«Oxucuya yaxşı roman lazımdır»

Şəbnəm Karslı: «Müğənni deyiləm ki, toyda oxumağa çağırsınlar».

«Fərqli görünmək istəsəydim «sandıqda gizlətdiyim» şeirlərimi çap edib «şöhrət» qazanardım»

«2087-ci il»… Bu tarixə hələ qədəm qoyulmasına çox zaman qalsa da, 75 il sonranın Azərbaycanı haqda roman yazılıb. Müsahibimiz həmin əsərin müəllifi, yazar Şəbnəm Karslıdır.

- İlk romanda birbaşa oxucunu informasiya ilə yükləmək… İmkan ver, oxucu səni bir yazar kimi tanısın…

- Mən roman oxuyanda vecimə almıram ki, bu müəllifin birinci romanıdır, ya mininci. Oxucu məni tanımasa da olar, mən oxucunun nəyinə lazımam axı? Müğənni deyiləm ki, toyda oxumağa çağırsınlar. Mən onlara çox da gərəkli deyiləm. Oxucuya yaxşı roman lazımdır, informasiya verən və əlbəttə ki, ideya yükü olan.

- Ədəbiyyat və siyasi sfera arasında yol qət etdin. Bu kitab nədir, həmin o qət edilən yolda gördüyün ştrixlər, ya görmək istədiyin dünya düzəni?

- Bu kitab mənim qətiyyən istəmədiyim bir dünya düzənidir. Ama buna doğru iri addımlarla gedirik. Zbiqnev Bjezinski və Fransis Fukuyama kimi politoloqların proqnozlarını oxuyuram davamlı olaraq. Mütaliəmdə bədii ədəbiyyat çox az yer tutur. Daha çox politoloji əsərləri oxuyuram. Bu bir az bizim ədəbi sferaya yad olan bir şeydir. Bizim dostlar adətən on-on beş müəllif, tanınmış ədəbiyyatçının əsərlərini mütaliə edirlər. Mən isə politoloji əsərlərə önəm verirəm. Zövqlər müxtəlifdir. Lakin həmin mütaliə ilə başqa cür roman yazmaq da mümkünsüz olardı.

- Şəbnəm Karslı niyə roman bumuna məhz futurist romanla qoşuldu? Bu fərqli görünmək istəyi idi, yoxsa?

- Mən heç vaxt fərqli görünməyə cəhd etməmişəm. Tam əksinə, sıradan biri olmuşam. Geyimimlə, danışığımla, yazılarımla və s. Mən fərqli görünmək istəsəydim «sandıqda gizlətdiyim» şeirlərimi çap edib «şöhrət» qazanardım.

Onlar həqiqətən də fərqlidir. Romanın futuristik olub-olmamasına gəlincə, mən bu romanı nə olduğunu bilmədən yazmışam. Ədəbi nəzəri biliklərim çox bəsitdir. İlk dəfə bu romanı oxuyan dostlardan biri dedi ki, roman utopistdir. İkincisi dedi ki, futuristikdir. Üçüncüsü dedi ki, politoloji-proqnoztikdir və s. Mən yazmışam, nə olduğuna ədəbiyyatçılar qərar versinlər. Amma bu fərqlənmək üçün yazılmayıb, inanın mənə.

Futuristik, demişkən, romanı oxuyan bir dostum iddia edir ki, roman futuristik tələblərə cavab vermir. Çünki orda qapının zəngi çalınanda xanım özü qapıya gedir və ya gündəlikləri poçtalyon gətirir və s. İndidən bu kimi suallara cavab vermək istərdim. Birinci dünya müharibəsindən, İkinci Dünya müharibəsindən sonra da qapı öz-özünə açılmırdı və banderolları poçtalyonlar gətirirdi. Heç kim iddia edə bilməz ki, üçüncü dünya müharibəsindən sonra nəsə dəyişəcək.

- Hər şey çox alışılmış ssenari üzrə başlayır. Xanımından boşanmış bir kişi, qəflətən kitabxanada gördüyü cazibədar bir qadın. Romanın süjet xəttini klişeləşmiş roman üslubundan kənar qurmaq olmazdı?

- Qəhrəmanımın 40 yaşı var, onun boşanması və ya əvvəlcə evli olması şərt idi. Axı biz qadınlar imkan vermərik ki, bu qədər müsbət keyfiyyətlərə malik olan bir kişi 40 il subay qalsın. Tanışlığa qalsa, başqa variantım yox idi. Elmi araşdırma məqsədi ilə gələn Eleni elmi iş üzərində çalışan Mirasla bulvarda tanış ola bilməzdilər.

- Dünyada baş verən proseslər qadın-kişi münasibətlərindən yola çıxılaraq araşdırılır. Səncə, sənə qədər olan tarixi-düşüncə romanlarından hansı məqamlarına görə fərqlənir bu roman?

