Şeirin özündən yurdu şirindir
Çoxları şeir
yazmağa sonralar başlayır, mən isə az qala şeirlərimilə
bərabər doğulmuşam. Nəslimizin şair oğlu
Abdulkərim 1931-ci ildə sovet dövründə güllələnib.
Doğmalarımdan eşitdiyim bu qəmli hadisə ürəyimdə
indi də qövr eləyir. İtirilən yurd yerlərimiz, o
cümlədən də son dövrlərin itkisi olan
Qarabağ,
Ustadlar belə deyirlər ki,
şeirin özündən yurdu şirindir. Bu məsəli ona
görə çəkirlər ki, şeirin yurdu
danışılanda dinləyici onun mənasını tez
anlayır və yaddaşına həkk edir.
Həmişə sənətkarlar
arasında sazın nə zaman yaranması, ilk dəfə bu
sazı kimin çalması haqqında müxtəlif rəvayətlər
söylənilir. Məlumdur ki, saz aşığa məxsusdur.
Sazı da, sözü də aşıq şöhrətləndirir.
"Aşıq" adlı şeirdə bu məsələyə
toxunulur.
Sədnik deyər: unutmaram mən
sizi,
Sizlə tapdım ilk
cığırı, ilk izi,
Qorqudlu, Abbaslı
keçmişimizi,
Yaşaya-yaşaya yaşadar
aşıq.
Aşıq
yaradıcılımının canı sözdür.
"Söz" adlı şeirimdə sözün qüdrətini
mənalandırmağa çalışmışam.
Onu məndən alammazsan,
Sözdə Sədnik
olammazsan.
Sözüm qızıl kərpicimdi,
Sözüm qızıl
sarayımdı.
Vətənin tərənnümü
şeirlərimdə əsas yer tutur.
"Dağlara" gəraylısında
məni ilgiləndirən aşağıdakı bənddir.
Qayalar qartal yuvası,
Dərdə dərmandır
havası.
Yaşamağın nə mənası,
Baxmırsa gözüm
dağlara.
Bəzən
Xoşbulağı öz qoynuna almış Dəli
Qoşqarı dəlilərdən biri hesab edirlər.
Pirsultanın adını daşıyan üç
dağın olduğunu "Dağların" adlı
qoşmada diqqətə çəkmişəm:
Soruş tarixini, Sədnikdən
istə,
Qoy deyim sözümü
düşmənə, dosta;
Gəncədə, Təbrizdə,
bir də Sivasda,
Üç Pirsultan
qardaşı var dağların.
"Dağlar arasında
Koroğlusan sən" dediyim misra ilə bağlı
gözümü gəzdirdikcə yeni-yeni şeirlər boy
verir. "Bax" rədifli qoşma da bu qəbildəndir.
"A dağlar" şeirində doğrudan da dağlar mənə
bir möcüzə kimi görünür. Bir dostum qış
aylarında məni dağlara qonaq çağırdı. Ona
yazdığım "Gəlləm" adlı qoşma
tarixi bir yadigardır.
İndi qışdı, necə
gəlim dağlara,
Bənövşə
dağlarda bitəndə gəlləm.
Yaz olanda Çoban
dağı bəzənər,
Hophop meşəsində
ötəndə gəlləm.
Yarım əsrdən
artıqdır ki, dağlardan ayrılıb Gəncədə
yaşayıram. Məni düşündürən,
yaddaşımdan silinməyən nələr olduğunu
şeirdə təbimin köməyi ilə bir-bir
xatırlamışam.
Bənövşəli
yaylaqları,
Diş göynədən
bulaqları,
Başı qarlı o
dağları,
Səndə qoyub gəlmədimmi?
Adını çəkdiyimiz
dağların, dərələrin, düzlərin arasında
ultra bənövşəyi şüaların
düşdüyü torpaq Xoşbulaq yaylağıdır. Təbiətin
bütün şəfa otları bu torpaqda bitir. "Görmüşəm"
qoşmasında gəncliyimdə bu yerdə nələr
gördüyümü dilə gətirmişəm. "Bənövşə"
şeiri gəncliyimin əzəl çamları ilə
bamlıdır. Sevdiyim qızı bu yaylaqda, buna yaxın olan
Ağbulağın başında görmüşəm.
