Qələbənin 67 illiyi

Cəmil Həsənli: «Müharibədən sonra Bakıya qəhrəman şəhər statusunun verilməməsi tarixin ən böyük ədalətsizliklərindən biridir»

Bu gün faşist Almaniyası üzərində qələbənin 67-ci ildönümüdür. Faşist Almaniyasında, 1940-cı il dekabrın 18-də təsdiq edilmiş SSRİ-yə hücum – «Barbarossa planı» ildırım sürətli müharibə strategiyasına əsaslanırdı. Məqsəd güclü, qəfil zərbə ilə Sovet ordusunu darmadağın etmək, qışa qədər Arxangelsk-Həştərxan xəttinə çıxmaq idi. Hitler Almaniyasının qəsbkarlıq planında Azərbaycan, Bakı nefti xüsusi yer tuturdu. Alman-faşist işğalçılarına qarşı mübarizədə Azərbaycan xalqı da son qələbəyə qədər fəal iştirak etdilər. Onlar cəbhədə və arxada şücaət və igidliklər göstərərək düşmən üzərində qələbənin sürətləndirilməsinə öz töhfələrini verdilər. Yüzlərlə azərbaycanlı düşmənə qarşı döyüşlərdə mərdlik, igidlik və qəhrəmanlıq nümayiş etdirdi.

Müharibə xalqın bütün maddi və mənəvi qüvvələrini ciddi sınağa çəkmişdi. Əhalinin böyük əksəriyyəti bütün fəaliyyətini cəbhənin mənafeyinə, düşmənin tezliklə darmadağın olunması vəzifəsinə tabe edərək müharibənin ilk günlərindən yüksək vətəndaşlıq mövqeyi nümayiş etdirir, ümumxalq vətənpərvərlik təşəbbüsü göstərirdi.

Tədqiqatçıların araşdırmalarına görə, adıçəkilən müharibədə 600 mindən çox Azərbaycan vətəndaşı döyüşüb. Onların yarıdan çoxu geriyə dönməyib. Qayıdanlar isə yarımcan qayıdıblar. İstər ön cəbhədə, istərsə də arxa cəbhədə döyüşən azərbaycanlıların cərgəsində hərbi təyyarəçilərimizin, aviatorlarımızın, hərbi və mülki aviasiya sənayesində çalışan mütəxəssislərimizin xüsusi yeri olub.

Tarixçi Elçin Muradovun fikrincə, gərginliyinə və amansızlığına görə misli görünməmiş bu müharibədə Sovet İttifaqında yaşayan xalqlar öz vətənlərinin azadlığını və müstəqilliyini qoruyub-saxlayıb, dünyanın bir sıra ölkələrini faşizm əsarətindən xilas ediblər. Xalqlarımız ön və arxa cəbhələrdə fədakarlıq və kütləvi qəhrəmanlıq, vətənpərvərlik və beynəlmiləlçilik, misilsiz dözüm nümayiş etdiriblər. Bunlarsız qalib gəlmək mümkün olmazdı. Bu cür sarsılmazlıq, bu cür qələbə əzmi tarixdə görünməyib. Tarixçi qeyd edib ki, bu qələbənin tarixi əhəmiyyəti böyükdür: «9 May – Qələbə Günü – son dərəcə amansız, dəhşətli döyüşlərdə həlak olmuş milyonlarla insanın xatirəsinə dərin ehtiram günü kimi, ümumxalq hüzn, ədalətin təntənəsi və insanlarımızın qəlbində qürur günü kimi qalacaq. Fikir verin, bu gün də Vətənin azadlığı və müstəqilliyi uğrunda həlak olmuş insanların xatirəsini ehtiramla yad etməyə, döyüşçülərin məzarlarının, memorial komplekslərin, abidələrin və heykəllərin, partizanların, o vaxt gizli fəaliyyət göstərən könüllülərin, faşist düşərgələrində olmuş məhbusların məzarlarının qorunmasına və lazımi vəziyyətdə saxlanılmasına daim qayğı göstərməyə, Böyük Vətən müharibəsi illərində faşist işğalçılarının qətlə yetirdiyi döyüşçülərin və mülki vətəndaşların məzarlarının axtarışı ilə bağlı işləri fəallaşdırmağa diqqət yönəlir».

