"Şeir müəyyən mənada ibadətdir"

Səlim Babullaoğlu: "Son iyirmi ilin poeziyası XX əsr Azərbaycan poeziyasından daha güclüdür"

"Sözün divanı"nın qonağı Səlim Babullaoğludur

- Səlim bəy, sizdən öncə "Sözün divanı"nın qonağı Rasim Qaraca idi. Onunla söhbətimizdən çıxan nəticə bu oldu ki, bu gün Azərbaycan ədəbiyyatında polemikanı bilərəkdən söndürüblər və gənclərə meydan verilmir. Bunu edən konkret şəxslər və qurumlar var...

- Sizin adınız Səfa, sizinki isə Hikmətdir, eləmi? Gəlin açıq danışaq: ədəbi ploemikanı "söndürüblər", "öldürüblər" bu nə deməkdir? Bax deyirsiniz ki, məndən öncə müsahibəniz Rasim Qaraca ilə olub. Bu özü polemika deyilmi? Söz demək imkanı varmı? Sözün deyir? Bəs, onda kim nəyi söndürüb?

- Sualı daha da dəqiqləşdirək. Bu gün gənclər üçün meydan varmı? Onlar özlərini ifadə etməsi üçün kifayət qədər imkanlar yaradılıbmı?

- Mən sizə deyim, bizim Sovet dövründən qalma bir sıra vərdişlərimiz var. KİV-in təqdim etdiyi həmişə vacib adam, yaxşı şair sayılıb. Xüsusilə televiziya ədəbiyyatçıları, şairləri və yazıçıları zaman-zaman efirə çıxarmaqla onları ictimaiyyətə təqdim edib. Onlar həm canlı müsahibələr veriblər, həm də əsələri təqdim olunub. Bizim oxu vərdişlərimiz və ədəbiyyatçılara münasibətlərimiz daha çox belə formalşıb. Bu o demək deyil ki, oxucu təzə ədəbiyyatı qəbul edə bilmir. Sadəcə olaraq ona daha çox bu təklif olunub. Sizin müsahibə götürdüyünüz və bundan sonra götürəcəyiniz adamların təklif etdiyi mətnə qarşı Azərbaycan oxucusu hazırlıqlı deyil, önyarqılıdı. Azərbaycan oxucusu müstəqillik qazandıqdan sonra, xüsusən poeziyada, qazanılmış vərdişlərə uyğun gəlmir. Bu cür vərdişlərin formalaşması üçün isə bu tipdə yazan adamların auditoriya ilə daha çox kontaktda olması lazımdır. Amma bu həm də köhnə sifətləri təzə sifətlərlə əvəz etmək olacaq. Ədəbiyyatçıları tanımaq üçün onların kitabını oxumaq lazımdı. Məsələn, tələbələrlə görüş, belə müsahibələr buna xidmət edə bilər. Ancaq mən düşünmürəm ki, kimsə Səlimin qarşısını ala bilər. Azərbaycan ədəbiyyatında daşlaşmış, bütləşmiş heç bir adam, nə Səlimin, nə Elxan Zalın, nə Elçin Hüseynbəylinin, nə Qulunun, İqarın və Rasim Qaracanın qarşısını ala bilməz. Bu absurd fikirdir. Əgər ortada istedad və yazı varsa, bu hökmən öz auditoriyasını tapacaq. Bu vaxt bizim opponentlərimiz, xüsusi ilə AYB-yə opponent olanlar (hərçənd ki, mən özümü bədii-estetik görüşlər nəzərə alınarsa heç bir təşkilata aid eləmirəm və bu gülünc olardı) deyirlər ki, cavanların qarşısını alırlar, demək onların başqa umacaqları var. Nəsə maddi, qeyri-maddi, sosial "rıçaq"lardan yararlanmaq istəyindən doğur. Ola bilsin ki, bu məsələdə kiminsə qarşısına hansısa barierlər çıxıb. Mən isə belə şeylərlə qarşılaşmamışam. AYB-də işlədiyim dövrdə mən başımı aşağı salıb ömrü boyu işimi görmüşəm. Söhbət mənim şeir yazmağımdan getmir. Mən şeiri dizimin üstündə də yaza bilərəm, harda istəsəm orada yaza bilərəm. Amma konkret ədəbiyyat işləri var ki, mən onları görürəm. Bu işlərin əlli faizində AYB bir təşkilat olaraq iştirak edibsə yarısında iştirak etməyib. Mənim dostlarım, şəxsi əlaqələrim hesabına başa gəlib. Mənə mane olan olmayıb, amma birinci növbədə AYB rəhbərliyi, sonra isə xaricdəki və buradakı dostlarım, bir sözlə kömək edənlər çox olub və mən onların hamısına minnətdaram.

