"Şəhriyarın əsərlərinə çəkilən miniatürlər"

Fəxrəddin Əli: "Şəhriyara olan vurğunluğum uşaqlıqdan bəri ürəyimdə qövr eləyən nisgilimdəndir"

Böyük Azərbaycan şairi Məhəmmədhüseyn Şəhriyar haqqında yeni bir kitab nəşrə hazırlanır. Bu barədə tanınmış miniatürçü rəssam Fəxrəddin Əli məlumat verib. Kitab "Şəhriyarın əsərlərinə çəkilən miniatürlər" adlanacaq. 90-a yaxın miniatürün yer alacağı kitabın nəfis tərtibatla çıxacağı gözlənilir. Habelə kitabda şairin əsərləri də yer alacaq.

Şəhriyar şeirlərini Azərbaycan və fars dillərində yazıb. 1906-cı ildə Təbriz yaxınlığındakı Xoşginab kəndində anadan olub. 1921-ci ildə Tehrana gələn Şəhriyar Dar-əl-Fənun məktəbində orta təhsilini tamamlayıb. Sonra isə ali təhsilini Tehran Universitetinin tibb fakültəsində davam etdirib. İlk şeirlər toplusunu 1929-cu ildə çap etdirib. Keçən yüzilin 50-ci illərinin birinci yarısında yazdığı "Heydərbabaya salam" şeirlər toplusu isə sovet Azərbaycanında böyük maraq oyadıb. 18 sentyabr 1988-ci ildə vəfat edib.

Fəxrəddin Əli ötən illər ərzində Azərbaycan tarixində şərəfli yer tutmuş qəhrəmanlarımızın portretlərini məharətlə yaratmağa müvəffəq olub. Onun bir rəssam olaraq uğuru onun miniatür janrında çoxsaylı, özünəməxsus əsərlər yaratmasındadır. Xüsusilə rəssamın böyük Azərbaycan şairi Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın əsərlərinə, həmçinin məşhur "Heydər babaya salam" poemasına çəkdiyi çoxsaylı miniatürləri diqqəti cəlb edir. 1979-cu ildə "Yazıçı" nəşriyyatı tərəfindən buraxılmış "Aman, ayrılıq" adlı şerlər və poemadan ibarət kitab oxucular arasında böyük rəğbət doğurdu. Şəhriyarın nisgilli, milli ruhu ifadə edən əsərləri Fəxrəddin Əlinin gözəl və məzmunlu miniatürlərilə müşayiət olunurdu.

Rəssamın yaradıcılığında Güney Azərbaycan mövzusu xüsusi yer tutur. O, deyir: "Dərdlərimiz böyükdür. Əsrlərlə çəkdiyimz acı-ağrı nəinki azalmadı, əksinə, artdı. Belə çıxır ki, hələ bundan sonra neçə-neçə nəsillər parçalanmış yurdumuzun nisgilini ürəklərində yaşadacaqlar. Şəhriyara olan vurğunluğum uşaqlıqdan bəri ürəyimdə qövr eləyən nisgilimdəndir. Uşaqlıqdan bitib-tükənməyən Güney həsrəti üstə köklənmişəm". F.Əli 1979-cu ildə Bakıda "Heydər babaya salam" poemasının işıq üzü görməsindən danışır: "Əslən Güneydən olan Qulamhüseyn Beqdeli İrana getməyə hazırlaşırdı. Bunlar Güney Azərbaycanda tanınmış, həm də imkanlı bir nəsildirlər. O, axır ki, İrana getməyə müvəffəq oldu. Gedərkən ona Şəhriyarın yağlı boya ilə çəkdiyim portretini verdim ki, ona çatdırsın. Hələ Beqdeli yola düşməmişdən əvvəl belə bir təklif irəli sürdü ki, Şəhriyarın "Heydər babaya salam" poemasına miniatürlər çəkim. Həmin miniatürləri çəkdim, 25 miniatürün altından Beqdeli ərəb qrafikası ilə müəyyən parçaları ora yazdı. Bu kitabı çap etdirmək üçün çox çalışdıq. Ancaq bir səmərəsi olmadı. Hara gedirdiksə, deyirdilər yox, belə olmaz, bizə inqilabi ruhlu şeirlər lazımdır. Yadımdadır, söhbətimizə qulaq asan bir nəfər heç gözləmədiyimiz halda dedi ki, sabah o materialları "Yazıçı" nəşriyyatına gətirərsiniz. Sonra bildim ki, bu, rəhmətlik Əjdər Xanbabayev imiş. Əjdər Xanbabayev materiallarla tanış oldu, söz verdi ki, bunu mütləq çap etdirəcək. Biz kitabı əski əlifbada çap etdirməyi qərara almışdıq ki, İrana göndərək, ancaq kiril əlifbası ilə çap etdirməli olduq. "Aman, ayrılıq" adlı kitab beləcə yarandı. O dövrdə bu kitabın çıxması çox böyük səs-soraq saldı. Artıq o zaman İranda şah devrilmiş, Xomeyni hakimiyyətə gəlmişdi".

