Qədimlərdən gələn səs

Qədir Rüstəmovun vəfatından bir il ötdü

Unudulmaz xanəndə Qədir Rüstəmovun vəfatından bir il ötdü.

O, 1935-ci ildə Ağdamda anadan olub. Qarabağ xanəndəlik məktəbinin tanınmış nümayəndələrindən biridir. Azərbaycan Dövlət Musiqi Məktəbində Hacıbaba Hüseynovdan muğam dərsləri alıb, bundan sonra Ağdamda təhsilini davam etdirib. Qədir Rüstəmovun ifasında bir sıra muğam dəstgahları — «Rast», «Çahargah» lentə alınaraq radionun fondunda saxlanılır. Onun ifasındakı məşhur «Sona bülbüllər» mahnısı daha çox sevilir.

2011-ci il dekabrın 14-də Türkiyənin İstanbul şəhərində vəfat edib, Bakı şəhərində dəfn olunub.

Qədir Rüstəmovun səsi — ruhun səsi idi. Onunku təkcə oxumaq deyildi, yandırıb-yaxmaq, insan dərdini, kədərini izhar eləmək idi. Oxumaq onun üçün bir vasitə idi. Onun başqa oxuyanlardan fərqi bundaydı. Qədir Rüstəmovun səsi gerçəkdən ilahiliyi təsdiq eləyirdi. Tək oxuyan idi ki, heç vaxt artistlik eləmədi, buna gərək duymadı. Oxuyarkən onun düşdüyü durumlar, keçirdiyi hallar həm muğamın, həm də insanın ruhani imkanlarının nəyə qadir olduğunu göstərirdi. Qədir Rüstəmovun xanəndə olaraq əvəzolunmazlığı bundadır. Belə yarandı muğamçılığın Qədir yolu, yöntəmi, örnəyi və zirvəsi.

Qədir Rüstəmovun səsi qədimlərdən gəlirdi. Onun səsi çağımızda qədimliyimizdən ən nadir soraq idi. Yəqin ki, özü bütün bunları dediyim kimi bilmirdi, ancaq belə duyduğuna, yaşadığına əminəm. Çünki aşiq insan özünü aqibətdən qıraqda görə bilmir, ondan qırağa çıxmağı bacarmır. Qədir Rüstəmov da aqibətdən çıxa bilmədi yaşamı boyu. Aqibətini sevdi, ona uyğun oldu. Ona görə də Qədir təbii qaldı, sənəti sayəsində kimsənin gözündən düşmədi, daha da ucaldı, sənətində dəyişmədi.

Qədir Rüstəmov təkcə istedadlı deyildi. Bu, onun üçün çox az idi. O, başqaları kimi istedadını başının üzərinə qaldırmadı, gözlərə soxmadı, əksinə, ona vasitə kimi baxdı. Çünki o, vəcdliydi, ehtizazlıydı. Belə adamlar həm də özlərinin faciəviliklərini gözəl anlayırlar. Bilirlər ki, onlar anlaşıldıqları dərəcədə həm də anlaşılmazdırlar. Qədirin başqalarına yovuşmazlığı, sərtliyi, güzəştsizliyi bundan idi. Ona görə də o, yalnız oxuyanda özü olurdu. Oxumaq onun üçün var olmaq demək idi.

Səsində türkün uca xarakteri vardı — haraylı, ehtizazlı, zərif, ötkəm: Sarsıldıqca sarsıdırdı. Sarsıtdığı dərəcədə sarsılırdı. Səsinin kədəri ürəkləri ovsunlayırdı. O, insanları gerçək aləmdən ayırıb tanımadıqları, bilmədikləri xəyali yerlərə, duyğulara aparırdı.

Qədirin xoşbəxtliyi ondaydı ki, qəribəliyini bildiyi dərəcədə aqibətinə bağlanırdı. Bu halının başqalarında hansı duyğular yaradacağı, necə qarşılanacağı onu düşündürmürdü. Onun xoşbəxtliyi öz fitrətinə sonacan yiyəlik eləməsindəydi.

Qədirdə kədər o qədər təbiidir ki, insan onu sevməyə, qəbul etməyə bilmir. Axı mahiyyətcə ən qəmli musiqidir «Sona bülbüllər». Bəs biz onu Qədirin ifasında niyə bu qədər sevir, ondan güc alırıq? Əgər belə deyilsə, gərək onda «Sona bülbüllər»i dinləyəndə kədər bizi daha da sarsıtsın, yox etsin. Demək, Qədir bu vaxtacan kədər haqqında deyilən bütün yarımçıq, yarıtmaz düşüncələri alt-üst etdi. Kədər əslində ən böyük güc, fərəh qaynağıdır. Muğam bunu deyir bizə. Bu baxımdan, Qədiri muğamın Füzulisi də adlandırmalıyıq. Ona görə də Azərbaycan türkünün musiqidə «Sona bülbüllər» qədər nikbin özünüifadəsi yoxdur. Bu düşüncəni məndə Qədir Rüstəmov yaratdı.

Asif Ata söhbətlərində deyirdi: «Qədir «Sona bülbüllər»i oxuyanda adama elə gəlir ki, nə kapitalizm var, nə də sosializm. Əslində Qədir sufidir, suficəsinə oxuyur, bunu bilsə də, bilməsə də. Pünhan oxuyur, pünhanı oxuyur». Ən qəmli musiqi — ən ruhlu, ümidli musiqidir. Musiqidəki kədər ruhun doğmalığını, ucalığını təsdiq edir. Qədir Rüstəmovdan sonra Azərbaycan muğam sənətində ciddi bir boşluq yaranıb: sufi tipli, xarakterli xanəndəmiz artıq yoxdur! Halbuki muğam başdan-başa sufi sənətidir, sufilik izharıdır. Qədir Rüstəmov gerçək, ənənəvi sufi həyatı yaşaya bilməsə də, oxuyanda hökmən sufiləşirdi.

Çətin günlərimin dostu olub Qədir Rüstəmovun «Sona bülbüllər»i, «Çahargah»ı, «Ay dili-dili»si, «Neyçün gəlməz»i, «Apardı sellər Sara»sı. Ağlım kəsəndən bu səsin sehrinə düşdüm. Təbiətlə birliyimi, doğmalığımı onun səsində tapdım. Yaşamaq gözəldir! Dərddə, kədərdə yanasan, yandırasan, yandırdığın dərəcədə də qandırasan — bunu da Qədir Rüstəmovun səsindən duymuşam. Qədir Rüstəmovun səsi böyük türk ruhunun, mahiyyətinin təsdiqidir — səsin ölməz ilahiliyi kimi!

Onun səsinin örnəyində yeni-yeni xanəndələrimiz yaranmalıdır: bunsuz xalqımızın inkişafı haqqında danışmaq olmaz. Ümumiyyətlə, inkişaf hər bir sahədə, eləcə də bu sahədə qaçılmazdır. Bu mənəvi tələbatı kimlər ödəyəcək? Yalnız özündən keçən, fədakar, təmənnasız, vicdançı şəxslər…

Uğur

Xalq Cəbhəsi.- 2012.- 14 dekabr.- S.14.