105 yaşlı “Molla
Nəsrəddin”
Azərbaycanda, eləcə də
Şərqdə böyük
hadisə kimi qarşılanan ilk satirik mətbu orqanının I sayı 1906-cı il aprel ayının 7-də Tiflisdə çapdan çıxıb
"Ey mənim müsəlman qardaşlarım, sizi deyib gəlmişəm!"
Bu şüarla çıxan
Azərbaycanın ilk satirik
jurnalının işıq
üzü görməsi
bu günkü tarixə təsadüf edib. Bu gün "Molla Nəsrəddin"in
jurnalının 105 yaşı
tamam olur.
Gəlin "Molla
Nəsrədin"in keçdiyi
yola nəzər salaq;
"Molla
Nəsrəddin" jurnalı
eyni zamanda Azərbaycanın ilk illüstrasiyalı
jurnalıdır. Jurnal
çapa başlayan gündən təzyiq və senzuralardan keçərək düz
25 il sadə xalqın dilində yazıb. Üstəlik, Azərbaycan dilinin bütün şirinliyini publistikaya gətirə bilib.
"Molla
Nəsrəddin" gələcəyə,
100 il sonraya da mesaj buraxmağı
unutmamışdı:
"Ey mənim bundan 100 il sonra yaşayacaq
nəvələrim və
nəticələrim. Ola
bilər ki, 100 il sonra kitablar
arasından saralmış,
birə yemiş, vərəqlərini toz basmış və üzülmüş "Molla
Nəsrəddin" jurnalına
rast gələsiniz və onu oxumağa
başlayasınız. Qorxuram
ki, o zaman bu rəhmətlik Molla Nəsrəddin bizim babalarımıza böhtan atıb deyəsiniz. Bildirəcəksiniz
ki, guya mənim bəhs etdiklərimi heç qədim dövrlərdə
yaşamış German tayfaları
da etməzdilər. Ey mənim xoşbəxt
nəvələrim və
nəticələrim, mən
qorxuram siz elə belə də deyəsiniz".
105 il keçdi və "Molla Nəsrəddin"in
yazdıqları, dedikləri
biz nəvə-nəticələrinin əlinə çatdı.
Amma biz Molla babamızı qınamaqla
yox, həqiqəti bəyan etdiyi, xalqa doğru yolu göstərdiyi üçün rəhmətlə
anırıq. Çünki
böyük ədib və dramaturq Cəlil Məmmədquluzadənin
redaktorluğu ilə işə başlayan
"Molla Nəsrəddin"
jurnalı elə ilk səhifələrində tutduğu
amalın cəhalət
yuxusunda olanları oyatmaq, fala baxdıran,
it boğuşduran müsəlmanları
elmə-biliyə çağırmaq
olduğunu bildirirdi. Həmin dövrdə xalqın onu başa düşən bir mətbu orqana ehtiyacı vardı. Cəlil Məmmədquluzadə nahaqdan
demirdi ki, "Molla Nəsrəddi"ni zəmanə özü yaratdı.
Filologiya elmləri
namizədi Allahverdi Məmmədli Cəlil Məmədquluzadənin bu
jurnalla Azərbaycan jurnalistikasının və
publisistikasının satira
istiqamətində əsasını
qoyduğunu qeyd edir: "Yəni satirik publisistika yaratdı. İlk dəfə olaraq tənqidi realizm yaratdı. Bu jurnal vasitəsi ilə satirik qrafikanın, satirik karikaturanın əsasını qoyub. Bu jurnalla, özü demişkən türkün
açıq ana dilində danışmağa
başlayıb. Yəni,
aşağı təbəqənin
vəziyyətini, onların
arzularını ifadə
etməyə başlayıb.
Yəni elita üçün nəzərdə
tutulan bir jurnal buraxmayıb. Və bununla da Azərbaycan dilinin şirinliyini publisistikaya gətirib".