-Bu gün altmışıncılara opponentlik edənlərin yarısı təxminən siz yaşdadır...

- Bəli razıyam. Hətta ən kiçiyi mən yaşdadır. Mən onlarla bir problm görməmişəm. Amma o başqa məsələdir ki, sən birinin otağına girirsən və deyirsən ki, sən axmaqsan. O da deyir sən axmaqsan. Adətən belə olur. Əgər sənin xitabın, müraciət forman düzgün deyilsə, tərbiyəsizsənsə, o cür də münasibətlə qarşılaşacaqsan. Deyəsən, biz bu barədə çox danışdıq, hə?

- Onda gəlin başqa bir məsələ haqqında danışaq. Bu gün mətbuatda çap olunan yazılardan, bəzi yazıçılarla gedən söhbətlərdən aydın olur ki, Azərbaycan yazıçısı ən yüksək mükafat olan Nobelə bir qədər "zarafatyana" yanaşır. Bəziləri deyirlər ki, bunun üçün gərək mən ya Qarabağdan keçəm, ya milll-mənəvi dəyərlərimdən.

- Doğrudur. Bu gün bəzən hələ alınmamış mükafatın təqdimetmə mərasimindəki Nobel nitqləri, yaxud Nobel barəsində zarafatlarla qarşılaşıram. Mən bunlara ədəbiyyatçı zarafatları kimi baxıram. Məsələn, bir var aktyorlar rol oynayır, bir də var həmkarlarını təqlid edirlər. Ədəbiyyatçılar arasında da belə söz oyunları olur. Bununla əgər hər hansı bir şəxs içindəki emosiyanı çıxaracaqsa, qoy çıxarsın. Amma o başqa bir məsələdir ki, Azərbaycan ədəbiyyatında kimlərsə Nobel mükafatı almağa layiqdir, yaxud əksinə. Mən düşünürəm ki, Azərbaycan ədəbiyyatından kimsə hökmən Nobel mükafatı alacaq. Ola bilsin bu gün həmin mükafata əlçatmaz kimi baxılır, amma bu elə də əlçatmaz deyil. Mən falabaxan deyiləm, amma düşünürəm ki, yaşadığımız əsrin birinci yarısında kimsə bu mükafatı alacaq. Bəlkə də həmin adam indi orta məktəbi bitirir, yaxud bizim aramızdadır. Son iyirmi ilin poeziyasını təhlil edəndə görürəm ki, bu poeziya XX əsr Azərbaycan poeziyasından daha güclüdür. Nə üçün? Əvvəla, heç bir basqı, heç bir tələb yoxdur. Nə mövzu, nə də ölçü baxımından. İkincisi, XX əsrin 20-30-cu illərində poeziyamızda metafizik qat var idi. Amma 37-ci ildən sonra bu ruhi qat qırıldı. Halbuki, Azərbaycan poeziyası Şərq poeziyasının xüsusi bir qolu kimi həm fars, həm ərəb, təbii ki, həm də türk dilində mükəmməl nümunələri yaratmış poeziyadır. O köklər qırıldı, sanki sintetik dildə və üst qatda olan məsələlər vəsf olunmağa başladı. Ta ki, 60-cı illərin ortalarına qədər. Amma bu gün isə heç bir qadağa yoxdur. Bunun həm təhlükəli tərəfi var, həm də yaxşı. Çünki, sənət həm də tərəddüd deməkdir. Bu gün mən onlarla ad çəkə bilərəm ki, onların yaratdıqları böyük ədəbiyyatdır. Mən Azərbaycan şairlərinin əsərlərini müxtəlif dillərə tərcümə etdirirəm və onlar barəsində, inanın, bəzən vəcd dolu məktubları alıram. Bu gün Azərbaycan poeziyası dünya poeziyasının ən yaxşı örnəklərini ortaya qoyan azsaylı poeziyalardandır.

