Yurd dərdi

Nə müddətdi yalçın qayalar telli sazın səsinə möhtac qalıb...

Nə çoxdu bu qoca dünyanın dərdi-möhnəti. "Dərd gələndə batmannan gələr, çıxanda misqal-misqal çıxar" - deyib babalarımız. Dünyada çox dərdlər unudular, çox yaralar qaysaq bağlayar, təkcə bircəciyindən başqa.

O da yurd dərdi, ocaq möhnətidi. İnsan ömrünün əzabı da çox olar, qayğısı da, onlarınsa tez unudulanı, gec yaddan çıxanı var. Təkcə torpaq itkisindən qeyri. Nə qədər ki, qeyrətli vətən övladının canında can varsa, onun gözü göynüyər, yarası sızlar.

Yaman ağırdı yurd yerinin qarı düşmən caynağına əsir düşməsi.

O vaxtdan neçə il keçir. Yurd nisgilli bir elin hər günü min möhnətə dönən illər. O vaxtdan Göyçə bayram eləmir. Nə müddətdi yalçın qayalar telli sazın səsinə möhtac qalıb. Nə zamandı "Yarpızlı"nın, "Cinni dərə"nin, "Daşlı güney"in, "Qumlu"nun, "Yelli"nin ətəyində nə sürülər mələşir, nə köhlənlər kişnəşir. Eli öz Göyçəsindən, Göyçə öz doğma təbiətindən ayrı düşüb. Belə dönüb Göyçə itkisinin çəkilməz dərdi bir elin sinə göynərtisinə. Neçə-neçə ərlərin, neçə Vətən təəssübkeşlərinin, neçə saz-söz ustadlarının, şeir-sənət xiridarlarının ürək ağrısına dönüb çoxdandı Göyçəmiz.

Didərgin düşəli yurddan-yuvadan,

Nəğməmi dodaqda qoyub gəlmişəm.

Ana məhəbbətli neçə şeirimi,

Yarımçıq varaqda qoyub gəlmişəm.

Nə müddətdi Göyçəmizin həsrətini çəkənlərin baxışları beləcə yol çəkir. Uzaqdan görünən qəlbi dağların zirvələrinə sarı boylana-boylana özlərinin yurd-yuva nisgillərini söz qatarıynan oxuya-oxuya izhar edirlər öz ürək yanğılarında...

Vaxt vardı al yaşıl qoynuna min bir ilməli xalılar sərib doğmalarına məclis qurardı Göyçə. Telli sazın ecazkar havasına oyanan xınalı kəkliklər el aşıqlarının səsinə səs verərdi. Bənövşələr dastanlaşar, lalələr nağıllaşardı. Özündən piyaləli bulaqların lilpar dolçaları əldən-ələ gəzdikcə ürəkləri tərpədər, nasazların dərdinə dərman eləyərdi. Belə qarışardı baharın gözəlliyi ulu Göyçənin mənəvi dünyasına. Nə müddətdi doğma ocaqlar qaralıb o yerlərdə...

Ermənilər öz mənfur siyasətlərini bir neçə istiqamətdə həyata keçirirdilər. Min bir əziyyətlə orta məktəbi bitirib Azərbaycanın ali məktəblərində təhsil alanlarımız geri dönəndə özlərinə iş ala bilmirdilər. Onlar nəinki indiki Ermənistana, hətta halalca torpağımız olan Yuxarı Qarabağa göndəriləndə də qəsdən geri qaytarılır, əvəzində İrəvan tərəfdən Xankəndinə, Ağdərəyə və başqa yerlərə axın-axın göndərilən erməni kadrlarına xüsusi qayğı göstərilir, şərait yaradılırdı. Beləliklə, millətə ikitərəfli ziyan dəyirdi. Bir yandan Ermənistan deyilən yerdən azərbaycanlı balaları istər-istəməz özlərinə iş axtarmaq üçün halal ocaqlarından didərgin düşür, bu tərəfdən də doğma Qarabağa yadların axını çoxalırdı. İstər özlərinin, istərsə də Rusiyanın mətbuat orqanlarında milli mədəniyyətimizə olmazın böhtanlar yağdırırdılar. Bəstəkarlarımızın, şairlərimizin, o cümlədən də qədim dastanlarımızın haqqında yalanlar uydurulur, əks-təbliğat aparılırdı. Xalqımızın qəhrəmanlıq epopeyası olan "Koroğlu" dastanıyla bağlı yalanlar, böhtanlar söylənilirdi. İş o yerə qalırdı ki, onların üzdəniraq alimləri aşıq sənətinin qədim tarixini də öz adlarına bağlamaq istəyirdilər. Bütün bunlara filologiya elmləri doktoru, mərhum professor Yaşar Qarayev kimi alimlərimiz ara-sıra cavablar versələr də, imperiya, dövlət səviyyəsində tədbir görülmürdü. Mədəniyyətimizin ünvanına söylənən bu şərin, böhtanın qabağının istənilən səviyyədə alınmamasının axır mərhələsi erməni faşizminin bariz nümayəndəsi Zori Balayanın bədnam "Ocaq" kitabının kütləvi nəşrinə gətirib çıxardı. Təkcə azərbaycanlıları yox, bütün türk dünyasını təhqir edən bu kitabın heç olmasa yayımının qarşısı alınmadı. Əslində isə müəllif bu əməlinə görə cinayətə cəlb edilməliydi.

