Neftin qiymət artımı iqtisadiyyatın canlanmasından xəbər verir

 

DÜN­YA iq­ti­sa­diy­ya­tın­da ya­ra­nan sta­bil­lik nef­tin qiy­mə­ti­nə də tə­sir edib. Ar­tıq ya­na­ca­ğın qiy­mə­tin­də ar­tım tem­pi nə­zə­rə çar­pır və nef­tin bir bar­re­li­nin qiy­mə­ti 57 dol­la­rı ke­çib. İq­ti­sa­diy­ya­tın sa­bit­ləş­mə­si bu temp­lə da­vam edər­sə, ca­ri ilin ikin­ci yar­ısın­da bu gös­tə­ri­ci­nin 65 dol­la­ra ça­ta­ca­ğı proq­noz­laş­dı­rı­lır. Be­lə­lik­lə, dün­ya iq­ti­sa­diy­ya­tın­da və­ziy­yə­tin sta­bil­ləş­mə­si nef­ti cəl­be­di­ci edib və ona tə­lə­ba­tı ye­ni­dən ar­tı­rıb.

Unut­maq ol­maz ki, ba­za­ra çı­xa­rı­lan nef­tin həc­mi də aşa­ğı dü­şüb. OPEK 2008-ci ilin sent­yab­rın­dan bə­ri neft ha­si­la­tı­nın azal­dıl­ma­sı ba­rə­də 3 də­fə qə­rar qə­bul edib. Nə­ti­cə­də gün­də­lik ha­si­lat ümu­mi­lik­də 4,2 mil­yon bar­rel aşa­ğı dü­şüb. Bu isə o de­mək­dir ki, ha­zır­da ha­sil edi­lən nef­tin həc­mi böh­ran­dan təd­ri­cən özü­nə gə­lən və in­ki­şa­fa doğ­ru ge­dən dün­ya iq­ti­sa­diy­ya­tı­nın tə­lə­ba­tı­nı tə­min et­mə­yə bi­lər. Əgər ha­si­lat ar­tı­rıl­ma­sa və tə­lə­bat nor­mal tə­min edil­mə­sə, nef­tin qiy­mə­ti­nin sü­rət­lə art­ma­sı­nın qar­şı­sı­nı al­maq müm­kün ol­ma­ya­caq. Ona gö­rə də, Neft İx­rac Edən Öl­kə­lər Təş­ki­la­tı­nın ma­yın 28-də ke­çi­ri­lə­cək növ­bə­ti topl­an­tı­sın­da neft ha­si­la­tı­nın aşa­ğı sa­lın­ma­ma­sı ba­rə­də qə­ra­rın qə­bul edi­lə­cə­yi göz­lə­ni­lir.

OPEK-ə üzv olan öl­kə­lər üçün nef­tin bir bar­re­li­nin qiy­mə­ti­nin 70-90 dol­lar ara­sın­da də­yiş­mə­si nor­mal he­sab edi­lir. Bun­dan ar­tıq qiy­mət bir tə­rəf­dən gə­lir­lə­ri ar­tı­rır­sa, di­gər tə­rəf­dən xərc­lə­ri də ar­tı­rır. De­mə­li, ha­si­la­tın ar­tı­rıl­ma­sı OPEK üçün də sər­fə­li­dir. İs­tə­ni­lən hal­da nef­tin qiy­mə­ti­nin art­ma­sı is­teh­sal­çı öl­kə­lə­rin ma­raq­la­rı­na xid­mət edir. Çün­ki bu öl­kə­lə­rin ək­sə­riy­yə­tin­də döv­lət büd­cə­si­nin for­ma­laş­dı­rıl­ma­sın­da neft gə­lir­lə­ri önəm­li rol oy­na­yır. Bu, büd­cə kə­si­ri­ni mi­ni­mu­ma en­dir­mə­yə im­kan ve­rir. Azər­bay­can da hə­min öl­kə­lər­dən bi­ri­dir. Çün­ki öl­kə­nin xa­ri­ci ti­ca­rət döv­riy­yə­sin­də neft və neft məh­sul­la­rı əsas rol oy­na­yır. Azər­bay­ca­nın ix­ra­cı­nın təq­ri­bən 90 fai­zi­ni neft və neft məh­sul­la­rı təş­kil edir. Nef­tin qiy­mə­ti­nin art­ma­sı isə öl­kə­nin gə­lir­lə­ri­nə cid­di tə­sir gös­tə­rə­cək. Mə­sə­lən, nef­tin bir bar­re­li­nin qiy­mə­ti­nin 1 dol­lar ba­ha­laş­ma­sı Azər­bay­ca­nın val­yu­ta ha­si­la­tı­nı 100-120 mil­yon dol­lar ar­tı­rır.

