"Babalarımın qəbri o torpaqlardadır"

Fariz Təmirov: "1988-ci ildən sonra Ermənistanda azərbaycanlılara məxsus 2000-dən artıq qəbiristanlıq dağıdılıb"

Müsahibimiz "Deportasiya Olunmuş Şəxslərə Kömək" İctimai Birliyinin sədri Fariz Təmirovdur.

-Öz yurd - yuvalarından deportasiya edilmiş şəxslərin hüquqları hansı şəkildə təmin olunmalıdır?

-Əvvala onu qeyd edim ki, bu gün dünyada müxtəlif səbəblərdən deportasiya edilmiş milyonlarla insan var. Gəlin, deportasiya anlaşıyına nəzər yetirək. Deportasiya nədir? Deportasiya hər hansı bir milli etnik qrupun bir ərazidən başqa bir əraziyə məcburi köçürülməsidir. Bu deportasiyanın ənənəvi anlayışıdır. Etnik təmizləmə, yəni deportasiya Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsində 107-ci maddə ilə təsbit olunur və bu hərəkət həm də cinayət məsuliyyəti yaradır. Məlumdur ki, azərbaycanlıların (türklərin əksəriyyət təşkil etdiyi əhalinin) Ermənistanın indiki ərazisindən kütləvi köçürülməsi SSRİ Nazirlər Sovetinin Azərbaycan əhalisinin Ermənistan SSR-dən Kür-Araz ovalığına qovulması haqqında 1947-ci il 23 dekabr tarixli qərarı ilə həyata keçirilib. Bu qərara əsasən, 1948-1953-cü illərdə Ermənistandan Azərbaycana 100 min nəfərdən çox adam köçürülüb. Bundan başqa, SSRİ Nazirlər Kabinetinin çox sayda sərəncamları ilə Ermənistanda 2 mindən çox yer adı dəyişdirilib. Ümumiyyətlə, azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası və köçürülməsi hələ XVIII əsrdən başlanıb və bu üç mərhələdə aparılıb: Birinci mərhələ 1905-1920-ci illər; ikinci mərhələ 1948-1953-ci illər; üçüncü mərhələ 1988-1992-ci illər. Bu proseslər zamanı ermənilər Ermənistanda yaşayan azərbaycanlıların yüzlərlə yaşayış məntəqəsini yerlə-yeksan edib, 30 minə yaxın evi dağıdıb və yandırıb, qoca, uşaq və qadınların da daxil olduğu 140 min insanı vəhşicəsinə qətlə yetirib, 750 mindən artıq azərbaycanlı Ermənistandan didərgin salınıb. Sonuncu deportasiyada 1988-ci ildə isə 220 mindən artıq azərbaycanlı erməni vəhşiliyinə tab gətirə bilmədiyindən doğma yurd-yuvalarını tərk edib. Bundan sonra ermənilər Ermənistandan azərbaycanlıların izini itirmək məqsədilə buradakı qəbiristanlıqları, tarixi mədəni abidələri, dini müəssisələri, məktəb, xəstəxana və digər binaları darmadağın edib. Təkcə 1988-ci ildən sonra Ermənistanda ermənilər azərbaycanlılara məxsus 2000-dən artıq qəbiristanlığı dağıdıb. Təəssüf ki, bu faktlar bu gün dünyada haqqı-ədaləti bərpa etmək istəyən super güclərin gözü qarşısında baş verib, lakin hələ də öz hüququi qiymətini almayıb. Deportasiya edilmiş, etnik təmizləməyə məruz qalmış soydaşlarımızın hüquqları dünya birliyi tərəfindən tanınmalıdır. Şübhəsiz ki, dövlətimiz bu istiqamətdə işlər aparır. Azərbaycan prezidenti cənab İlham Əliyev bütün çıxışlarında dəfələrlə vurğulayıb ki, indiki Ermənistan dövləti tarixi Azərbaycan torpaqları üzərində qurulub. Bütün tarixi faktlar bunu təsdiqləyir. Lakin ikili yanaşma prinsipi hələ ki, dünyanı ədalətli qərar çıxartmaqda yubadır.

- Birgəyaşayış prinsipinin pozulduğu nadir ölkələrdən biri olan Ermənistandan deportasiya olunan həmvətənlərimizin pozulmuş hüquqlarının bərpa olunması baxımından rəhbərlik etdiyiniz QHT hansı işləri görüb?

- Bu gün Ermənistan monoetnik bir ölkədir. Məlumdur ki, "Gülüstan" və "Türkmənçay" müqaviləsinə qədər indiki Ermənistan ərazisində ermənilərin-hayların sayı barmaqla sayılacaq qədər idi. Həmin müqavilələrdən sonra hayların sayı üstünlük təşkil etməyə başladı və bu da şübhəsiz ki, deportasiyalarla əlaqədar idi. Təşkilatımız məktəblərdə şagirdlərlə görüşlər təşkil edir, tarixi torpaqlarımız haqqında onlara müəyyən bilgilər veririk. Çalışırıq ki, bu günün şagirdi, sabahın tələbəsi və əsgəri bir zamanlar bizim olan torpaqlarımızı yaddaşında yaşatsın və qəlbi böyük Azərbaycanı yenidən qurmaq üçün döyünsün. Bu münasibətlə təşkilatımız 177 saylı məktəbin şagirdləri ilə birlikdə "Hər ağac bir yurd adına adlı" ağacəkmə aksiyası keçirdi. Hazırda tərtibçisi Hafiz Təmirov olan "Qərbi Azərbaycanmı-Ermənistanmı" adlı toplu üzərində iş gedir. Maliyyə problemləri yaşayırıq və çox istərdim ki, o torpaqlardan olan imkanlı şəxslər bizə maddi və mənəvi köməklik göstərsinlər ki, daha sanballı işlər görək və beynəlxalq mühitə inteqrasiya oluna bilək.

