Qapı həsrəti
Bir
tərəfi yamyaşıl meşə, bir yanı göz
yaşı kimi təmiz, axar sulu çay,
bir tərəfi təpəlik. Bu mənzərəni
qonağı olduğumuz
evin iç
divarından asılmış Seyid Əşrəf Ağanın
çərçivəli portreti fonunda sezmək mümkündür. Seyid tərifini vermək istədiyimiz kənddən
olmasa da, onun nə vaxtsa burada çəkdirdiyi
şəkil Füzuli rayonu
Dövlətyarlı kəndində ömür-gün sürmüş,
indi Bakıda yaşamaq
məcburiyyəti qarşısında
qalanlar arasında çox yayılıb. Ev sahiblərindən biri Günay Talıbovanın dediyinə görə, Bakıda məskən
salmış dövlətyarlıların demək olar ki, hamısının
evində bu şəkildən
var. Onun sözlərinə görə, kənddə buz kimi bulaqlar
da varmış, suyun soyuqluğundan yarım stəkanı güclə içmək olurmuş, bu bulaqlar indi heç
bir şəkildə yoxdur:
"Kəndimiz çox
gözəldi. Ancaq mənim
buralara vurğunluğum,
sevgim gözəlliklə
bağlı deyil. Buralar
boş düzəngahlıq olsaydı belə,
yenə də sevərdim kəndimizi. Necə ki,
mərmilər, güllələr bu gözəl kəndi
düzəngahlığa çevrində bizim
sevgimiz azalmadı, artdı. Daha doğrusu, sevgi yanğıya çevrildi,
əvvəl çölümüz,
sonra içimiz
yandı".
Günay 1981-ci ildə
bu kənddə doğulub. Kəndləri işğal
olunanda 12 yaşı varmış. Orta və ali
məktəbi Bakıda bitirib. Bakı Məktəbəqədər
Pedaqoji Texnikomunda
müəllimədir. Ailəlidir, bir qızı var. Onun doğulduğu kənd-Dövlətyarlı Füzuli
rayonunun mərkəzindən
4 kilometr şimalda,
Köndələn çayının sol sahilində yerləşir. 1993-cü il avqustun 15-də ermənilər
buranı işğal edib.
Kəndin əhalisi işğaldan əvvəl təxminən
1500 nəfər imiş (təxminən
250 ev). Füzuli rayon mərkəzi, Zərgar, Qaraməmmədli,
Yuxarı Yağlıvənd, Dilağarda,
Qərbənd və
Şəkərcik kəndləri Dövlətyarlı kəndi
ilə qonşuluqda yerləşən
yaşayış məntəqələridir.
Sovet hakimiyyətinin ilk illərində kənd əhalisi əsasən
maldarlıq və taxılçılıqla məşğul
olurmuş. Kəndin adının da elə buradan götürüldüyü ehtimal
olunur. Sonradan üzümçülük əsas
sahəyə çevrilib. 1988-ci ildən taxılçılıq kənddə
yenidən inkişaf etməyə
başlayıb. Həmsöhbətimiz artıq 17-ci ildir ki, doğulduğu
torpağın həsrəti ilə yaşayır. Deyir bu müddət
sizə az gəlməsin, 17 il az qala
bir igidin ömrüdür. O vaxtlar
cəmisi 17 yaşında itirdiyimiz
o qədər igidlər
vardı ki... Gözünün
önündə baş
verən dəhşətli
hadisələrin üstündən illər keçməsinə
baxmayaraq xatirələrini
həyəcansız, həmin günləri bir
daha yaşamadan
danışa bilmir. Uşaqlıq
xatirələrinin qanlı-qadalı illərlə
bağlı olduğunu söyləyir.
Dünyanın düz vaxtını
demək olar ki, xatırlamır, müharibədən
öncəki uşaqlıq yaddaşından silinib.
O, ancaq müharibəni xatırlayır.
Başa düşüləndir... Əslində
Günayın yaşadıqları heç
yüz ilə
unudulası dərd deyil. Heç
min ilə də bu dərdi unutmaq olmaz. Bu dərd
nəsilən-nəslə keçib yaşamalıdır ki,
bizdən sonra gələnlər
başımıza nələrin gəldiyini
bilsin.
Günay uşaqlıq
illərinin qırıq-qırıq acı xatirələrdən
ibarət olduğunu deyir:
"Müharibənin həyatıma bəxş etdiyi dəhşətli hadisələr çoxlarına təbii
görünə bilər. Amma özünüzü həmin
hadisələrin içində təsəvvür etsəniz,
bəlkə də nələr yaşadığımı başa düşərsiniz. Yadımdadı,
yazın gəlişi vaxtı idi. Dinc yerlərin sakinləri
olan uşaqlar "salamladıq bülbülü,
açıldı novruzgülü"
-deyib şənlənərkən, bizi düşmən təyyarəsindən həyətimizə
düşən bombalar salamlayırdı.