Əks ten­den­si­ya isə ək­si­nə gə­lir­lə­rin hə­min həcm­də azal­ma­sı­na sə­bəb olur. Azər­bay­ca­nın döv­lət büd­cə­si­nin neft gə­lir­lə­ri əsa­sın­da for­ma­laş­dı­ğı­nı və büd­cə­də nef­tin bir bar­re­li­nin qiy­mə­ti­nin 70 dol­lar nə­zər­də tu­tul­du­ğu­nu nə­zə­rə al­saq, qiy­mə­ti­n hə­min hədd ət­ra­fın­da də­yiş­mə­si öl­kə­miz üçün sə­mə­rə­li olar­dı. İkin­ci bir tə­rəf­dən ya­na­ca­ğın qiy­mə­ti­nin böh­ran­la bağ­lı aşa­ğı düş­mə­si Azər­bay­can­da bir sı­ra iri la­yi­hə­lə­rin real­laş­ma­sı­nı prob­le­mə çe­vir­miş­di. Am­ma in­di nef­tin qiy­mə­ti­nin art­ma­sı fo­nun­da bu la­yi­hə­lə­rin ye­ni­dən gün­də­mə gə­lə­cə­yi şüb­hə do­ğur­mur. Di­gər tə­rəf­dən, Neft Fon­dun­dan döv­lət büd­cə­si­nə əla­və trans­fert­lə­rə də eh­ti­yac qal­ma­ya­caq. 2008-ci il­də büd­cə­yə 3,8 mil­yard dol­lar t­rans­fert hə­ya­ta ke­çi­ril­miş­di­sə, ca­ri il­də bu gös­tə­ri­ci 4,915 mil­yard dol­lar­dır.

Neft gə­lir­lə­ri­nin böh­ran­la bağ­lı azal­ma­sı sə­bə­bin­dən bir sı­ra önəm­li la­yi­hə­lə­rin hə­ya­ta ke­çi­ril­məsi üçün bu fon­ddan əla­və və­sai­tin döv­lət büd­cə­si­nə yö­nəl­dil­mə­si nə­zər­də tu­tu­lur­du. Əgər nef­tin qiy­mə­ti art­maq­da da­vam edər­sə, əla­və trans­fer­tə də eh­ti­yac qal­ma­ya­caq. Bun­dan baş­qa, dün­ya bir­ja­la­rın­da son də­yi­şiklik­lər ipo­te­ka kre­dit­ləş­mə­si­nə də tə­kan ve­rə bi­lər. Am­ma bir şe­yi unut­maq ol­maz ki, dün­ya iq­ti­sa­diy­ya­tı­nın bər­pa­sı ilə bağ­lı ümid­lər özü­nü doğ­rult­ma­sa, nef­tə tə­lə­ba­tın azal­ma­sı ba­rə­də hər han­sı bir işa­rə qiy­mət­lə­rin ye­ni­dən aşa­ğı düş­mə­si ilə mü­şa­yiət olu­na­caq.


   

Pünhan Əfəndiyev

 

Üç nöqtə.- 2009.- 9 may.- S. 7.