Təsadüfən varlanmış xanəndənin dilənçi gününə düşən taleyi

Seyid Mirbabayev 1953-cü ildə 86 yaşında Tehran şəhərində kasıb xanəndə kimi dünyasını dəyişib

(əvvəli ötən sayımızda)

Hacının münasibətindən razı qalan Seyid Mirbabayev dedi:

- Hacı, Sizin mülklərinizdə gözüm yoxdur.

Hacı Zeynalabdin Tağıyev bir az düşünüb-daşındıqdan sonra cavab verdi:

- Seyid, gəl sənə məktub verim, Tiflisə get. Erməni milyonçusu Aramyan dəniz qırağındakı mülkünü satmaq istəyirdi. Bildiyimə görə elə də baha satmır. İstəsən ala bilərsən. Çox qəşəng memarlıq üslubunda tikilib. Mənim imarətimdən heç nəyi ilə geri qalmaz. Çox da ruzulu evdir. Evim hazır olanadək mən də o mülkdə yaşamışam. Sonra dostum Ağa Musa Nağıyev də neçə illər elə mənim yaşadığım otaqlarda yaşayıb.

- Nə deyirəm, Hacı. Məsləhət gördüyün kimi edərəm.

Hacı Zeynalabdin Tağıyev Tiflisdə Aramyanla alış-veriş etmək üçün kontorunda hesabdar çalışan Mirhəbib Seyidməmmədovu da Seyid Mirbabayevə qoşdu. Bundan əlavə Qafqaz Canişinliyinə də bir məktub yazıb verdi:

- Bu məktubu aparıb verərsən Qafqaz Canişinliyi İdarəsinə. Deyərsən ki, Qori Seminariyasını hamiliyə götürürsən. Bax, Seyid, ildə bir neçə min xərcin çıxsa da, üzün Nikolay padşahın yanında ağ olacaq, sözün yanında keçəcək. Gələcəkdə daha artıq müsəlman uşağını təhsil almaq üçün göndərə biləcəyik. Elə buna görə özüm də Bakı Texniki Məktəbinin xərcini çəkib, himayəmə aldım. Binanın bir neçə min manatın ucbatından üç il idi tikintisi yarımçıq qalmışdı. Altmış beş min manat verdim və binanın tikintisini başa çatdırdım. Sonra da oldum hamisi. «Kommerçeskaya» gimnaziyasına da doxsan min manat xərc çəkdim. Ağa Musa da «Realnaya gimnaziya» məktəbinə himayədarlıq edir. İndi orada oxuyanların yarısı müsəlman balalarıdır. Di çox düşünmə, gördüyün işin savabı qazandığın pulların miqdarından çox olacaq…

Seyid Mirbabayev Hacının məsləhətinə əməl etdi. Tiflisə gedib, Qori Seminariyasını hamiliyə götürmək üçün Qafqaz Canişinliyi İdarəsinə müraciət etdi. Tiflis şəhərində keçmiş xanəndənin atdığı addım böyük bir hadisəyə çevrildi. Yerli qəzetlər Bakı milyonçusunun əliaçıqlığından xeyli yazdı, hamı ondan danışdı: «Varşavada səsi qrammofon valına yazılan ilk azərbaycanlı, təsadüf nəticəsində neft milyonçusuna çevrilmiş Seyid Mirbabayev elmin tərəqqisi üçün yüksək məbləğli ianə verdi…» Haqqında yazılanlardan fərəhlənsə də, «xanəndə» sözü Seyidi yamanca dilxor etdi.

Qafqaz Canişinliyində işini bitirən Mirbabayev Hacının verdiyi ikinci məktubu da götürüb Aramyanın evinə getdi. Aramyan qonaqları çox hörmətlə qarşılayıb nökərlərini yolladı ki, onların yükünü mehmanxanadan öz evinə gətirsin:

- Təkcə Hacı Zeynalabdin Tağıyevin Qafqaz xalqlarının uşaqlarına etdikləri bütün erməni milyonçularının öz millətinin balalarına etdiklərindən çoxdur. Hacının göndərdiyi adamların Tiflisdə mehmanxanaya düşməsini özüm üçün ayıb və təhqir hesab edirəm. Nəinki sizin kimi hörmətli adamların, Hacının nökərinin də evimin yuxarı başında yeri vardır.

Aramyan qonaqpərvərlik göstərib Bakıdan gələn müsafirləri bir neçə gün evində saxladı. Onların şərəfinə ziyafətlər verib məclislər qurdu. Qonaqları Tiflis şəhərinin görməli yerlərinə aparıb gəzdirdi. Gələnlərin məramını biləndə isə dedi:

- Bir vaxtlar həmin mülkü satmaq istəyirdim. Sonra fikrimdən daşındım. Çünki bir neçə dəfə qumarda hər şeyimi uduzandan sonra bu evi ortaya qoymuşam, bütün var-yoxumu artıqlaması ilə geri qaytarıb. Bir halda ki, sizi Hacı bu məqsədlə göndərib, mülkü satmağa razıyam. Əvvəllər satış qiymətini üç yüz min manat məbləğində qoymuşdum. Hacının xatirinə qiymətdə əlli min manat endirim edirəm. Halal xoşun olsun.