"Bənövşə" şeirində kövrək gənclik
duyğularım yaşayır.
Zirvəsi buluda dəyən
dağların,
Ətəyində göz
açmışam, bənövşə.
Pirsultanda bir cığır
da mənimdi,
Ağ yoxuşda iz
açmışam, bənövşə.
Buz bulaq başında, on
beş yaşında,
Bir gözələ söz
açmışam, bənövşə.
Çoxları
sözünü payız-qış deyib,
Mən sözümü yaz
açmışam, bənövşə.
Əvvəllər Kəlbəcər
deyəndə Dəlidağ, Taxta yaylağı,
Ceyranbulağı göz önünə gəlirdi. Ancaq Səməd
Vurğunla Aşıq Şəmşirin
görüşündən sonra 1955-ci ilin avqust ayının
5-dən onların adları da həmin sırada çəkilir.
1961-ci ilin sentyabrında yazdığım "Dəlidağ"
şeirimdə Dəlidağa üzümü tutaraq
aşağıdakı qoşmanı yazmışam.
Bəxtəvərsən,
ucalardan ucasan,
Gör neçə
dağların gözü var səndə.
Soruşsalar, bilərsənmi,
Dəlidağ,
Neçə nəğməkarın
sözü var səndə?
Dağıstan, Qazaxıstan,
Almaniya, İran və Türkiyə səfərlərim zamanı
çoxlu şeirlərim yaranıb. Almaniya səfərimlə
əlaqədar iki təəsürratımı oxucularla
paylaşmaq istərdim. Almaniyaya gedərkən anam sağ idi.
O, dağdan Gəncəyə gəlib boynumu qucaqladı,
hönkür-hönkür ağladı və dedi ki,
dayını axtar, onu evlənmiş olsa da, olmasa da kəndimizə
gətir. Almaniyaya çatarkən sinəm od tutub yandı.
Anamın sözləri məni özümdən
çıxardı. Mən dayımı hardan tapaydım? Belə
düşünərkən aşağıdakı "Səndəmi?"
şeiri yarandı.
Almaniya, yaralarım göynədi.
İtkin
düşmüş əziz dayım, səndəmi?
Anam sızlar Səməd
oğlu deyəndə,
Kəsilməmiş qurban
payım, səndəmi?
Dam yerində daşı
tökülü qaldı,
Hörgüsü-barısı
sökülü qaldı,
Parçası sandıqda
bükülü qaldı,
Yasa dönmüş
neçə toyum, səndəmi?
22 gün idi ki, Almaniyada idim.
Franfurt-Maynizdən Dördmund şəhərinə məruzə
oxumağa gedirdim. Qabaqda oturmuşdum. Yuxu məni tutmuşdu...
Ay doğmuşdu. Birdən qeybdən Səfurə
xanımın səsi gəldi. "Bəs gəlmirsən?"
Bədahətən "A ceyran" şeirini yazdım,
axşam telefon açıb həmin şeiri Səfurə
xanıma çatdırdım. Bir tarixi yadigar kimi həmin
şeiri olduğu kimi verirəm.
Nə durmusan bədirlənmiş
ay kimi,
O gözlərin bir
bulaqdı, a ceyran.
Yanar qəlbim su istəyər,
təşnədir,
Çatmaz əlim, çox
uzaqdı, a ceyran.
Ulu babam Pirsultana Türkiyə
səfərlərim dövründə çox sayda şeirlər
yazmışam. Təbrizlə ilk görüşümdə
Savalan dağına yazdığım qoşma sinəmdə
qövr edən bir nisgilin bədii ifadəsidir.
Sən mənim tanrımsan
dağlar içində,
Sədnikin sən boyda
dağ var içində.
Kim belə dərdini
ağlar içində,
Eldarlardan gəl soruşaq,
Savalan.
Səfurə xanımın
ölümündən sonra mənim şeir
gülüstanıma qəm buludları ara-sıra göz
yaşları tökmüşlər. Bunlardan biri səhərə
qədər məni oyaq saxlayan, Ayla bərabər
gözümü yummağa qoymayan anlarımı "Sənsiz"
şeirimdə ifadə etmişəm. Həmin şeirimin
birinci bəndini burada nümunə verirəm.