- Bir milyondan artıq qaçqın və məcburi köçkünü olan Azərbaycan bu gün dünyaya həmin insanların haqq səsini çatdıra bilirmi?

- Bu gün Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev qaçqın və məcburi köçkünlərin problemlərinin həllinə xüsusi diqqət yetirir, işlər görülür. Ancaq burada ictimai mövqe də sərgilənməlidir. Hamımız səfərbər olmalıyıq ki, problemlərin həllində gücümüzü ortaya qoyaq, hədəflərimizi müəyyənləşdirək. Erməni yalanının ayaq tutub yeriməsinin qarşısını almaq üçün diaspor taşkilatlarının daha intensiv işləməsi lazımdır.

- Bu gün deportasiya olunmuş şəxslərin birləşərək öz hüquqlarını tələb etməsi nə dərəcədə realdır? Dünya ictimaiyyəti bu problemin qoyuluşunun sizcə necə qarşılayacaq?

- Deportasiya olunmuş, etnik təmizlənməyə məruz qalmış soydaşlarımız müxtəlif təşkilatlar yaradır və bu istiqamətdə müəyyən işlər görülür. Ancaq bununla kifayətlənmək olmaz. Daha böyük işlər görməyə gücümüz və maliyyəmiz var, sadəcə hərəkətə keçmək lazımdır.

- Sabitlik, ictimai asayiş və tərəfdaşlıq prizmasından baxsaq, deportasiya olunmuş şəxslər uzun müddət yeni yaşamağa başladıqları cəmiyyətə adaptasiya oluna bilmirlər. Bunun həlli yollarını nədə görürsünüz?

- Mən özüm indiki Ermənistan Respublikasının Kalinino (keçmiş adı Əbilkənd olub) rayonunun İlməzli kəndində doğulmuşam. Ordan gələndə heç bir yaşım olmayıb. Ancaq bu gün də o torpaqların adı gələndə kövrəlirəm. Çünki ora mənim ata-baba ocağımdır. Babalarımın qəbri o torpaqlardadır. Digər soydaşlarım kimi mən də Bakıda yaşamağa artıq uyğunlaşmışam. Təssüf ki, ağsaqqal babalarımız, ağbirçək nənələrimiz bura gəldikdən sonra nə həsrətə dözə bildilər, nə də ki, şəraitə. Çünki dağ adamının aranda, istidə məskunlaşması çox çətindir. Əlbəttə yenidən o torpaqlara qayıtsaq, heç bir problemlə üzləşmərik. Ora axı bizə yad deyil, doğmadır. Əsas odur ki, təhlükəsizliyimiz təmin olunsun və bu iş hüquqi müstəvidə öz həllini tapsın. Onu da deyim ki, haylar bizi havadarlarının əliylə deportasiya etməklə böyük bir səhvə yol verdilər. Demək olar ki, Ermənistan iqtisadiyyatı bizim gücümüzə ayaq üstə dura bilirdi. Gəlin, bu gün Ermənistandakı şəraitə baxaq: Aclıq və yoxsulluq. Azərbaycanda isə fərqli bir mənzərə.

- Dünyada bir sıra sizinlə eyni profildən olan təşkilatlar mövcuddur. Onlarla hər hansı bir əlaqəniz mövcuddurmu? Həmin əlaqələrin daha da dərinləşdirilməsi üçün hansı işləri görürsünüz?

- Dünyada bu yönümdə müxtəlif təşkilatlar fəaliyyət göstərir. Hələ ki, həmin təşkilatlarla elə bir əlaqəmiz yoxdur. Gələcək planlarımızda əməkdaşlıq nəzərdə tutulub.

- Deportasiya olunan əhalinin əksər hissəsini gənclər təşkil edir. Bu gənclərin içində yurd sevgisinin ölməməsi üçün hansısa layihələr həyata keçirirsinizmi? Bu layihələr həmin gənclərin aktivliyinə ümumilikdə necə təsir edir?

- Ətrafımızda yüzlərlə deportasiya olunmuş gənc var. Hətta onların eləsi var ki, deportasiya olunduqdan sonra Bakıda və digər rayonlarda doğulub. Planlarımız var. Və gələcəkdə bunun şahidi olacaqsınız. Suallara görə təşəkkür edirəm və arzum budur ki, itirilmiş torpaqlarımızı geri qaytaraq, böyük və bütöv Azərbaycan üçün bütün gücümüzü səfərbər edək.

Söhbətləşdi: Oktay Hacımusalı

Xalq cəbhəsi.-2011.- 9 avqust.- S.15.