Bunlar bizimçün
adiləşmişdi artıq. Hər dəfə
kənd daha çox atəşə məruz qalanda,
müvəqqəti olaraq
qonşu kəndlərin
dövlət binalarında- məktəblərdə,
xəstəxanalarda gecələyib ertəsi gün
yenə də kəndə
qayıdırdıq. Bir gün
yenə kəndimizə bombalar,
mərmilər atıldığı
vaxt bütün qohum-qonşu yığışıb
dayımın iri yük
maşınında kənddən
çıxmaq istəyirdik. Bəlkə inanmazsınız. Bir film kimi
idi. Düşmən bizim maşını hədəfə
almışdı. Atılan mərmilər gah
maşının önünə, gah da arxasına,
yanlarına düşürdü. Dayım təcrübəli, özünü
itirməyən biri
olmasaydı, bəlkə böyük bir fəlakət baş verərdi. Belə vəziyyətlər
artıq adiləşmişdi bizimçün.
Bir dəfə də güclü atəş vaxtı kənddən çıxmaq mümkün olmayanda hamılıqla yığışıb təhlükəsiz
hesab etdiyimiz evin alt mərtəbəsinə
toplaşmışdıq. Uşaqlı-böyüklü otuz nəfərə yaxın idik.
Bomba da gəlib
elə həmin evin üstünə
düşdü. İnanılmaz idi ki, o
dəhşətdən itgisiz qurtulduq. Amma nənəmlə
babamın qulaqları o tutulandı, hələ
də eşitmirlər. Kəndimizdə yerləşən hərbi
hissənin əsgərləri daşın-taxtanın
altından çıxardı hamımızı".
Günayın sözlərinə
görə, bir-birinin ardıncada
baş verən dəhşətli hadisələrdən
sonra atası onu və iki bacısını Bakıya
yollayıb: "Məktəb bağlanmışdı, dərslər
keçirilmirdi. Atam bizim
təhlükəsizliyimizdən bəlkə də daha çox təhsilimiz haqqında düşünürdü.
Ona görə də
bizi-məni və böyük bacımı Bakıya əmimgilə
yola salmışdı. Amma
Bakıda olduğumuz günlər
bizim üçün
daha dəhşətli
keçirdi. Ata-anamız
güllə və mərmi altında, biz isə Bakıda. Həm
valideynlərimizin, həm də qohum-əqrabanın taleyindən
çox narahatdıq. Əmimgil bizə
ordakı vəziyyətlə bağlı heç
nə demirdilər. Biz
isə uşaq
ağlımızla başa düşürdük ki,
yəqin çox dəhşətli
hadisələr baş
verir. Onlar öz aralarında çox alçaq səslə nələrisə
müzakirə edir, bizim
isə bu söhbətləri eştiməyimizi
istəmirdilər. Buna baxmayaraq,
televizordan Füzuli rayonu, Dövlətyarlı kəndinin
bombalandığını eşdirdik. Təsəvvür edin,
ata-anasının, qohum-əqrabasının olduğu
kəndin bombalanması
xəbərini eşidən uşaq nə vəziyyətə
düşər. Dözə bilmirdik, durmadan ağlayırdıq. Axırda naəlac
qalıb bizi yenidən
kəndə yola
saldılar".
Günay o acı günlərdə
maraqlı məqamların da oluduğunu söyləyir: "Yadıma
düşəndə həm gülməyim gəlir, həm də
pis oluram. Babamın bir iti
vardı. Həmişə ətrafımızda
dolaşırdı. Düşmən tərəfdən gələn
top-mərmi səsini eşidən kimi bizimlə bərabər
qaçıb təhlükəsiz bildiyimiz
"padval"a girirdi. Çox qorxanda hətta bizim üstümüzdən
də tullanıb keçirdi.
Erməni vəhşiliyi
insanlar kimi,
heyvanların da ürəyində
qorxu və nifrət hissi
yaratmışdı".
Həmsöhbətimiz
dayısı və onun ailəsinin
başına gələnlər
haqqında danışanda isə adamın ürəyi
parçalanır:
"Yaşadığımız
hər dəqiqə qorxu içində
keçirdi. Kəndimiz arası kəsilmədən
atəşə tutulanda müvəqqəti
olaraq oranı tərk edib
qonşu kəndlərə
getsək də, qərar tutmayıb yenə evimizə
qayıdırdıq. Günlərimizin odun-alovun
içində qorxu və
həyəcanla keçməsinə baxmayaraq,
heç kim doğma yurdundan, isti ocağından ayrılmaq istəmirdi. Bir tərəfdən də qarşıda bizi gözləyən daha böyük fəlakətlərdən
xəbərsiz idik. Dayımgilin faciəli şəkildə şəhid olduğu gündən sonra artıq kəndi tərk etmək istəməyənlərin
də ürəyində xof yarandı. Dörd qız, bir oğul atası olan Hümbət dayım həyat yoldaşı, oğlu və bir qızı ilə erməni terrorunun
günahsız qurbanları
oldu. Həm də tükürpədici bir
formada. Mərmi düz
həyətdə oturduqları
masanın üstünə düşmüşdü.
