"Ərzaq təhlükəsizliyində dondurulmuş münaqişələrin həlli rol oynayır"

RƏBİYYƏT ASLANOVA: "BELƏ BİR MƏSƏLƏNİN ATƏT PA-nın YAY SESSİYASININ GÜNDƏMİNƏ GƏTİRİLMƏSİ TƏSADÜFİ DEYİL"

QARŞIDAN ATƏT Parlament Assambleyasının (PA) növbəti yay sessiyası gəlir. Milli Məclisin İnsan hüquqları komitəsinin sədri Rəbiyyət Aslanova bildirib ki, ATƏT PA-nın növbəti - 18-ci illik yay sessiyası iyunun 29-dan iyulun 3-dək Litvanın paytaxtı Vilnus şəhərində keçiriləcək və sessiyada ATƏT-ə üzv olan 49 ölkədən 250-dən artıq parlamentari iştirak edəcək.

- Təbii ki, Azərbaycanın ATƏT PA-dakı nümayəndə heyətinin üzvləri də sessiyanın işinə qatılacaqlar. Sessiyanın müzakirə mövzusuna gəlincə, o, belə adlanır: "ATƏT: Təhlükəsizlik arxitekturasında yeni çağırışların həlli". Ümumiyyətlə, sessiyada adıçəkilən qurumda islahatların aparılması, insan haqları və vətəndaş azadlıqlarının təmin olunması, ərzaq təhlükəsizliyi, iqtisadi təhlükəsizlik, iqlim dəyişiklikləri, su resurslarından rasional istifadə, söz azadlığı, silahlanmaya nəzarət məsələlərinin müzakirəsi gözlənilir. Eyni zamanda, sessiyada Litva prezidenti Valdas Adamkusun, ATƏT PA-nın prezidenti Joao Soaresin, Avropa Şurası Parlament Assambleyasının (AŞ PA) sədri Luis Mariya de Puçun, ATƏT-in baş katibi Mark Perren de Brişambonun, ATƏT-in sədri Dora Bakoyannisun çıxışları nəzərdə tutulur. Həmişə olduğu kimi, bu dəfə də sessiya çərçivəsində sözügedən qurumun 3 daimi komitəsinin ayrı-ayrılıqda iclasları reallaşdırılacaq. ATƏT PA-nın Siyasi Məsələlər və Təhlükəsizlik Daimi Komitəsində İtaliyadan olan məruzəçi Rikkardo Miglorinin "ATƏT regionunda ərzaq böhranı və təhlükəsizliyi" adlı məruzəsi dinləniləcək. Qurumun Demokratiya, İnsan Haqları və Humanitar Məsələlər Daimi Komitəsində rusiyalı parlamentari Natalya Karpoviçin "ATƏT: Yeni təhlükəsizlik çağırışlarının həlli" adlı məruzəsi müzakirə olunacaq. ATƏT PA-nın İqtisadi Məsələlər, Elm, Texnologiya və Ətraf Mühit Daimi Komitəsində isə İrlandiyadan olan parlamentari İvor Kallelinin hazırladığı "ATƏT regionunda iqtisadi böhran və təhlükəsizliyi" adlı məruzə müzakirəyə çıxarılacaq. Sessiyanın sonunda isə Vilnus Deklorasiyası qəbul olunacaq. Bir sözlə, bizi çox gərgin və məhsuldar bir sessiya, müzakirələr gözləyir.

- Bu sessiyada daha çox ərzaq təhlükəsizliyi, iqtisadi təhlükəsizlik, iqtisadi böhran məsələlərinin müzakirə mövzusuna çevrilməsi gözlənilir. Sizcə, bu məsələlərin məhz indi gündəmə gətirilməsi hansı zərurətdən irəli gəlib və gəlir?