Seyidin əliaçıqlığı dillər əzbər oldu. O, aprel inqilabınadək Aramyandan aldığı mülkdə yaşadı. 1920-ci il inqilabı zamanı isə digər milyonçular kimi Seyid Mirbabayev də Vətəni tərk etmək məcburiyyətində qaldı və dövlətinin bir hissəsini götürüb Parisə yollandı. Gətirdiyi sərvəti bir neçə il sonra əlindən çıxaran Seyid 1929-cu ildən tamamilə müflisləşdi.

…Bir gün keçmiş xanəndə-milyonçu səfil halda Parisin küçələrini dolaşırdı. Birdən gözünə «Patterqrammofon» şirkətinin elanı sataşdı. Şirkət iqilabaqədərki azərbaycanlı müğənnilərin səsi yazılmış köhnə valları satın aldığını elan edirdi. Əyin-başı tökülən Seyid cəld özünü şirkətə saldı və qarşısına çıxan ilk adama müraciət etdi:

- Müsyö, mən elanla bağlı gəlmişəm. Sizə səsi Varşavada qrammofon valına yazılmış, tanınmış azərbaycanlı xanəndə Seyid Mirbabayevin valını gətirə bilərəm. Yeganə nüsxədir. Kiminlə danışa bilərəm?

Şirkətin işçisi nimdaş paltarlı kişini şübhəylə süzüb gözləməsini xahiş etdi və pərdənin arxasında yox oldu. Az keçməmiş o, geri döndü və dedi:

- Müsyö, şərtləriniz necədir?

- Yenidən istehsal edilən valların satışından əldə ediləcək pulun 50 faizi mənə çatacaq.

Həmin an işçinin üzündə yaranan təəccübdolu ifadəni görüb cəld əlavə etdi:

- Çünki o səsin sahibi mənəm.

İşçinin gözləri böyüdü. O, bir neçə saniyə susub, sakitcə dilləndi:

- O zaman Sizi gözləyirik…

Seyid sevincək şirkətdən çıxıb yaşadığı yoxsul pansiona qaçdı. İllərboyu keçmişindən xatirətək saxladığı valı əşyalarının arasından çıxardı. Əzizləyib o üz-bu üzünün tozunu sildi. Sonra pencəyinin ətəyi ilə yaşarmış gözlərini quruladı. Valı astaca bağrına basdı. Bir vaxt ayaqlarının altında xıncım-xıncım edib əzdiyi səs indi onu həyata qaytaracaqdı. Gözlərinin qarşısına ümid elədiyi gələcəyini gətirdi. Ətək-ətək pullar, cah-cəlal, mülklər, bahalı geyimlər, azad, qayğısız həyat… Valı cəld pencəyinin altına soxub yenidən həmin şirkətə qayıtdı. İndi o, yalnız şirkətin sahibi ilə danışmalıydı. Təmkinlə içəri keçdi. Axı onun həyəcanlı olmasını heç kim duymamalı idi. Dərindən köks ötürdü. Valı aramla sinəsindən ayırdı və şirkətin sahibinə uzatdı. Şirkətin sahibi vala baxdı. Həmin an onun gözlərində də qəribə bir işıltı yarandı, əlini irəli uzatdı və… Müsafirin əli əsdi. Uzatdığı val bir an içərisində titrəyən barmaqları arasından sürüşdü, havada dövrə vurub yerə düşdü və çilik-çilik oldu. Gözlərinə inanmayan Seyidin sinəsindən dəhşətli inilti qopdu. Sonra xanəndə heç bir söz deməyib yerə çökdü və bir müddət beləcə oturdu. Özü də bilmədi ki, bu çömbəlmiş vəziyyətdə nə qədər qaldı. Bircə onu hiss etdi ki, sanki kimsə onu yuxudan oyadıb səslədi:

- Seyid, qalx ayağa, ayıbdır. Sənə ağlamaq yaraşmır!

Qulaqlarına inanmadı, təmiz Azərbaycan dilindəydi müraciət.

Başını qaldırıdı. Qarşısında Bakının tanınmış milyonçularından Teymur bəy Aşurbəyov dayanmışdı…

…Qucaqlaşıb öpüşdülər. Məlum oldu ki, Teymur bəy Tehranda yaşayır, Parisə də alış-verişə gəlib. Daha sonra Teymur bəy Seyidi özüylə geyim əşyaları satılan mağazaya apardı. Burada onun əyin-başın tamamilə təzələdi və qoluna girib yaşadığı mehmanxanaya apardı. Həmin günün ertəsi onlar birlikdə Tehrana yollandılar.

Bundan sonra Seyid Mirbabayev həmişəlik Tehrana köçdü və bu şəhərdə məskunlaşan bakılıların çayxanasında xanəndəlik etdi… «Subaylıq sultanlıqdır», – deyən Mirbabayev ömrünün sonunadək evlənmədiyindən özündən sonra da övlad qoymadı.

Milyonçu kimi Vətənini tərk edən Seyid Mirbabayev 1953-cü ildə 86 yaşında Tehran şəhərində kasıb xanəndə kimi dünyasını dəyişdi.

Oktay

Xalq Cəbhəsi.- 2012.- 26 may.- S.15.