- Gəlin indi isə sizin şeirləriniz barəsində danışaq. Şeir sizin üçün nədir? Sizin şeirlərinizdə epikliyə meyilllik, süjetə maraq hiss olunur. Bəlkə bunu elə epik janırların birində qələmə alasınız...

- Doğrudur. Mənim şeirlərimdə süjet xətti var. Amma həyatın da süjet xətti var. Poetik nəfəsi isə seçmək olmur. Bu özünütənzimləyən mexanizmdir və şüuraltı olaraq işə salınır. Lap düzü, bu şüurlu olduğu qədər, qeyri-şüuri prosesdir. Kimsə marafon qaçır, kimsə yüz metrlik məsafəni. Ona görə mən suala birmənalı şəkildə cavab verə bilmərəm. Qaldı ki, şeir mənim üçün nədir, niyə şeir yazıram, bu bir nitq vasitəsdir. Mən uşaqlıqdan hiss eləmişəm ki, başqa formada da danışmaq olar. Heç vaxt şeirin birinci misrasını yazan şair onun necə qurtaracağını əvvəlcədən bilmir. Nəticə həmişə gözləniləndən yaxşı olur. Söhbət əlbətdə ki, uğurlu hallardan gedir. Şeir birinci növbədə onu yazan adamı dəyişir. Hər şeirdə sən başqalaşırsan, anlayırsan ki, sən özün də bir qədər böyüdün. Şeir müəyyən mənada ibadətdir. Şeir vasitəsi ilə sən özünü dəqiqləşdirirsən. Bu artıq həyat tərzinə çevrilir. On beş il əvvəl mən şeiri bəlkə ona görə yazırdım ki, içimdə yazılmışlarla münasibətdə bir rəqabət hissi vardı. Amma indi bu qətiyyən belə deyil, sadəcə mən başqa cür yaşaya bilmirəm.

-Səlim bəy, siz Nobel mükafatı almış Orxan Pamukla müsahibə etmisiniz. Yəni, belə demək mümkündürsə, onunla canlı ünsiyyətdə olmusunuz. Onun düşüncə tərzi sizə bilavasitə bəllidir. Maraqlıdır Orxan Pamukda bizim yazıçılardan fərqli, qeyri-adi düşüncə tərz var idimi?

- Yox, az müddətli tanışlıq və şifahi nitqdən bunu anlamaq mümkün deyil. Bunu daha çox onun əsərlərindən hiss etmək olar. O Bakıda olarkən onunla bir neçə yerə bərabər getdik. Orada elə söhbətlərimiz oldu ki, onlar çap olunmuş müsahibədə əks olunmayıb. Ancaq əlbəttə Orxan Pamuk bir insan kimi o çox maraqlıdır. Mən anlayırdım ki, qarşımdakı intellektual cəhətdən çox hazırlıqlı, güclü bir adamdır. Onunla gəzintiyə çıxdıq. Nizami müzeyinin yanında monolit deyilən binanın və o sırada başqa binaların qarşısında durduq. O bir binaya baxdı və "bu Stalin dövründəmi tikilib" deyə soruşdu. Təsdiqlədim. Mənə dedi ki, sən bu binaya baxanda nə hiss edirsən? Dedim qorxu, basqı. Dedi doğru deyirsən. O çox rahat, açıq həmsöhbət idi. Amma onun böyük yazıçı və üslubçu olması əlbəttə ki, əsərlərindən duyulan bir şeydi.