Portretin Şəhriyara çatması da bir möcüzə olub: "Bu zaman İrana getməyi üçün məqam yaranmış Qulamhüseyn Beqdeliyə Şəhriyara çatası miniatürlərin surətləri, eləcə də portreti o tərəfə keçirməkdə mane olmuşdular. Axırda çarəsiz qalan Beqdeli deyir ki, birdəfəlik İrana gedirəm, bu, atamın portretidir. Həhayət, bu yolla Şəhriyarın çəkdiyim portretini aparmaq müyəssər olur. Bu, çoxlu əziyyətlərdən sonra gedib İrana çıxır, Şəhriyarla görüşür. Mənə məktub yazdı. Orada bütün təfərrüatı ilə Şəhriyarla olan görüşünü təsvir etmişdi. Yazırdı ki, mən Şəhriyarla görüşə gedən vaxtı payız fəsli idi. Onun həyətindəki heyva ağacı başını hovuza əymişdi. Şəhriyar ikinci mərtəbədə ayaq üstə durmuşdu. Çıxdım yuxarı, ustadın əlindən öpdüm, qardaş kimi qucaqlaşdıq. Heçə ilin həsrətliləri sayaq hər ikimiz ağladıq, sonra içəri keçdik. Uzun söhbətdən sonra Şəhriyara dedim ki, Bakıdan Fəxrəddin Əlizadə adlı bir rəssamın çəkdiyi portreti sizə hədiyyə olaraq gətirmişəm. Şəhriyar əsərə çox böyük heyranlıqla baxdı. Dedi ki, əllərindən öpürəm. Mən indiyə qədər belə bir hədiyyə almamışdım. Bu, mənim ömrümdə ən əziz bir ərməğan olacaq".

Rəssam o dövrdə Şəhriyarla olan telefon danışıqları barəsində də danışır: "Bir gün Beqdeli ilə telefon danışığı zamanı xahiş etdim ki, Şəhriyarın telefon nömrəsini mənə versin. Həhayət, telefon nömrəsini əldə etmək mümkün oldu. O zaman İranla danışmaq üçün gərək əvvəlcə Moskvaya zəng edəydin. Xüsusi razılıqdan sonra İranla danışmağa icazə verilirdi. Moskvadan Tehranı, Tehrandan da Təbrizi aldılar, nəhayət, Şəhriyarla danışmaq mənə qismət oldu. O, adımı eşitcək çox mütəəssir oldu. Bakını görmək həsrətilə yaşadığını dilə gətirdi. Soruşdum ki, ustad, necəsiniz? Hiss etdim ki, əhvalı rəvan deyil. Dedim ki, sizin "Heydər babaya salam" poemanıza çoxlu miniatürlər işləmişəm. Halı barədə bunları dedi ki, quşum uçub, ağlım çaşıbdı. Uşaqlar xəstədir, kaş onların əvəzinə mən öləydim. O zaman Şəhriyarın həyat yoldaşı Əzizə xanım bərk xəstə idi. Mən ona cansağlığı dilədim. Bizim telefon söhbətimiz yarım saatdan çox çəkdi. Bu tərəfdən də telefonçu qız məni tələsdirirdi ki, bu qədər danışırsınız, bilirsinizmi ki, xərci nə qədərdir? Əsəbləşdim ki, ay qız, o xərci ödəmək mənlikdir, imkan verin, danışaq. Doğrudan da mənim üçün telefonun çoxlu pul yazması qətiyyən əhəmiyyətli deyildi. İllərlə arzuladığım istəyimə yetmişdim. Kaş indi o söhbət yazılı şəkildə qalaydı. Şəhriyar Bəxtiyar Vahabzadəyə, Süleyman Rüstəmə salamlarını yetirməyimi xahiş etdi".

