O, həmişə
yolda idi...
\Hüseyn Arifin vəfatından 19
il ötdü
Əsl şeir gerçəkliyi ötür, nədən danışır-danışsın, insaniliyi təsdiq edir. Bugünlərdə vəfatından 19 il ötən tanınmış şair Hüseyn Arif yaradıcılığında özünəməxsusluğunu təsdiq etmişdi. Onun yaradıcılığında iki yön var: insan ruhunu, duyğularını canlı şəkildə, duru, anlaşıqlı bir dillə poeziyaya gətirə bilirdi. Başqa bir cəhəti isə təbiətlə ruhən bir olması idi. İnsan-təbiət birliyini gözəl anlayırdı, bu duyğunu şeirlərində öyürdü. Onun "Şeir deyilmi"si buna gözəl sübutdur.
Professor Qəzənfər Kazımov bu qənaətdədir ki, maraqlı yaradıcılıq yolu keçmiş Hüseyn Arifin poeziyası klassik ədəbiyyatımızın nəhəng simalarının, şifahi xalq ədəbiyyatı yaradıcılarının ədəbi-bədii irsi zəminində formalaşıb: "Burada rus və dünya ədəbiyyatının da payı var. Ancaq Hüseyn Arif poeziyası daha çox M.P.Vaqif, Aşıq Ələsgər, S.Vurğun poeziyası qəlibində mayalanıb. Xalq şeirinin min il əvvəldən süzülüb gələn ən yaxşı keyfiyyətlərinə onun şeir dünyasında rast gəlmək mümkündür. Hüseyn Arifin poeziyasının xüsusi bir rəngi, boyası var. Bu boyanı onun şeirindən ayırmaq olmaz. Ayırmaq mümkün olsa, şeir bütün ifadəlilik vasitələrindən məhrum olar, bu poeziyanın canına hopmuş hikmətlər, aforizmlər, xalq ifadələri, ümumiləşmiş fikir-obrazlar, babaların deyim tərzinə uyğun deyimlər, təzadlar, obrazlı müqayisələr, bütün emosional məcazlar yox olar. Onun şeirlərini oxuduqda dil ilişmir, oxucu kəkələmir, misralar ana südü kimi, bulaq suyu kimi içilir. Bu şeirləri oxuduqda baş yorulmur, beyin sancmır, əksinə, nəfəs genişlənir, bədən sanki şəkərlə, şərbətlə qidalanır. Hüseynin ifadə tərzi gözəl və təbiidir, fikirləri yeni və səmimidir. O, bizim yüz dəfələrlə gördüyümüz əşyalarda, müşahidə etdiyimiz hadisələrdə yeni keyfiyyətlər tapmaq, onu yeni şəkildə mənalandırmaq qüdrətinə malikdir. Buna görə də Hüseyn Arif həmişə oxunub və sevilib".
Araşdırmaçı qeyd edir ki, o, həmişə lilparlı buz bulaqlardan, elin yetirdiyi min cür nemətlərdən söz açıb. Xınalı qayalar, naxışlı daşlar, Koroğlu nişanəli, Cavanşir izli dağlar, laləli, nərgizli, yarpızlı çəmənlər dilinin əzbəri olub. Təbiət dostu, insan dostu, ana torpağın əzizi, sevimlisi idi. Bəxtinə gözəllik düşmüşdü, ruhu həqiqi şair duyğuları ilə mayalanmışdı. El üçün saz çalıb söz qoşmaqdan yorulmurdu:
Getməz qulaqlardan Hüseyn Arif,
Son aşıq sazını çalana kimi.
Adi yoncanı, yovşanı, yarpızı vətənin
bir zərrəsi kimi sevirdi, əzizləyirdi. "Zirvələrdən
zirvələrə gedən yolu məndən soruş,
Ceyranı da, cüyürü də nəsil-nəsil
tanıyıram" -deyən şair adi yovşan kolunun
qoynunda sənətkar şair duyğusu ilə kəşf edilə
bilən neçə-neçə sirlər gizləndiyini qeyd
edir: "Bir ovuc torpaqdan dönən deyiləm, Bir ovuc
torpağa dönənə kimi" misralarında torpağa,
ana yurda bağlılıq çox güclüdür. Təbiət və təbiətin insanlara bəxş
etdiyi nemətlər şairin qəlbini qürurla doldurur, onu
riqqətə gətirir, daim özünə çəkirdi".
Gəl
çıxaq seyrinə uca dağların,
Çəmən olan yerdə xalça nə lazım.
Gözündən
su içək buz bulaqların,
Lilpar olan yerdə dolça nə lazım.
Hə
kaman götürək, nə tar, nə qaval,
Orda nəğmə
də var, nəğməkar da var...
