmərəsinin azalmasına səbəb olur. Bizə əslində, ağıllı, məzmunlu debatlar, müzakirələr lazımdır. Bu gün parlamentin ağıllı debatlara ehtiyacı var. Elə millət vəkili var ki, qanun layihəsini yaxşı, dərindən oxumur, lakin sərt, aqressiv tonda çıxış edir, sonra da məcbur qalıb başa salmalı olursan ki, ay qardaş, get, filan səhifəni dərindən oxu, sonra gəl sual ver, çıxış et. Bu baxımdan hesab edirəm ki, parlamentdə səmərəli, konstruktiv müzakirələr vacibdir, əhəmiyyətlidir.

- Məlumatlara görə, yaz sessiyasının gündəliyinə daxil olan qanun layihələri arasında ətrafında böyük hay-küy yaranan, müzakirəsi birinci oxunuşda yarımçıq saxlanılan "Reproduktiv sağlamlıq və ailə planlaşdırılması haqqında", o cümlədən "Məişət zorakılığının qarşısının alınması haqqında" qanunvericilik aktları da var. Sizcə, bu iki qanun layihəsinin müzakirəsi və sonda qəbulu baş tutacaqmı?

- Payız sessiyasının sonlarında "Reproduktiv sağlamlıq və ailə planlaşdırılması haqqında" qanun layihəsinin birinci oxunuşu yarımçıq dayandırıldı və spiker cənab Oqtay Əsədov tərəfindən bildirildi ki, bu məsələnin müzakirəsi yaz sessiyasında davam etdirilsin. Bu baxımdan, bu sessiyada bu qanun layihəsinin birinci oxunuşunun müzakirəsinin davam etdirilməsi nəzərdə tutulur. Eyni zamanda, yenə də müzakirə, mübahisə, debat mövzusu olan "Məişət zorakılığının qarşısının alınması haqqında" qanunvericilik aktı da bu sessiyanın gündəliyindədir. Sözügedən qanun layihələrini bir-bir konkret şəkildə süzgəcdən keçirməyə çalışsaq, bir sıra məqamları mütləq dilə gətirməliyik və gətirmək lazımdır. Məsələn, "Reproduktiv sağlamlıq və ailə planlaşdırılması haqqında" qanun layihəsinə qarşı olan opponentlər təklif edirlər ki, Azərbaycanda çoxarvadlılığa icazə verilsin. Gəlin, bununla bağlı cəmiyyətimizə müraciət edək, görək, onlar buna razıdırmı? Biz bu düşüncə tərzi ilə görəsən, hara gedirik? Feodalizmə, köhnəliyə qayıdırıq, yoxsa irəliyə? Əlbəttə, mən də razıyam ki, parlamentə yeni fikirlərin yol açması çətinliklə qarşılanır. Misal üçün, bir vaxtlar "Duzun yodlaşdırılması haqqında" qanun bu cür aqibətlə üzləşmişdi. O vaxt sabiq deputat həmkarımız, professor Vəsadət Əzizov tərəfindən hazırlanan bu qanun bir çoxları tərəfindən etirazla qarşılandı. Bir çoxları iddia edirdi ki, bu qanun korporotiv maraqlar baxımından hazırlanıb, ay nə bilim, Azərbaycanda duz mafiyası, yod mafiyası var, onların maraqları nəzərə alınıb və sair. Yəni, aləm bir-birinə dəymişdi. Ancaq bu qanun üstündən iki il ötəndən sonra yenidən parlamentə qayıtdı və qəbul olundu. Bu gün həmin qanun MDB məkanında model qanun kimi istifadə olunur. Eyni zamanda, bu gün biz həmin qanunun Azərbaycanda üstünlüklərini, müsbət məqamlarını müşahidə edirik. Azərbaycanda son illər zob xəstəliyi 13 dəfə azalıb. Demək istəyirəm ki, bütün cəmiyyətlərdə olduğu kimi, Azərbaycan cəmiyyətində də yeni fikirlər ilk vaxtlar çətin qəbul edildiyi kimi, parlamentdə də çətin qəbul olunur. Sözümün canı odur ki, "Məişət zorakılığının qarşısının alınması haqqında" qanun layihəsi də ola bilsin, belə ağrılı debatlarla müşahidə olunsun. Amma "Reproduktiv sağlamlıq və ailə planlaşdırılması haqqında" qanun layihəsi ilə bağlı səsləndirilən bəzi iradlar, tənqidlər var ki, mən də onları qəbul edirəm. Konkret olaraq, millət vəkili Rafiq Məmmədhəsənovun bu yöndə bir sıra maraqlı fikirləri, təklifləri var ki, biz ondan faydalanmağa çalışdıq və belə demək mümkünsə, faydalandıq. Son olaraq bildirmək istəyirəm ki, biz həm sözügedən qanun layihəsini, həm də "Məişət zorakılığının qarşısının alınması haqqında" qanunvericilik aktını parlamentə daha müfəssəl şəkildə çıxarmaq istərdik ki, yenidən əlavə söz-söhbətlərə ehtiyac qalmasın.

- Qeyd etdiniz ki, komissiyanız tərəfindən Ailə və Əmək məcəllələrinə dəyişiklikləri, əlavələri nəzərdə tutan qanun layihələri üzərində də işləyirsiniz. Bilmək istərdik ki, bu məcəllələrə hansı dəyişikliklərin və əlavələrin edilməsi nəzərdə tutulur?

- Ailə Məcəlləsi ilə onu demək istəyirəm ki, biz burada qızların erkən nikah yaş həddinin 18 yaş müəyyən olunmasını nəzərdə tuturuq. Çünki dünyada 18 yaşa qədər yaş uşaq yaş həddi hesab olunur. Bundan başqa, dünyada, o cümlədən BMT-nin standartlarında qızlarla bağlı 18 yaş erkən nikah yaş həddi hesab olunur. Bu həm fizioloji, həm psixoloji, həm də ailə məsuliyyəti baxımından düzgündür. Bu baxımdan, biz də qızlarla bağlı erkən nikah yaş həddi kimi 18 yaşın müəyyən olunmasını istəyirik və nəzərdə tuturuq. İkincisi, mülkiyyət müqaviləsi məsələsini imperativ norma kimi Ailə Məcəlləsinə salmaq istəyirik. Üçüncüsü, nikaha daxil olan şəxslərin - oğlanların və qızların bir-birilərinin sağlamlığı haqqında tibbi arayış tələb etmək haqqını imperativ norma kimi Ailə Məcəlləsinə daxil etməyi nəzərdə tuturuq. Tibbi arayışlar məsələsində ciddi olmaq lazımdır. Yəni, arayışlar saxta olmasın ki, gələcəkdə nikaha girənlər bundan əziyyət çəkmək məcburiyyətində qalmasınlar. Əmək Məcəlləsində isə iki maraqlı məsələ var. Birincisi, minimum məzuniyyəti 28 günə çatdırmağı nəzərdə tuturuq. Bildiyiniz kimi, bizdə minimum məzuniyyət 21 gündür. Ona görə də bu rəqəmi 21-dən 28-ə qaldırmaq istəyirik. İkincisi, qadınların analıq məzuniyyətində orta aylıq əmək haqqının saxlanması məsələsini 6 ay müddətinə uzatmağı fikirləşirik. Bir sözlə, Əmək Məcəlləsinə 14, Ailə Məcəlləsinə isə haradasa 6-7 böyük əhəmiyyətli düzəlişin, dəyişikliyin edilməsi nəzərdə tutulur.

Elməddin MURADLI

Üç nöqtə.-2009.- 6 fevral.-S.4.