- ATƏT PA-nın hər il illik yay sessiyalarında bir problem üzrə çağırış səslənir. Məsələn, sonuncu illik sessiyada enerji təhlükəsizliyi ilə bağlı məsələ gündəmə gətirilmiş və bununla bağlı çağırış səslənmişdi. Bu dəfə isə ötən ilin əvvəlindən dünyada yaşanan və bu gün də davam edən iqtisadi böhran, ərzaq təhlükəsizliyi məsələsinin gündəmə gətirilməsi, bu problemlə bağlı çağırışın edilməsi nəzərdə tutulur. Bunun özü çox vacib və əhəmiyyətlidir. Məsələn, bayaq yuxarıda adını çəkdiyim məruzələrdən birində - "ATƏT regionunda ərzaq böhranı və təhlükəsizliyi" məruzəsində qeyd olunur ki, hələ ötən ilin 28 aprel tarixində Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) baş katibi Pan Gi Mun ərzaq təhlükəsizliyi sahəsində problemlərin həll edilməsi, yəni, dünya dövlətləri üzrə vahid bir proqramın hazırlanması məqsədilə müvafiq İşçi Qrupu yaradıb. Həmin məruzədə daha sonra qeyd olunur ki, BMT-nin araşdırmalarına görə, son illər dünyada ərzağın qiymətinin qalxması nəticəsində 100 milyondan artıq insanı ölüm təhlükəsi gözləyir. Məruzəçiyə görə, bu baxımdan, ərzaq təhlükəsizliyinin təmin olunmasında dondurulmuş münaqişələrin həlli və bütövlükdə dünyada yaşanan münaqişələrin qarşısının alınması əsas rol oynayır və oynaya bilər. Bunları deməkdə məqsədim odur ki, ATƏT PA-nın budəfəki yay sessiyasının gündəminə belə bir məsələnin gətirilməsi təsadüfi sayıla bilməz. Bu problem dünyanı, o cümlədən onun bir hissəsi olan Avropa məkanını da narahat edir və etməkdədir. Ona görə düşünürəm və inanıram ki, bu məsələ ilə bağlı sessiya çərçivəsində təşkil olunacaq müzakirələr daha ciddi, daha səmərəli keçəcək.

- Rəbiyyət xanım, ümumiyyətlə, son dövrlər ATƏT PA-nın bütün tədbirlərində, konfranslarında ATƏT məkanında yeni təhlükəsizlik arxitekturası məsələsi daha çox gündəmə gətirilir və gətirilməkdədir. Bu baxımdan "yeni təhlükəsizlik arxitekturası" dedikdə, bütövlükdə nələr nəzərdə tutulur? Eyni zamanda, təhlükəsizlik bölünəndir, yoxsa?..

- Birmənalı şəkildə deyərdim ki, digər məqamlardan, məsələlərdən fərqli olaraq təhlükəsizlik bölünməzdir, vahiddir. Təhlükəsizlik hamımızı düşündürən və birgə əhatə edən bir məsələdir. İkincisi, təhlükəsizliyin yeni arxitekturasının formalaşması problemi üzərində düşünərkən, təkcə regionda deyil, bütün dünyada baş verən hadisələrin mahiyyətinə yenidən baxmaq məcburiyyətində qalırsan. Təhlükəsizliyin fəlsəfəsinin dəyişkənliyi nəylə izah olunur? Təhlükəsizlik məfhumunu necə başa düşürük, onun təmin olunması üçün hansı konkret addımlar atılır? Bütün suallar beynəlxalq və regional təşkilatların fəaliyyətini istiqamətləndirən məsələlərdir. Onların fəaliyyətinin effektivliyi, böhran vəziyyətdə fəaliyyət mexanizmi, onların əsaslandığı hüquqi-normativ aktlar, regional-milli və beynəlxalq maraqların düzgün tarazlaşdırılması, bütün bunlar hələ də həllini tapmamış problemlərdir. Təhlükəsizlik arxitekturası təhlükəsizliyin təmin olunmasının vahid sistemli qanunları əsasında formalaşır. Əslində, bununla heç də yeni sistem formalaşmır, onun mövcud proseslərə çevik reaksiyası mövcud deyil.