Hər birinin cəsədini
parça-parça topladılar. Ürəyimizi
daha da dağlayan
dayımın sifətinin heç bir yerdən
tapılmaması idi. O hadisə təkcə bizləri deyil, eşidib-bilən hər kəsi sarsıtdı. Yerli
mətbuatla yanaşı, xarici
ölkələrdən gələn
jurnalistlər də bu faciəni
ürək ağrısı ilə
işıqlandırdı. Artıq kənddə qalmaq olduqca təhlükəli idi.
Biz də dayımgilin
dəfnindən sonra qonşu
kəndin orta məktəb binasında məskunlaşdıq.
Bu binada digər kəndlərdən gələn
köçkünlərlə yanaşı, hərbi hissə
də yerləşdirilmişdi. Bura, nisbətən təhlükəsiz
idi. Məktəbin həyətində hərbi xidmətə yenicə
gəlmiş gənc, təcrübəsiz əsgərlər təlim
keçirdilər. Bir gün təlim
vaxtı ehtiyatsızlıq ucbatından partlayan
mina gözümüzün
önündə qanlı-qadalı əsl müharibə mənzərəsi
yaratdı. Bu fəlakət
komandirin məsuliyyətsizliyi səbəbindən
baş versə də,
minanı ora çox güman ki, ermənilər yerləşdirmişdi. Beş dəqiqə əvvəl sağ-salamat deyib-gülən cavan oğlanlar indi tikə-tikə olmuşdular.
Əsgər çəkməsinin
içində qırılıb qalan ayaq, paltarı bədəninə yanıb
yapışmış cəsəd...Bu hadisə sanki bir xəbərdarlıq
idi. Artıq nədənsə hər kəs
təlaş içində ordan da uzaqlaşmaq istəyirdi.
Sən demə, bu, Füzulidə
keçirəcəyimiz son
günlərimiz imiş.
Həmin gecə biz də
ailəmizlə Bakıya gəldik. Bütün ağrı-acılarımızla
birlikdə. Şahidi olduğumuz
dəhşətli hadisələr gözümüzün önündən
getmirdi. Artıq Bakıda idik.
Atam oxumağımız
üçün pənah
gətirdiyimiz sığınacağa
yaxın olan 190 saylı
orta məktəbə
getdi. O vaxt 1993-cü ildə direktor Sona xanım
Tağıyevanın bizi necə
qəbul etməsi heç
vaxt yadımızdan
çıxmaz. Atama demişdi
ki, sinif otaqlarımızda yer olmasa da, hətta başqa şagirdləri ayaq üstə saxlamaq bahasına belə, sizin uşaqları oxudacağıq. Onun sözləri bizi ürəkləndirdi, sözün
əsl mənasında
qol-qanad verdi. Bu gün biz
üç bacı müxtəlif peşə
sahibləri olaraq həmin
məktəbin müəllimlərinə
və rəhmətlik Sona müəlliməyə
çox şey borcluyuq. Kimya müəlliməmiz
Şəfiqə Əliyevanı da yad eləməyimi
özümə borc bilirəm. Ali təhsil aldığım vaxt
xeyriyyəçəlik edərək
çox böyük köməklik göstərdi. Artıq
uşaqlıq illərim çox arxada qalıb. Kəndimizdən də, ancaq tozlu-dumanlı müharibə mənzərəsindən,
yaşadığım faciələrdən başqa
bir şey xatırlamıram.
Dünyanın dinc vaxtından
isə ağlımda qalan
bircə şey var. Qapımızın
cırıltısı. O səsdən ötrü
burnumun ucu göynəyir".
Həmsöhbətimizin Qarabağa qayıtmaqla bağlı mövqeyi doğrusu bizi bir qədər təəccübləndirdi:
"Əlbəttə, hər birimizin ən böyük arzusu Qarabağ torpaqlarının işğaldan
azad olunmasıdır. Mən də bunu istəyirəm. Amma onu da deməliyəm
ki, mənim bir daha o
torpaqlarda həmişəlik
yaşamağım təkcə məndən asılı olan məsələ deyil. Çünki Bakıda ailə həyatı
qurmuşam, burada
işləyirəm. Həyat yoldaşım da
iş-güc sahibidir.
Mənim Qarabağda yaşamağım
üçün təkcə mənim
hansısa qərar verməyim kifayət deyil,
həyat yoldaşım
da gərək bu qərarı dəstəkləsin. Dəstəkləməsə,
geri qayıdıb oralarda yaşamaq mümkünsüz olacaq.
Digər tərəfdən Qarabağ torpaqlarında işləmək, gündəlik
ehtiyacları təmin edə bilmək üçün
gərək infrastruktur
qurula. Bu isə bir xeyli
vaxt aparacaq. Çünki ermənilərin
terror və işğalçılıq siyasətinin nəticəsi
olaraq oradakı infrastruktur demək olar ki, məhv edilib. Onu da bilirəm ki, qapı-bacamızdan heç nə qalmayıb. Ancaq
o qapını bir daha açacağıma
çox ümidliyəm".
Yazı Prezident yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinə
Dövlət Dəstəyi
Fondunun keçirdiyi müsabiqəyə təqdim
etmək üçün
hazırlanıb.
Ağa Cəfərli
Xalq Cəbhəsi.-
2010.- 10 fevral.- S.7.