Peşəkar fortepiano ifaçısı

Üzeyir Hacıbəyov: «Rixter əsil musiqiçidir»

Svyatoslav Teofiloviç Rixter — XX əsr fortepiano ifaçılıq sənətində ən əhəmiyyətli və sanballı simalardan biridir. Çalğısı mümkünlük və müyəssərlik hüdudunda olan bir pianoçu S.Rixterin ifa üslubu öz-özlüyündə yeganə idi. Fikir dərinliyi, hisslərin şəffaflığı, hər hansı standartlardan məhrumluq, ifadə aydınlığı heyran edirdi. S.Rixter — son dərəcə geniş imkanları və təbiiliyi ilə seçilən bir pianoçudur. Eyni zamanda onun çalğısında heç bir ifadə kasadlığı, müəmmalı cizgilər yoxdur. Hər şey dəqiq, müəyyən, sabit və dürüstdür. Rixter çalğısında aydınlıq digərlərindən daha qabarıqdır. Royal arxasında o son dərəcə məntiqlə düşünür. Fikrin və hissin ən incə çalarlarını o tamamilə aydın ifadə edir, hər zaman nə söyləyəcəyini dəqiq bilir və öz yaradıcı ideyalarını ifadə etmək üçün lazimi vasitələri tapa bilir. Onun ifaçı obrazları hər zaman kəskin şəkildə təsviri relyeflidir və praktiki olaraq strukturca nəzərə çarpıcılığa malikdir. O, obrazı daha çox memarcasına tökür — yapır, nəinki çalır. Royal arxasında o sanki təbiətin özü tək bilavasitə olaraq yaradır, o, musiqini bütün ruhu ilə ifa edir.

S.Rixter 1915-ci il martın 20-də Jitomirdə musiqiçi ailəsində anadan olmuş, geniş bədii tələbatlı insanların əhatəsində böyümüşdür. Atası — Teofil Daniloviç — Vyana Musiqi Akademiyasında təhsil almış pianoçu və orqanist idi. Anası — Anna Pavlovna (qız familiyası Moskalyova) — geniş erudisiyalı musiqi həvəskarı idi, rəssamlığa da meyli vardı.

Uşaqlıqdan S.Rixter musiqi öyrənmək sahəsində öz ixtiyarına buraxılmışdı, öz imkanları sayəsində musiqi ədəbiyyatının ən gözəl nümunələri ilə tanış olurdu. Onun musiqiyə, ümumiyyətlə incəsənətə sönməyən həvəsi vardı. O nəinki çalır, musiqi əsərləri bəstələyir, həmçinin dramlar yazmaq, rənkarlıqla məşğul olmağa cəhd göstərir. Əsasən opera klavirlərinin öyrənilməsi onu cəlb edir. Topladığı az məbləğdə pulu o, klavirlərin alınmasına xərcləmiş və Qlinka, Verdi, Çaykovskiy, Vaqnerin operalarını böyük zövqlə çalar və öyrənərmiş. Sonralar o, simfonik ədəbiyyatın öyrənilməsi ilə məşğul olur, tez-tez müğənniləri müşayiət edir.

Onun bir pianoçu kimi debütü 1934-cü ilin mayında Odessada Mühəndislər Evində geniş konsert proqramı ilə çıxış edərkən oldu. Proqramda Şopenin əsərləri qeyd olunmuşdu. Fa minor balladası, dördüncü skertso, noktürnlər, prelüdlər, etüdlər. Konsert uğurla keçdi, lakin S.Rixterin yaradıcılıq planları daha geniş bədii spektrə yönəldiyindən və bunların həyata keçməsi üçün dirijorluq ən münasib vasitə kimi görünürdü. Hansısa səbəblər ona dirijorluqla məşğul olmağa mane olur. Rixter gözlənilmədən teatrla, doğma şəhərlə vidalaşır və Moskvaya, pianoçu olmaq qəti qərarı ilə yola düşür. Bu, 1937-ci ildə baş verir. O, Moskva Konservatoriyasına, professor G.Q.Neyqauzun sinfinə daxil olur.

Gənc S.Rixterin məşhur müəllimi ilə görüşü haqqında Genrix Qustavoviç belə yazır: «Tələbələr Odessadan gəlmiş, Konservatoriyaya, mənim sinfimə daxil olmaq istəyən bir gəncə qulaq asmağımı xahiş etdilər. «O musiqi məktəbini bitiribdirmi? — mən soruşdum. «Xeyir, o heç bir yerdə oxumamışdır». Etiraf edim ki, cavab məni bir qədər çaşdırdı. Musiqi təhsili olmayan bir adam Konseavatoriyaya hazırlaşır?… Bu qoçağı görmək maraqlı idi. Budur, o gəldi… O çox təmkinlə çalırdı, mən deyərdim, hətta sadə və ciddi. Onun çalğısı musiqiyə qəribə bir təsirliyi ilə məni dərhal cəlb etdi. Mən tələbələrimdən birinə pıçıldadım: «Məncə, o dahiyanə musiqiçidir. Elə o gündən Svyatoslav Rixter mənim tələbəm oldu».