Q.Kazımov
qeyd edir ki, şair həmişə təbiətin qoynunda təbiətlə
təkbətək dolanmaq, təbii davranmaq, təbiətlə
bilavasitə təmasda olmaq eşqilə bütün
sünilikləri rədd edib: "Şair təbiətin ahənginin
pozulmasına dözmür, onun zədələnməsinə
etiraz edirdi. Təbiətin, təbiət qüvvələrinin,
ağacların, yaşıllığın, heyvan və
quşların insan üçün təbii zövq, həyat
və dirilik mənbəyi olduğu onun şeirlərində
füsunkar bir dil ilə ifadə olunub. O, təbiətin
qoynunda ocaq çatmaqdan, təbiət qoynunda süfrə
açmaqdan, insanların halal zəhmətlə
qazandıqlarından və ürək
açıqlığı ilə, böyük sevinclə təqdim
etdiklərindən söz açmaqdan doymurdu.
Hüseyn təbiəti sevdiyi kimi, onun
yağışını, qarını, buzunu,
şaxtasını, tufanını, bir sözlə, istisini,
soyuğunu, qəfil baş verən hay-harayını da sevir və
onlara dözməyi bacarırdı. O, təbiətin qoynunda, bulaq
başında, yaşıl meşədə də
yazırdı, evdə, yazı masası arxasında da. Hüseyni bir yerdə tapmaq çətin idi. Daim gəzir, axtarır, görür, duyurdu. Həmişə yolda idi. O, S.Vurğunu da beləcə
duymuş, beləcə mənalandırmış,
"Yolda" poemasını da bu duyğu ilə
yaratmışdı.
Onun poeziyasının estetik prinsipləri şair
qarşısında, söz sənəti qarşısında
yüksək vəzifələr qoyurdu. Şeir asan yaranmır,
şair qəlbi ümman kimi çağlamalıdır:
Dünyaya
bir şeir gəlməzdən əvvəl
Könüldə ümmanlar çağlasın gərək.
Hüseyn Arif şairi, şair qəlbini dərdlilərin
ümid yeri, sirdaşı, təbibi, bütün canlı və
cansız varlıqların tapındığı dayaq bilir,
onu insan yaralarının məlhəm qoyanı sayırdı. Sanki sinəsindən
güllə yarası alan maral da,
tülkü əlilə kəməndə salınan pələng
də, öküz ayaqları altında tapdanan
yaşıllıq da öz dərdlərini şairlə
bölüşürdü. Onun poeziyası elə bir
poeziyadır ki, inzibati yolla deyil, möhür və şallaq
gücü ilə deyil, insanı sənətin qüdrəti
ilə, bulaq suyu kimi şəffaf və duru şeirlərlə
tərbiyə etməyi təlqin edir, insanı bu yolla
qanadlandırmağı lazım bilir:
Hüseyn
Arifəm, sənət aşiqi,
Məndən şeir istə, möhür istəmə".
Q.Kazımovun fikrincə, onun qəlbində əzələ,
ilkinə, ululara, insan və təbiət ulularına hörmət,
məhəbbət güclü idi. Elə buna görə də şair
qəlbində el sevgisi, el məhəbbəti elin şairə
məhəbbəti ilə tən gəlirdi: "Bir dənizin
sinəsində min bulağın sirri yatır",
"Dağların yükünü dərələr çəkir",
"Yüz dağdan ağırdır bir kiçik kədər",
"Yer göyə sığmayıb, göy yerə
sığmaz", "Bir xalqın söhbəti bir ömrə
sığmaz", "Heçə yol qayanı yel
ayaqlayıb, Qaya yerindədir, yeldən xəbər yox",
"Getmə" söyləməklə gedən
dayanmaz", "Bayquşun gözündə gül də
tikandır" və s. kimi Hüseyn Arif hikmətləri ulu
babaların yadigarlarından seçilmir. Onun
poetikasının mühüm bir sirri də fikri eyni sistemli məcazlarla
müşaiyət etmə qabiliyyətinin gücündədir.
Şair ya eyni bir təsvir obyektini müxtəlif
cəhətdən, yaxud müxtəlif təsvir obyektlərini
eyni sistemli, ancaq obyektin xarakterinə müvafiq ifadələrlə
səciyyələndirirdi. Hüseyn Arif ilhamının
mayası Dədə Qorqud, Qurbani, Kərəm, Tufarqanlı
Abbas, Dilqəm, Şəmkirli Hüseyn, Aşıq Alı, Ələsgər
və Vurğundan gəlirdi:
Nə qədər
canında can var, Hüseyn,
Sənətə
borcunu qaytar, Hüseyn!
Axtar
babaları, axtar, Hüseyn!
Bir gün nəvələr də səni axtarar".
Uğur
Xalq Cəbhəsi.-
2011.- 29 sentyabr.- S.14.