Gündüzlər
gözümdə, xəyalımdasan,
Gecələr qəribəm,
qəribəm sənsiz.
Yuxum yox, yuxuma gələsən
gülüm,
Gecələr qəribəm,
qəribəm sənsiz.
Ötən payızlardan
birinin son ayında Səfurə xanımın məzarının
üstünə gül dəstəsi qoyub qayıtdım. Evim
isti idi, ancaq gecəyarı gördüm ki, bərk
üşüyürəm. Elə bil yorğan-döşəyimə
qar yağıb. Duyğulanıb "Bu gecə" adlı
qoşmamı yazdım.
Soyuq bədənimi
doğrayır, kəsir,
Dilim söz tutmayır, əllərim
əsir,
Soyuğun əlində
olmuşam əsir,
Qarmı yağdı, məzarına
bu gecə?!
Həmişə yaz-yay aylarında
Qoşqarın ayağında alaçıq qurardıq, burada
qayalardan tökülən bir Şır-şır var. (yerli
adamlar şəlaləyə "Şır-şır"
deyir) Burada yanaşı duran iki göy daş vardı. Səfurə
xanımla xoş günlərimizdə burada
Şır-şırın ayağındakı göldə
üzüşən qızıl qazlara tamaşa etməkdən
doymazdıq. Səfurə xanımın ölümündən
bir neçə il sonra həmin yurda getdim ki, o xoş günlərimizi
yada salım. Ancaq çox qəhərləndim. Qoşqar
dağı da, Xoşbulaq da, Şırşır da, onun
ayağındakı göldə üzüşən qazlar da
yerindəydi, təkcə Səfurə xanım yox idi. Göy
daşın üstündə oturub "Dağlar"
şeirimi yazdım. Elə "Dağlar" şeiri ki,
ürəkləri dağlayan, aşıqların dilinin əzbəri
olan bir "Dağlar"
Bilirsənmi, niyə belə
şirinsən,
Səndədi anamın
laylası, dağlar.
Gənclikdə qoynunda
sevdiyim qızın,
Heç getmir başımdan
sevdası, dağlar.
1952-ci ildən bəri folklor
toplamaqla məşğulam. İlk növbədə
aşıq yaradıcılığı ilə məşğul
olmuşam. Aşıq yaradıcılığını, onun
zənginliyini öyrənmişəm, tədqiq etmişəm.
Folklor toplamağa tez başladım, artıq 30
yaşlarıma doğru məşğul olduğum sahənin
bütün incəliklərinə bələd idim. Kəlbəcərə,
Göyçəyə səfər etdim, bu türk məskənlərini
qarış-qarış gəzib-dolaşdım. Gədəbəyə
qayıtdım, oradan yol aldım Dağıstana, Dəmirqapı
Dərbəndə... Bunun ardınca Orta Asiyaya, buradakı
türk ellərini gəzdim-dolandım. Qazaxıstanı
ayrıca gəzdim, qayıtdım yenə Dağıstana,
Qabarda-bolqara, Qaraçaya... SSRİ vaxtı 30 illik
ömrüm beləcə sərasər yollarda, səfərlərdə
keçib. Türkiyədə də çox olmuşam, tədqiqatlarımın
əsasında müqayisəli şəkildə məqalələr
də yazmışam. Bunları bircə-bircə
yığmışam, çoxcildlikdə cəmləşdirmişəm.
Azərbaycanda ilk dəfə əsatir və əfsanələri
mən toplamışam. Bu əfsanələri xalqın sinəsindən
toplamışam, minlərlə kənd gəzmişəm. Hələ
əfsanə olmayanda əsatir, ibtidai insanın ibtidai
dünyagörüşü vardı. Tutalım, qədim insan
meşəyə girirdi, görürdü ki, bütün
ağaclar yarpağını töküb, amma birinin
yarpaqları yerindədir. O, başlayırdı bu ağaca
sitayiş etməyə. Habelə bir bəzəkli ilan
görürdü, onu obrazlaşdırırdı. Beləcə,
insanlıq tarixi minillərlə yol gəlib, əsatirlər
tarix boyunca nağıllarda cilalanıb, bu günə müxtəlif
janrların içərisindən gəlib çıxıb.