G.Q.Neyqauzun sinfində təhsil onun bənzərsiz istedadının inkişafına güclü təkan verdi. Bu zamandan Rixter əsl pianoçu kimi məşğul olmağa başlayır. O, tez-tez konsertlərdə çıxış edir, özü də hər bir konsert həm məşhurluq yolunda növbəti addım, həm də axtarışlar, düşüncələr məktəbi, öz üslubunun tapılması, repertuarın zənginləşməsi demək idi. 1945-ci ilin sonunda pianoçuların ümumittifaq müsabiqəsində S. Rixter birinci mükafatı qazanır. S.Rixterin daha da tanınmasına çıxışlarının daima genişlənən coğrafiyası və çox əhatəli repertuarı kömək edir. Onun ifasında İ.S.Baxın bütövlükdə «Yaxşı temperasiya edilmiş klavir»i, Motsartın sonataları, Bethovenin sonata, variasiya, rondo, baqatelləri, Bramsın intermetso və kapriççiosu, Şubertin demək olar ki, bütün sonataları, Şuman, Şopen, Skryabin, Raxmaninov, Çaykovskiy, List, Şostakoviç, Musorqski və bir çox başqa müəlliflərin əsərləri səslənir. Repertuar siyahısının artması musiqiçinin daxili yüksəlişi, özünəməxsus üslubunun şəffaflaşması ilə müşayiət olunur. Rixterin o dövr çıxışlarından biri də Bakıda keçir.

K.X.Səfərəliyevanın xatirələrindən bir epizod: «… 40-ci illərin əvvəllərində, — o zaman Konservatoriya kiçik zalı olan köhnə, darısqal bir binada yerləşirdi, — Üzeyir bəy məni öz sinif — kabinetinə dəvət etdi. Otağa daxil olanda sadə geyimli, mənə tanış olmayan bir gənc gördüm. Üzeyir bəy bizi bir-birimizə təqdim etdikdən sonra məndən soruşdu: «Siz konsert təşkil edə bilərsinizmi? Bu gənc pianoçu öz qulluğunu təklif edir və konservatoriyanın tələbələri üçün İ.S.Baxın prelüd və fuqa silsiləsini ifa etmək istəyir». Gənc pianoçunun adı Svyatoslav Rixter idi. 30-cu illərin ortasında mən Moskvada olarkən eşitmişdim ki, Genrix Qustavoviç Neyqauzun sinfində istedadlı bir tələbə — pianoçu var, hansını ki, o müəyyən vaxtadək heç kəsə göstərmir. Mən böyük məmnuniyyətlə konserti təşkil etməyə razılıq verdim və Rixterlə birlikdə zala getdik, o, royalı yoxlamaq istəyirdi. S.Rixterin proqramı o qədər geniş idi ki, onu iki konsertə bölmək olardı. Zal ağzınadək dolmuşdu, dinləyicilərin hamısını yerləşdirmək mümkün olmadığından siniflərin qapılarını açıb, vestibüldə, keçidlərdə durub qulaq asırdılar. Hamı onun Baxın əsərlərini nə cür ifa etməsinə heyran olmuşdu. Konsertdən sonra S.Rixter Üzeyir bəyə bu cür qəbula görə öz təşəkkürünü bildirdi. Biz isə öz növbəmizdə Üzeyir bəyə gənc pianoçuya ona xas olan xeyirxahlıqla yanaşmasına, müəllim və tələbələrə bu cür unudulmaz ifanı dinləmək imkanı yaratdığına görə minnətdar idik. S. Rixter otaqdan çıxdıqdan sonra Üzeyir bəy dedi: «Köykəb xanım, mənim sözlərimi unutmayın. Bu gəncin böyük gələcəyi var. Uzaqdan gələsən, təmənnasız, yalnız çalmaq xatirinə çalasan. Bu əsil musiqiçidir».

İllər ötdükcə S.Rixterin istedadı genişlənir, mükəmməl, daha universal olur. Rixter heç zaman öz şöhrətinin bəhrələrindən rahat istifadə etməyib, bu ona xas deyildi. O qarşısına daima yüksək tələblər qoyur, irəli gedir, əldə olunanlarla heç zaman kifayətlənmir. Özü üçün vacib, maraqlı, yeni hesab etdiyi hər bir şeyi mənimsəyir, daha çox dərinliyə, çoxşaxəliliyə, öz individuallığı ilə ifa etdiyi musiqinin vəhdətinə nail olur. Bu gün S.Rixterin yaradıcılığı tarixin nailiyyətinə çevrilmişdir. Eyni zamanda o, vallarda, lent yazılarında, «Əsrin pianoçusu»nun canlı ifasını dinləmiş insanların xatirəsində hələ uzun illər boyu qalacaqdır.

Oktay

Xalq Cəbhəsi.- 2012.- 23 noyabr.- S.15.