Artıq 60-70-ci illərdən sonra qədim oğuz torpaqlarında azərbaycanlıların toplu şəkildə yaşadığı yer kimi yalnız Göyçə mahalı qalmışdı. Bütün bunları görə-görə gəlmişdi bu qədim diyar. Görür və təkcə seyr etmirdi. Bütün məhrumiyyətlərə sinə gərir, həm də bu ədalətsizliklərə qarşı mübarizə aparırdı. Ancaq düşmən öz işindəydi. Adamlar sıxışdırılır, gözümçıxdıya salınır, hədələnirdilər. Süni surətdə ərzaq qıtlığı yaradır, soydaşlarımızı günbəgün ən adi şəraitdən belə məhrum edirdilər.

Göyçə mahalı həmişə özünün sazlı-sözlü aləmiylə fəxr edib, ustad aşıqlarıynan öyünüb. 60-cı illərin sonlarında artıq oğuz eli başdan-başa Ermənistanlaşmış, adı dəyişdirilməyən bircə rayon qalmışdı. Bu, Göyçə mahalının son nöqtəsi olan Basarkeçər idi. Elə həmin vaxtlarda mahalın azərbaycanlı əhalisi tezliklə rayonun adının dəyişdiriləcəyini duyan kimi Moskvaya, imperiya təşkilatlarına teleqramlar göndərib bu tarixi ədalətsizliyin qarşısının alınmasını tələb etdilər. Buna da məhəl qoyulmadığını görəndə kənddə-kəsəkdə yol pulu yığıb, mahalın rus dili bilənlərindən bir neçə nəfərini Moskvaya göndərdilər. Fəqət imperiyanın kəshakəs vaxtında yenə Göyçə türklərinin haqlı tələbinə məhəl qoyulmadı. Qədim Basarkeçər rayonunun adı dəyişdirilib "Vardenis" qoyuldu. Eyni zamanda İrəvanın rəsmi dairələrində "Göyçə" termininin qadağan olunması barədə xüsusi gizli göstərişlər verildi.

Ancaq yaşadı Göyçə. Özünün mərdliyi, dəyanəti, mübarizliyi, sazlı-sözlü hərarətiynən yaşadı. Bəli, dözdü ulu Göyçə illərlə bu məhrumiyyətə. Gözləri yollarda qala-qala, güvəndiyi dağlara qar yağa-yağa dözdü. Umduğu yerdən küsəndə də özünü o yerə qoymadı...

1987-88-ci illərin ilk günlərindən Göyçə mahalı Qafqazda doğma Qarabağın səsinə ilkin səs verdi. Dinc nümayişlər, mitinqlər təşkil edildi. "Möhkəm ol, Qarabağ, biz səninləyik", "Qarabağ Azərbaycanın gözüdür", "Göyçə mahalına muxtariyyət" kimi şüarlarla, məntiqi çıxışlarla meydanlara çıxdılar. Di gəl, belə vaxtlarda da ulu Göyçənin səsinə səs verən olmadı. "Heç igid yalqız olmasın" - deyib babalarımız. Göyçə mahalı da o dar günlərdə beləcə yalqız qaldı. Şair demişkən: "Arxalı atını çapdı bostana, arxasız danışıb günah eylədi"...

Beləliklə, 1988-ci ilin oktyabrında İrəvan sərnəsinin son dayağı olan qədim Göyçə mahalı da düşmən tapdağına düşdü.

Hələ vaxtilə Xəstə Bayraməli Mir Cəfər Bağırova göndərdiyi məktubunda yazırdı: "Halal torpağımız əldən çıxır, qədim adlarımız dəyişdirilib üstünə qondarma adlar qoyulur. Belə getsə, bu yerlərə balalarımız həsrət qalacaq. Atalar deyib ki, ziyanın yarısından qayıtmaq da bir işdi. Heç olmasa bundan belə buralardan bizim camaatın kütləvi şəkildə köçürülməsinin qarşısını almaq gərəkdir. Yada salmaq lazımdır ki, Göyçə mahalı əldən gedərsə, Kəlbəcər, Gədəbəy, ordan da Qarabağın sağ qapısı düşmən qorxusuna düşər... Nə qədər ki vaxt keçməyib, bu haqda bizim camaata kömək etməyimizi təvəqqe eləyirəm". Hərarətlə yazılan bu məktuba cavab qayıtmışdı. Ancaq... "Biz özgə respublikanın işinə qarışa bilmərik". Belə tamamlanmışdı sonu o cavab məktubunun... Bax, budur özgə respublikanın işinə qarışmamağın nəticəsi...

Maşallah Xudubəyli

Xalq cəbhəsi.- 2011.- 23 iyun.- S. 14.