"Şəhriyarın bura gəlməsinə qəti şəkildə imkan vermədilər"-deyən F.Əli onunla dörd dəfə telefonla danışdığını xatırlayır: "Axırıncı dəfə telefonla əlaqə yaratmağıma qəti şəkildə imkan vermədilər. Zəng etdim, dedilər ki, bu nömrədə belə bir adam yaşamır. Dəfələrlə israr etdim ki, siz nömrəni yığın, nə bilirsiniz yaşamır. Sonra ağlıma gəldi ki, Şəhriyarın dəfələrlə beləcə danışması ola bilsin, İran tərəfini ehtiyatlı hərəkət etməyə vadar edib. Şəhriyar söhbət zamanı şikayətlənirdi ki, burada qədir-qiymətim yoxdur. Şəhriyar vəfat edərkən dəfninə getmək istəyim oldu. Dəfələrlə əlaqədar təşkilatlara Şəhriyarın dəfninə getmək məqsədilə icazə üçün müraciət etdim. Böyük bir inadla viza üçün çalışdım, zəhmətim boşa getdi. Beqdeliyə müraciət etdim, o da kömək edə bilmədi. Heyf ki, Şəhriyarın sağlığında Təbrizə getmək istəyim ürəyimdə qaldı. Ancaq sonradan Şəhriyarın yubileylərində iki dəfə ora getmişəm. Təbrizə getdim, hər iki dəfədə soydaşlarımız tərəfindən böyük bir sayğı ilə qarşılanmışam. Güney Azərbaycana olan böyük sevgimdə, həmçinin xüsusilə də Şəhriyarın əsərlərinə çəkdiyim miniatürlərdən orada yaşayan soydaşlarımız məni yaxşı tanıyır və həmişə xatırlayırlar. Bu sevgi mənim üçün hər şeydir".

Araşdırmaçı Əkrəm Rəhimli deyir ki, farslar əllərindən gələni etdilər ki, Şəhriyarı farslaşdırsınlar, ancaq bacarmadılar. Şəhriyarın doğulduğu kəndin türklüyü, nəsli, yaradıcılığında türk ruhunun aparıcı olması farsları susdurdu. Gərək əsas olsun axı? Bu da ki, yoxdur. Bu farslar ümumiyyətlə, "türk" sözündən qorxurlar. Şəhriyara anası vaxtilə deyibmiş ki, ay bala, sən mənim danışdığım dildə yaz, bir görüm, nə yazırsan. Şəhriyar bunu öz xatirələrində yazıb. Məhz bundan sonra Şəhriyar məşhur "Heydərbabaya salam" poemasını yazıb. Farslar çalışırlar ki, Şəhriyarın guya fars olmasını sübut eləsinər. Digər tərəfdən də "sübut etmək" istəyirlər ki, o, məhz fars poeziyasının təsiri altında Şəhriyar olub. Milli oyanışımızda Şəhriyar poeziyasının böyük rolu olub. Güney Azərbaycanda Şəhriyardan bəhrələnmə genişdir".

Şəhriyarın böyük babasının adı Seyid Əli, böyük nənəsinin adı Seyidxanım, atasının adı isə Seyid İsmayıldır. Atasının el içində böyük hörməti olduğuna görə ona "Hacı Mirağa Xoşginabi" deyərmişlər. Şəhriyarın atası peşə etibarilə ədliyyə vəkili olub. Şəhriyar çoxsaylı şeirlərində təmiz türk olduğuna aydınca işarə edir, həmçinin türk dilinin ən yüksək dil olduğunu bəyan edir, bu dillə fəxr edir: "Onun şeirlərində Milli Oyanışa böyük çağırış var. Bu, şah dövründən başlayaraq onun yaradıcılığında möhtəşəmcəsinə ifadəsini tapıb, indi daha böyük təsirini göstərməkdədir".

Uğur

Xalq Cəbhəsi.- 2011.- 29 aprel.- S.14.