Yalnız milli və regional təhlükəsizlik sisteminin formalaşması, birgə fəaliyyət, konsolidasiya, həmçinin region ölkələrinin birgə fəaliyyəti vahid təhlükəsizlik sisteminin formalaşmasına əsas ola bilər. Bu gün yeni təhlükəsizlik arxitekturasının əsas funksiyası, fəlsəfəsi, ideologiyası regionun təhlükəsizliyinə qarşı yönəlmiş təhdidlərin proqnozlaşdırılması, meydana çıxarılması, neytrallaşdırılmasıdır və düşünürəm ki, bu, təkcə hansısa bir milli ölkə çərçivəsində olmamalıdır. Burada simmetriklik qanunu mövcud olmalıdır. Bu model həm də daxili faktorları nəzərə almalıdır. Eyni zamanda hesab edirəm ki, "qlobal təhlükəsizlik", "beynəlxalq təhlükəsizlik", "kollektiv təhlükəsizlik", "ümumi təhlükəsizlik" ifadələri ictimai şüurda və beynəlxalq siyasətdə özünə möhkəm yer tutmaqda, davam etməkdədir. Yəni, bu gün ümumi maraqlar və bir çox məsələlərdə vahid mövqe nümayiş etdirmək, dialoq yolunu tutmaq, konfrontasiyaya yol verməmək kimi tələblər əsas şərtdir. Deməkdə məqsədim odur ki, bütün bunlar olmadan yeni təhlükəsizlik arxitekturasının formalaşması mümkün və real deyil.

- Eyni zamnda, artıq heç kim üçün sirr deyil ki, yaşadığımız 21-ci əsr hər bir dövləti yeni təhlükəsizlik faktı qarşısında qoyub və qoymaqdadır. Belə demək mümkünsə, bu gün maddi resurs asılılığını mənəvi, intellektual, innovasion resurs asılılığı əvəz etməkdədir...

- Bəli, bu gün öz müqəddəratını təmin edən hər bir ölkə intellektual inkişaf yoluna qədəm qoymalıdır. İnsan kapitalı elm, innovasiya yaradıcılığı, yüksək texnologiyalar müasir dövlətin varlığının qarantı kimi çıxış edir. Bu baxımdan, təsadüfi deyil ki, dövlət başçısı İlham Əliyev bu gün dövlətin intellektual, informasiya və texnoloji təhlükəsizliyinin təmin olunmasını milli inkişafın strateji məqsədi kimi təyin edib. Konkret olaraq, dövlət başçısının 2007-ci il 23 may tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikasının Milli Təhlükəsizlik Konsepsiyası"nın "Elm, təhsil, mədəniyyət siyasəti və mənəviyyatın qorunması" müddəasında qeyd edilir ki, bu istiqamətdə dövlətin siyasəti mədəni irsin, mənəvi dəyərlərin mühafizəsinə, onun elmi-texniki potensialının daxili və xarici təhdidlərdən qorunmasına, mütərəqqi beynəlxalq inkişafdan bəhrələnməsinə yönəlib. Həmçinin burada xüsusi olaraq belə bir fikir vurğulanır ki, ölkənin davamlı inkişafı adekvat sayda, yaxşı təhsil almış peşəkar insan potensialını, elmi-texniki tərəqqini təmin etməyi zəruri edir. Bu məqsədlərə nail olunması üçün isə məhz Azərbaycanın elm və təhsil səviyyəsinin dünya standartlarına uyğunlaşdırılması, yeni texnologiyalardan istifadə üçün inkişaf etmiş ölkələrlə əməkdaşlıq əlaqələrinin genişləndirilməsi, elmi potensialın qorunması və inkişafına dair dövlət siyasətinin uzunmüddətli proqramlarının hazırlanıb həyata keçirilməsi önə çəkilir. İndi tam məsuliyyət və əminliklə demək olar ki, Azərbaycan dövləti ölkə prezidentinin rəhbərliyi altında təhlükəsizlik sisteminin inkişafında tamamilə fərqli, həm də çox məsuliyyətli bir mərhələyə qədəm qoyub. 21-ci əsrdə hər bir dünya ölkəsi kimi, Azərbaycanın da tərəqqisi onun texnoloji, intellektual-elmi potensialından asılı olacaq. Belə şəraitdə Azərbaycanda intellektual insan resurslarının strateji inkişaf xətti bu əsrdə təhlükəsizliyimizin digər faktorları üçün təməl rolunu oynayacaq.

Bu gün enerji sektorunda əldə edilən gəlirlərin məhz bu sahəyə yönəldilməsi ilə informasiya infrastrukturunun, yüksək texnologiyaların, elmin inkişafının təmin edilməsinə, bir sözlə, Azərbaycanda innovasiyalı cəmiyyət quruculuğuna start verilib.

Elməddin MURADLI

Üç nöqtə.- 2009.- 19 iyun.- S. 10.