Azərbaycanda, eləcə
də Şərqdə
böyük hadisə
kimi qarşılanan bu ilk satirik mətbu orqanının birinci sayı 1906-cı il aprel ayının
7-də Tiflisdə çapdan
çıxıb. 1921-ci ildə
Təbrizdə, 1922 - 1931-ci illərdə Bakıda nəşr edilib. Redaktoru və müəllifi Cəlil Məmmədquluzadə olub.
25 il ərzində 748
nömrəsi dərc
olunub. Onlardan 340-ı
Tiflisdə, 8-i Təbrizdə,
400-ü Bakıda çıxıb.
Jurnal İran, Türkiyə, Misir, Hindistan, Mərakeş kimi ölkələrə
də yayılaraq oradakı xalqların sosial-mədəni tərəqqisinə
müsbət təsir
gostərib. "Molla Nəsrəddin"in səhifələrində
yer alan dünya hadisələrindən
tutmuş, cəhalət,
mövhumat, din, dil, məişət məsələləri
məktəb savadı
olmayan adi adamların başa düşəcəyi sadə
dildə yazılır
və satiranın gücü ilə onların beyninə yeridilirdi. "Molla Nəsrəddin"in aşkara
çıxarmaq istədiyi
acı həqiqətlərin
yeri bəzən boş qalır və ora "Senzura icazə vermədi" sözləri
yazılırdı.
A.Məmmədli "Molla
Nəsrəddin" jurnalının
adını o vaxt dəyişmək istədiklərini
bildirir: "İstəyirdilər
ki, allahsızlar cəmiyyətinin orqanı
kimi fəaliyyət göstərsin. Təzyiqlər
göstərirdilər. Guya,
"Mola Nəsrəddin"
jurnalında qüsurlar
var. "Molla Nəsrəddin"
jurnalı həyatı
hadisələri obyektiv
əks etdirmir. Onu tənqid etməyə başlayırlar
və Cəlil Məmədquluzadə tənqidlərə
cavab olaraq artıq 26-cı ildən öz imzasını qoymaqdan imtina edir. Onun yazıları
redaksiya heyətinin adı ilə dərc olunmağa başlayır".
Nəşri ilə bağlı bütün çətinliklərə baxmayaraq,
jurnal Azərbaycan xalqının mütərəqqi
qüvvələrini, demokratik
düşüncəli insanlarını
öz ətrafında
toplaya bilib. "Molla Nəsrəddin" jurnalı 105 il sonrakı bir zamanda da aktuallığı
ilə hələ də maraq doğurur.
Allahverdi Məmmədli
"Molla Nəsrəddin"
jurnalında dərc olunan felyetonların 100 il bundan əvvəlin
felyotanları olmasına
baxmayraq, bu gün üçün də çox aktual olduğunu deyir: "Təsəvvür
edin ki, bu gün jurnalda
hər hansı bir felyetonun tarixini dəyişib dərc etsək, bu günün yazısı kimi qəbul oluna bilər. Bəli, bu felyotonlar o qədər aktualdır və bu günün
bütün suallarına
cavab verən felyetonlardır. Ona görə də, "Molla Nəsrəddin"in
felyetonları Cəlil
Məmmədquluzadə yaradıcılığı
ilə 100 il yaşayır və hələ neçə
100 illər də yaşayacaq."
Jurnalda müxtəlif
satirik hekayə, felyeton, şeir, gülməli xəbərlər,
atalar sözləri, məsəllər, atmacalardan
istifadə edilib. Karikaturalarsa müsəlmanları
güldürməklə yanaşı,
onlara həqiqətin əsl üzünü göstərirdi. "Molla
Nəsrəddin"də Ömər
Faiq Nemanzadə, Mirzə Ələkbər
Sabir, Əbdürrəhim
bəy Haqverdiyev, Əli Nəzmi, Əliqulu Qəmküsar, Məmməd Səid Ordubadi, Mirzəli Möcüz və başqa şair, yazıçı və jurnalistlər, o cümlədən,
Şmerlinq, Rotter, Əzim Əzimzadə kimi rəssamlar da fəaliyyət göstərib.
Uğur
Xalq Cəbhəsi.- 2011.- 7 aprel.- S.14.