"Tərcüməçilər çox az qonorar alırlar"

Tərcüməçi Günel Əhmədova: "Bu sahəyə yetərincə dəstək göstərilmir"

Müsahibimiz tərcüməçi Günel Əhmədovadır.

- Peşəkar tərcüməçilik nədir?

- Tərcüməçilik yazının öz yazıldığı dillə, ruhuyla birbaşa ünsiyyətdə olmaq deməkdir. Tərcüməçi nəinki hər yazarın üslubuna, ümumiyyətlə, hər yazıya fərdi yanaşmağı bacarırsa, onda, tərcümə uğurlu alına bilər. Kim deyirsə tərcümə prosesində əsas dil qanunauyğunluğuna diqqət yetirmək lazımdır, yaxud çalışmaq lazımdır ki, əsər Azərbaycan dilinin bütün keyfiyyətlərini qoruya bilsin, bu yanlışdır, əsas əsərin öz ruhunu, onun öz dilini axıracan aparmağı bacarmaqdır.

- Bu gün Azərbaycanda tərcümələrin vəziyyəti sizi qane edirmi?

- Tamamilə qane edir, demək doğru olmazdı. Amma yenə də əvvəlki dövrlə müqayisədə bu sahədə inkişaf, canlanma var. Tərcümənin kaloritinə, keyfiyyətinə gələndə isə çox şeylər tələb etmək doğru olmazdı, çünki bu sahəyə yetərincə dəstək göstərilmir. Tərcüməçilər çox az qonorar alırlar. Tərcüməçi məcburdur ki, dolanışıq xatirinə başqa işlə də məşğul olsun. Məsələn, mən ən az qonorar aldığım zamanda belə işimə məsuliyyətli yanaşmağı sevirəm. Bu, bir az da insanın vicdanına bağlı bir məsələdir.

- Niyə hələ də Azərbaycanda sözün əsl mənasında tərcümə məktəbləri yoxdur? Bunun günahını kimdə axtarmalıyıq?

- Azərbaycanda tərcümə məktəbi var, amma o məktəbin uğurlu davamçıları yoxdur, desək, düzgün olardı. Misal üçün, mən yapon dili və ədəbiyyatı üzrə təhsil almışam və bu sahə üzrə yaxşı tərcüməçilərin yetişə bilməsi bir qədər də marağa bağlı bir şeydir. Maraq yaradacaq, stimul verə biləcək şeylər isə çox azdır. Heç bizim birlikdə oxuduğumuz yoldaşlardan ədəbiyyat sahəsinə məndən başqa heç kimin marağı yox idi. Əksəriyyət daha çox yapon dilinin özüylə maraqlanırdı, ədəbiyyatını oxumurdu. Onlardan bu dəqiqə bir neçə məşhur yapon yazarının adını soruşsanız cavab verə bilməyəcəklər. Əvvəlcədən hər kəsin düşüncəsində bu var idi ki, Azərbaycanda bu sahəyə tələbat yoxdur. Artıq burada oxumaq, öyrənmək sənin özünə bağlı bir şeydir.

- Tərcümə sahəsinə təsadüfi axına necə baxırsan?

- Tərcümə sahəsinə təsadüfi axının yaranma səbəbi bir qədər də bəzi nəşriyyatların ucuz işçi qüvvəsinə olan tələbatından irəli gəlir. Onların əsas marağı odur ki, çoxlu kitab buraxsınlar, keyfiyyətin nə yerdə olmasına baxan yoxdur. Ona görə bir də görürsən elan gedir ki, bizə filan qədər könüllü tərcüməçilər lazımdır, qonorara söz vermirik. Orada hansısa keyfiyyətdən danışmağın mənası yoxdur. Nəşriyyatları da qınamaq olmur axı. Kitab alan, oxuyan nə qədər adam var ki? Kitab alan da elə kitab yazanlardır, ya da ədəbiyyat sahəsinə yaxın adamlardır. On üç yaşı olan, xarici ölkədə yaşayıb Azərbaycan dilini doğru-düzgün bilməyən qızdan hansısa dəyərli tərcümə gözləmək qeyri-mümkündür.

- Bu gün Azərbaycanda ədəbi tərcümə jurnalı fəaliyyət göstərmir. Belə fəaliyyətsizliyin səbəbi nə ola bilər? Tərcüməçilərin qıtlığı, yoxsa...

- Tərcüməçi qıtlığı ona görə var ki, tərcüməçilərin çoxunun belə bir jurnalın varlığından xəbəri yoxdur. Əgər universitetlərdə xarici dil filologiyası üzrə oxuyan və öz sahəsini yaxşı bilən, bacarığı olan tələbələri axtarıb tapsalar, onlara xüsusi diqqət göstərsələr inanıram ki, hər şey indikindən daha fəqrli olardı.

- Azərbaycan ədəbiyyatının bu günkü vəziyyətində dünya ədəbiyyatından bixəbərliyin rolu varmı?

- Bu yaxınlarda, dostum Cəlil Cavanşirin yazısındakı cümlə diqqətimi çəkdi; bizim romanlarda mövzu qıtlığı var, maraqlı mövzulara toxuna bilmirlər, hər yazılan romanda nəsə çatışmamazlıq, yoruculuq baş alıb gedir. Hövsələ çatmır ki, əlinə götürdüyünü axıra qədər oxuya biləsən. Nəticəni bilmək istəyirsən görürsən ki, elə başda nə yazılıbsa, sonacan da eyni şey davam edir. Jan-Jak Russonun bir yaxşı sözü var, deyir, "zəif romançılar öz yoxsul ideyalarını personajların və macəraların sayı ilə əvəzləşdirirlər". İndi bizimkilər də onun günündədir. Amma istedad öz yerindədir, buna şübhəm yoxdur.

- Bu gün ədəbiyyatın digər bölmələrində olduğu kimi tərcümə sahəsində də monopoliyalaşmağa meylləri hiss edirsənmi?

- Müşahidə etmirəm. Monopoliyanın olması həm də hər hansı bir sahəyə kimlərinsə maraq göstərməsi deməkdir. Söhbət rəqabətdən getmir. Maraq olmayan yerdə hansı monopoliyadan söhbət gedə bilər ki?

- Yapon dilindən tərcümələr edirsən. Müasir yapon ədəbiyyatında nə var, nə yox? Ədəbi baxımdan oxşar və fərqli cəhətlərimiz nələrdir?

- Yapon ədəbiyyatına digər ölkələrin ədəbiyyatı kimi yanaşmıram. Onların ədəbiyyatına baxış bucağım fərqlidir, necə ki, yaponlar özləri dünyada başqa xalqlar kimi deyillər, eləcə də ədəbiyyatları. Ona görə də müqayisə etməyin tərəfdarı deyiləm. Məncə, bizdə ədəbiyyatla maraqlananların bir çoxu da mənlə eyni fikirdədir. Yapon ədəbiyyat sistemli şəkildə inkişafdadır, çünki Yaponiyada kitab, qəzet oxuyanların sayı hər yerdəkindən daha çoxdur və bu sahənin inkişafı da təbiidir. Rəqabət olan yerdə inkişaf mütləq var.

Söhbətləşdi: Oktay Hacımusalı

Xalq Cəbhəsi.- 2011.- 16 noyabr.- S.13.