- Onun Azərbaycan ədəbiyyatından xəbəri var idimi?

-Yox. Ona bu barədə sual verəndə bu mövzuya toxunma dedi. Mənə elə gəlir ki, oxusa idi də əsasən bəyənməyəcəkdi. Amma bu o demək deyil ki, bizim ədəbiyyatımızda güclü əsərlər yoxdur. Məsələn mən ona şeir barəsində sual verdim, gördüm ki, o çox köhnə, Osmanlı şairlərini sevir. Hətta mən bunun səbəini də təxminən bilirəm. Baxmayaraq ki, o əsasən romanlarında çağdaşdır.

- Bəs sizin üçün müasirlik nədir? Müasirlik açıq-saçıq ifadələri şeirə gətirməkdirmi?

- Bəzən mənə deyirlər ki, sənin şeirlərində həyat yoxdur. Mənim həyat tərzim nədən ibarətdir? Hər gün evdən çıxıram, gəlirəm işə, tərcümələr, kitablar, bəzi başqa işlər. Sonra gedirəm evə, hərdən dostlarla görüşürəm. Bir az evin problemləri ilə məşğul oluram. Və yenidən işləməyə başlayıram və yenə də kitablar. Bu mənim həyatımdır. Bəlkədə kimin üçünsə yeknəsəq görünə bilər. Mən öz həyatımı yazanda kiməsə darıxdırıcı görünə bilər. Məsələn Kafkanın həyatı çox darıxdırıcı olub (Özümü müqayisə etmirəm). Deyək ki, mənim həyatımda idman oyunları yoxdur, şou tipli, kinolar, verlişlər yoxdursa, ictimai aktiv adam deyiləmsə mən özümə həyatmı uydurmalıyam. Bu məsələnin bir tərəfi. İkincisi, mən tərəfində deyiləm ki, bütün təcrübəni yazmaq lazımdır. Mənim ədəbiyyatda dayandığım əxlaq məsələlərinin dini əsası var. Söhbət təkcə islam dinindən getmir. Mənəvi əsasları nəzərdə tuturam. Bir şeyi edib əzab çəkməkdənsə etməyib iztirab çəkmək yaxşıdır.

- Onda siz müasir gənclərin yazdıqlarını bəyənmirsiniz?

- Birincisi, müasir yazarların içərisində xeyli adlar var ki, mən onların əsərlərini bəyənirəm. Onların bir çoxu haqqında yazmışam. Amma hərdən elə olur ki, dünən bu cür gördüyün müəllifi bu gün başqa cür görürsən. Populyarlıq, diqqət mərkəzində olmaq onları yollarından sapındırır. Bizim "dostlar" nə nə deməyi həll etməyiblər, necə deməyi isə sonadək bilmirlər. Bizim dəfələrlə üzbəüz dialoqlarımız olub. Mən onların biri-birilərini necə inkar etdiklərini görmüşəm. Amma onların yaxşı hesab ediləcək əsərləri var. Məsələn, mən Rasim Qaracanının yaradıcılığını deyil, ədəbi fəaliyyətini cığallıq, riyakarlıq kimi dəyərləndirirəm. Onun gözəl şeirləri var. Amma o işini, gücünü atıb Azərbaycan ədəbiyyatını qaralamaqla məşğuldur. Bunlar ya dünya ədəbiyyatını bilmirlər, ya da bildiklərini axıradək söyləmirlər, oyun oynayırlar. Pasternak kimi Nobel mükafatı almış adam partiyaya da aid şeir yazmışdı. Belə misallar çoxdu. Bu gün onlar oxunmursa, bu ayrı bir məsələdir. Hadisəyə qiymət verəndə dövrü nəzərə alıb-almamaq da bir ayrı məsələdir, amma bilmək lazımdır. Axı mən bunların "quyruğunun qapı arasında qalanda" nə etdiklərini çox görmüşəm...

Xalq Cəbhəsi.- 2010.- 5 may.- S.11.