Professor Cəmil Həsənlinin fikrincə isə, Azərbaycanın neft sənayesi müharibədə böyük rol oynadı. Bütün Sovet texnikası Azərbaycan nefti üzərində oturmuşdu. Bütün təyyarələr, tanklar, nəqliyyat vasitələri Bakı nefti ilə hərəkət edirdi. Bu baxımdan, müharibədən sonra Bakıya qəhrəman şəhər statusunun verilməməsi tarixin ən böyük ədalətsizliklərindən biridir. Çünki, keçmiş SSRİ-də qələbəyə bu qədər kömək etmiş ikinci paytaxt şəhəri yox idi: «Azərbaycan üçün müharibə dövründə cərəyan edən ən əsas məsələlərdən biri də, Cənubi Azərbaycanla bağlı hadisələr idi. 1941-ci ilin avqustunda Sovet qoşunları İngiltərə qoşunları ilə birgə İrana daxil oldu. Sovet qoşunları İranın şimalını tutduqdan sonra böyük bir coğrafi ərazi, yəni Əfqanıstan sərhədlərindən başlayaraq Türkiyə sərhədlərinədək böyük bir ərazi Sovet İttifaqının nəzarətinə keçdi. Sovet qoşunları Türkmənistandan, Azərbaycandan və Xəzər dənizi vasitəsi ilə İrana daxil oldu. Sovet qoşunları İrana daxil olandan sonra Azərbaycandan siyasi işçilərin birinci dəstəsi İrana ezam olundu. Onlar 1942-ci ilin yazınadək İranda fəaliyyət göstərdi. Bu siyasi missiyaya Əziz Əliyev rəhbərlik edirdi. Sözün əsl mənasında, bu insanlar Cənubi Azərbaycanda bir vətənpərvərlik təbliğatı apardılar. Cənubi Azərbaycanda ictimai-siyasi fikrin, milli kimlik şüurunun oyanmasında mühüm rol oynadılar. «Vətən Yolunda» və digər qəzetlər nəşr edilirdi. Bunlar ordu qəzetləri olsa da, əski əlifba ilə Azərbaycan dilində nəşr edilirdi və ictimai fikrin formalaşmasına ciddi təsir göstərirdi». Cəmil Həsənli onu da vurğulayıb ki, hələ, 1939-cu ilin sonu 40-cı ilin əvvəllərində, o zaman ki, Sovet İttifaqı Almaniya ilə əməkdaşlıq edirdi, ingilis və fransızlar ehtiyatlanırdı ki, Bakı nefti xammal kimi faşizmin nəzarətinə düşə bilər. Bu səbəbdən onlar, Bakı neft mədənlərinin bombardıman edilməsi istiqamətində planlar hazırlayırdılar: «Bu plan Suriya və İraqdan təyyarə uçuşları ilə həyata keçirilməli idi. Lakin, 1940-cı ilin mayında Fransa işğal olunduğuna görə bu plan gerçəkləşdirilə bilmədi. 1943-cü ildə faşist Almaniyasının Şimali Qafqazı zəbt etməsi zamanı müttəfiqlər arasındakı yazışmalara baxanda da görürük ki, artıq ingilislər və amerikanlar Bakının faşistlərin nəzarətinə keçmə ehtimalı yaranmasından narahatlıq keçirir. Bunun nə dərəcədə böyük fəlakətə səbəb olacağını onlar anlayırdı. Nəzərə almaq lazımdır ki, 20-ci əsrdə SSRİ dağılana qədər Bakıda neft hasilatında ən yüksək rəqəm müharibə dövründə olub. 1941-ci ildə 22 milyon ton neft çıxarılıb. 1941-1945-ci illərdə Bakıda 75 milyon ton neft istehsal olunub. O dövr Sovet İttifaqında bütün hərəkət edən qurğular Bakı neftinin hesabına hərəkətə gətirilib. Bu baxımdan, Bakı neft sənayesi qələbəni təmin edən ən böyük əmək cəbhəsi idi».

Rusiyanın Azərbaycandakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Vladimir Doroxin, əsgərlərin qardaşlıq qəbrinə əklil qoyulması mərasimində deyib: «Azərbaycanda Qələbə gününün qeyd olunması səviyyəsi sivil dövlətin tarixi yaddaşının təzahürüdür. Rusiya Federasiyasının Azərbaycan Respublikasındakı səfiri qismində ilk dəfə sizi Böyük Vətən Müharibəsindəki Qələbə Gününün ildönümü münasibətilə təbrik etmək mənim üçün böyük şərəfdir. 9 may həqiqətən də müqəddəs bayramdır. Onun əhəmiyyətini nə ötən illər, nə də faşizmə qalib gələn ölkənin ərazisində yaranan dövlət sərhədləri mane ola bilməz. Sizin hərbi şücaətiniz və əyilməz cəsarət ruhunuz, hazırda Böyük qələbənin meyvələri hesabına yaşayan insanların yaddaşında həmişəlik qalacaq». Onun sözlərinə görə, müharibə nə qurbanlarını, nə də qəhrəmanlarını milliyyətlərə bölməyib: «Azərbaycanlıların faşizmin darmadağın edilməsinə verdiyi töhfə onların vətəndaş borcuna fədakar xidmətinin nümunəsidir. Azərbaycanda Qələbə gününün qeyd olunması səviyyəsi sivil dövlətin tarixi yaddaşının təzahürüdür. Xalqlarımızın həyat və ləyaqətini qorumuş qalib döyüşçülərə, arxa cəbhənin fədakar əməkdarlarına təzim və əbədi şöhrətimizi çatdırırıq».

Cavid

Xalq Cəbhəsi.- 2012.- 9 may.- S.7.