Milli soyadları kim istəmir?

Məhərrəm Zülfüqarlı: "Ölkədəki bəzi qüvvələrin gözü və qulağı Rusiyadadır"

Ölkənin müstəqillik dönəmində növbəti dəfə gündəmə gələn soyadların milliləşdirilməsi məsələsi ətrafında müzakirələrin yeni dalğası başlayıb. Amma soyadlarımızın rus-fars sonluqlarından təmizlənməsi təşəbbüsü əvvəllər olduğu kimi yenə də birmənalı qarşılanmır. Əhalinin böyük bir hissəsinin bu prosesin vacibliyi qənaətində olmasına baxmayaraq, rus soyad sonluqlarından ikiəlli yapışanlar da az deyil. Həm də burada söhbət "ov"-lardan heç də adi vətəndaş səviyyəsində imtinadan getmir. Bu günlərdə parlamentin deputatı Anar Məmmədxanov mətbuata müsahibəsində nə olursa-olsun öz soyadını milliləşdirməyəcəyini qəti şəkildə bildirib. O, hətta uyğun qanunun qəbul olunacağı təqdirdə də, soyadının sonundakı "ov"u dəyişdirmək fikrindən uzaqdır. Deputatın sözlərinə görə, "beşbaşlı div də gəlsə", onu bu işə məcbur edə bilməz. Anar Məmmədxanov öz mövqeyini açıq şəkildə ortaya gətirib və əsaslandırmağa çalışıb. Buna nə dərəcədə nail olub-olmadığı isə başqa məsələdir. Amma ölkədəki müəyyən çevrələr soyadların rus sonluqları ilə qalmasından ötrü pərdə arxasında ciddi çalışmalara başlayıblar. Əks halda, soyadların milliləşdirilməsi kimi bir aksiomanın "isbat"ı bu qədər vaxt aparmazdı.

Tarix elmləri namizədi Məhərrəm Zülfüqarlı soyadların milliləşdirilməsinin əleyhinə çıxan insanların gözlərinin və qulaqlarının Rusiyada "olduğunu" düşünür: "Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpasını bütün varlığıyla arzulayan, bu yolda mübarizə aparmış insanların əsas arzularından biri də soyadların rus sonuqlarından qurtarılması idi. Həmin şəxslər Azərbaycanın müstəqillik qazanmasından sonra, hətta bir çoxları o tarixdən də əvvəl öz soyadlarını milliləşdirməyə başlamışdılar. Nəticədə əhalinin müəyyən hissəsi rus soyad sonluqlarından qopa bildilər. Mən özüm də müstəqillik dönəmində çətinliklə də olsa, soyadımı dəyişdirdim. Yəni Zülfüqarovu, Zülfüqarlı elədim. Amma onu da deməliyəm ki, soyadın dəyişdirilməsi çox böyük bürokratik əngəllərdən keçir. Tanıdığım bir çox adamlar məhz bununla bağlı süründürməçilikdən bezdikləri üçün bu işi başa çatdırmadan geri çəkilməli olublar. Bəli, həqiqətən də, soyadların milliləşdirilməsinə ümumi münasibət birmənalı deyil. Bayaq dediyim kimi, insanların bir qrupu müstəqillik dönəmində öz soyadlarını dəyişdiriblər - onları nə buna məcbur ediblər, nə də ki, o addımı qanunvericiliyin doğurduğu zərurətə görə atmayıblar. İnsanların başqa bir qrupu isə soyadların milliləşdirilməsinə qarşı çıxmasalar da, bu prosesin məcburi qaydada aparılmasının əleyhinədirlər. Buna misal olaraq, deputat Anar Məmmədxanovu göstərə bilərik. Belə adamların fikrincə, coyadların dəyişdirilməsindən öncə geniş maarifçilik işləri görülməlidir ki, insanlar bu yeniliyə mexaniki şəkildə qoşulmasınlar. Mən onları da başa düşməyə çalışıram. Hər halda, bəzilərinin uzun illər boyu daşıdıqları soyaddan imtina etməyə hazır olmadıqları açıq görünür. Eyni zamanda, onu da deməliyik ki, soyadların dəyişdirilməsi kimi məsələdə məcburiyyətin tətbiqi bir qədər mübahisəlidir. Məsələn, yeni qanun qəbul olunsa və soyadımı dəyişib Zülfüqarzadəyə çevrilməyim tələbi ortaya çıxsa, mən də bununla razılaşmayacam. Ona görə də, bir məsələni qabardaq ki, soyadların milliləşdirilməsini istəyənlər bütün hallarda bunu reallaşdıracaqlar. Amma soyadlara münasibət sadaladığım iki kateqoriya ilə məhdudlaşmır. Heç kimə sirr deyil ki, Azərbaycanda, o cümlədən də hakimiyyət daxilində Rusiyaya meylli olan xeyli insanlar var. Onlar soyadların milliləşdirilməsinə qarşı açıq çıxışlara yol verməsələr də, bunun baş tutmaması üçün bacardıqlarını edirlər. Burada da təəccüblü heç nə yoxdur. Elə adamlar təpədən dırnağa qədər sovet psixologisının daşıyıcılarıdır və indi də gözləri və qulaqları Rusiyadadır ki, "bəlkə də qaytardılar". Şübhə yoxdur ki, Azərbaycan üçün növbəti dəfə Rusiya təhlükəsi reallığa çevrilərsə, o adamlar əllərində gül-çiçək rusların pişvazına çıxarlar. Təbii ki, bu qüvvələr nəinki soyadların milliləşdirilməsini, eləcə də milli şüurun yüksəlişini və Azərbaycanın müstəqilliyinin möhkəmlənməsini qətiyyən arzulamırlar. Məncə, bu prosesin daha rahat getməsi üçün doğrudan da, maarifləndirmə işlərinə ehtiyac var. Soyadların nəyə görə milliləşdirilməli olduğuna dair əhalini məlumatlandırmaq lazımdır. Belə olarsa, tərəddüdlü insanlar rus soyad sonluqlarından imtinanın vacibliyinə inanarlar".

Rahid Cəfərli

Xalq Cəbhəsi.- 2010.- 16 fevral.- S.10.