Təsadüfi deyil ki, əsatirlərin izləri bu gün əfsanələrdə,
nağıllarda, rəvayətlərdə, həmçinin
yazılı ədəbiyyat nümunələrində
yaşayır. Əsatirlər ayrıca ona görə yaşaya
bilmir ki, onda epiklik azdır. Nizaminin əsərlərində əsatirlərdən
çox istifadə edilib. Xüsusilə qədim əsatirlər
epikləşməsə, yadda qalmaz. Əsatirin mayasında
insan və təbiət, əfsanənin mayasında isə
insan və cəmiyyət durur. Əfsanədə insan
gerçəkləşir, burada insanı tam görürsən.
Əsatirlərdə isə insanın sifətinin birini
görürsən, birini görmürsən. Təbii ki, əsatirlərdə
də insan nəfəsi var. İnsan olmasa, əsatir də
yaşamaz. Əsatirləri açmaq çox böyük məharət
tələb edir. İlk növbədə ayırmaq
lazımdır ki, bunların hansı əsatir, hansı əfsanədir.
İlk insan, qədim mədəniyyət
iki çay arasında - Dəclə-Fərat
çaylarının qovuşduğu yerdə, Babilistanda
yaranıb. Şumerlər türkün köküdür.
Türklər oradan Orxon-Yenisey çaylarının
qovuşduğu yerə gediblər, oradan da qayıdıblar
Kürlə Arazın İç Muğanda qovuşduğu yerə.
İç Muğan indiki Sabirabaddır. Bu prosesi
topladığım folklor materialları əsasında izləmişəm.
Babam Pirsultan
dövrünün tanınmış şairi olub. Türkiyədə
"Pirsultan Abdal" imzası məşhurdur. Toylarda,
mağarlarda babamın şeirlərini oxuyurlar. Hazırda
Türkiyədə "Pirsultanlı" soyundan olan xeyli adam
yaşayır. Pirsultan babamız asılandan sonra nəslin bir
qolu indiki İrana gəlib, Təbrizin 610 kilometrliyində
Pirsultan kəndi salıb. Neçə illərdən sonra həmin
nəslin bir qolu da Gəncəyə gəlib, indiki Pirsultan
dağının ətəyində bizim tayfa Pirsultan kəndi
salıb. 30-cu illərdə ruslar həmin kəndi yerlə
yeksan ediblər, kişilərini də güllələyiblər.
Salamat qalanlar Qazaxın Kosalar kəndinə, Şəmkirin
İrmaşlı kəndinə dağılışıblar.
Ancaq bütün əzab-əziyyətə baxmayaraq nəslimiz
biri-biridən xəbər tutub, itib-batmayıb. Hətta məni
uşaq vaxtı aparıb uşaq evinə qoyublar. Mən
onilliyi internatda qurtarmışam. Ata-anamı 25 yaşımda
tapmışam. O dövrdə fikirləşiblər ki, onsuz
da bu nəsildən baş qaldıranı məhv edirlər,
qoy bu uşaq salamat qalsın, nəsil yoxa
çıxmasın. Sovet hökuməti süqut edəndə
dərhal "Pirsultanlı" soyadını
götürdüm. Nəvələrimin hamısı
soyadlarının Pirsultanlı olduğunu biləcəklər. Hərbi Doktrina qəbul olundu
Dünən Milli Məclisin (MM)
növbədənkənar sessiyası işə
başladı. Deputatlar əvvəlcə cari məsələlərlə
bağlı çıxışlar etdilər. Ümid
Partiyasının sədri İqbal Ağazadə Seçki Məcəlləsinin
dəyişdirilməsi ilə bağlı dəfələrlə
təkliflər səsləndiyini və bu məsələnin
növbədənkənar sessiyasının gündəliyinə
çıxarılacağına ümid etdiyini söylədi.
İqbal Ağazadə sərbəst toplaşmaq
azadlığının təmin olunması ilə
bağlı problemlərin olduğunu da vurğuladı.
Millət vəkili Baba
Tağıyev deputat həmkarlarını İsrailin beynəlxalq
sularda Türkiyəyə məxsus gəmilərə hücum
etməsinə etiraz ifadə etməyə
çağırdı.
Sədnik
Paşa Pirsultanlı,
professor
Xalq Cəbhəsi.- 2010.- 9 iyun.- S.14.