- Azərbaycanın gələcəyi və ya Azərbaycan 60 il sonra… Bu artıq fərqli mövzudur, kimsə bunu işləməmişdi indiyə qədər və ya mən rastlaşmamışam.

- Romanda bir kişi danışır və feminoloji nəzəriyyəyə əsaslanan roman tənqidçiləri bu kitabı oxusa deyəcəklər ki, bu romanı bir qadın yaza bilməz. Qorxmursan ki?

- Mən heç vaxt qadın kimi düşünməmişəm. Görünür, kişilərlə dostluq etməyimin nəticəsidir. Adətən qadınlarla dostluğum baş tutmur, hətta ailəmdə də atamla və ərimlə daha yaxşı anlayırıq bir-birimizi, nəinki anam və ya bacılarımla. Ona görə də romanı kişi dili ilə yazmaq mənim üçün çox asan oldu. Bu romanı isə başqası yazıb iddiasını irəli sürəcək «ağıllıya» isə indidən yazığım gəlir.

- Əsərin qəhrəmanının Çinli dostu türklərə nifrət edir və bu məntiqlə əsərdə biz onun Miras Bəkiriova da nifrət etdiyini də görməli idik. Amma o, nifrət etmir. Sizcə, Miras Bəkirov kimdir, öz kimliyinin axtarışında olan alim, yoxsa manqurt?

- Miras kimliyini bilir, lakin etiraf edə bilmir. Jianying də onu «türk» kimi görmür. Miras mənim nəzərimdə 60-70-ci illərin bir az oyanıq, bir az manqurt simasıdır…

- Miras Bəkirov həm kommunistdir, ateistdir, həm də içki içmək onun üçün günah sayılır, dəfələrlə milli-mentalitet haqqında danışır, həm də Çin İmperiyasına sadiqlikdən. Bu insanın içindəki ziddiyyət ulu babalarının yaşadığı SSRİ sərhədləri daxilində yaşayan müsəlman türklərin keçirdikləri ziddiyyətlərin eynisi deyil ki? Bəs elə isə nə dəyişib Miras Bəkirovların təfəküründə?

- Miras ateist deyil, roman başlayanda və Eleni ilə ilk tanışlığında o müsəlman olduğunu deyir. Lakin bunu yüksək səslə hayqıra və etiraf edə bilmir. Mən Mirasın yaşadığı imperiyanı SSRİ ilə eyniləşdirməyə çalışmışam. Təfəkkürün dəyişməsinə isə inanmayan biriyəm. Hər əsrdə bir-iki aydınımız olub, lakin kütləviləşməyib. Sabah da belə olacaq, birisi gün də…

- Azərbaycandan beyin köçləri məni də həmişə düşündürüb. Niyə üçüncü nəslinin dilindən nəql etdirmisən köçü? Olmazdı ki, necə Mirasın babasının gündəlikləri vardısa, eləcə də Eleninin atasının, ya babasının gündəlikləri qalaydı? Elə daha maraqlı olmazdı?

- Mən bir dostuma da söz vermişəm ki, bu romanı 40 yaşımdan sonar bir daha yazacağam – daha geniş və əhatəli formada. O zaman sənin də təkliflərini nəzərə alarıq (gülür).

- Sultan Səlahəddin obrazı haqqında məlumat verəndə birdən birə Kamalistlər ortaya çıxır. Onlar gedib o dövrə də çıxıblar?

- Bü gün Türkiyədə Osmanlıçılar yoxdur? Deməli 60 il sonra Osmanlı qurulmuş olsa, Kamalistlər də olacaq. Türkiyənin xarici işlər naziri Ahmet Davutoğlunun «Stratejik derinlik: Türkiyenin uluslararası konumu» adlı bir kitabı var. Onu oxumanızı tövsiyə edərdim. Bir çox məqamlara aydınlıq gətirə biləcək əsərdir. Eyni zamanda əsərin müəllifinin Türkiyə Cumhuriyyətinin xarici siyasətini təsbit edən bir şəxs olması kitaba daha da ciddi yanaşmalar tələb edir.

- Daha nələri gözləyək səndən? «2087″-dən sonra nə gəlir, «2088″?

- İkinci roman tarixi olmayacaq, tamam fərqli olacaq. Cinsi-psixoloji xəstəlik keçirən bir kişinin həyatından bəhs edəcək. Nə həmin xəstəlik haqqında, nə də bu tip xəstələr barəsində ədəbiyyatda heç vaxt heç nə yazılmayıb. Bu ilin sonu və ya 2013-cü ilin başlanğıcında çap etdirməyi düşünürəm.

Söhbətləşdi: Oktay Hacımusalı

Xalq Cəbhəsi.- 2012.- 4 may.- S.13.