90 yaşlı Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti 90 yaşına təhsil və yaradıcılıq sahəsində böyük nailiyyətlərlə qədəm qoyur. Yarandığı ilk dövrlərdən etibarən Azərbaycanda mədəniyyət və incəsənət üzrə mütəxəssis hazırlayan universitet öz başlanğıcını 1923-cü ildə Azərbaycan Maarif Komissarlığının qərarı ilə yaradılmış Bakı Teatr Məktəbindən götürür. O zaman məşhur sənətkarımız, Milan və Kiyevdə təhsil almış, opera sənətimizin ilk professional müğənnisi, SSRİ xalq artisti Şövkət Məmmədovanın təklifi və təşəbbüsü ilə yaradılmış bu sənət məktəbi böyük inkişaf yolu keçmişdir. Məktəbdə ilk illərdən başlayaraq dərs demiş sənətkarlardan Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin, Cəfər Cabbarlının, Hüseyn Cavidin, Abbas Mirzə Şərifzadənin, Mirseyfəddin Kirmanşahlının, Aleksandr Tuqanovun, Rza Sarabskinin və başqalarının adları xüsusi qeyd olunmalıdır. Teatr Məktəbinin ilk məzunları içərisində Fatma Qədri, Rza Əfqanlı, Şüa Şeyxov, Hacıməmməd Qafqazlı, sonrakı illərdə Əfrasiyab Bədəlbəyli, Ələsgər Ələkbərov, Ələsgər Şərifov, Gülxar Həsənova, Nəsibə Zeynalova və başqa tanınmış sənətkarlar olmuşdur.

O dövrdə Bakı Teatr Məktəbi təkcə Azərbaycan üçün deyil, Özbəkistan, Türkmənistan, Dağıstan, Krım və digər regionlar üçün də aktyor və rejissor kadrları hazırlayırdı. Onların bir çoxu, o cümlədən görkəmli özbək aktrisası Həlimə Nəsirova sonralar SSRİ xalq artisti adına layiq görüldü. Bütün bunlar Bakı Teatr məktəbinin 20-30-cu illərdəki maarifçilik missiyasını bir daha təsdiq edir. 30-cu illərdə Bakı Teatr Məktəbində həm tələbələrin, həm də müəllimlərin sayı artmışdı. Belə ki, bu dövrdə respublikanın müxtəlif rayonları üçün Teatr Məktəbində xüsusi yerlər ayrılırdı. Həmçinin Gürcüstan, Dağıstan, Özbəkistan, Türkmənistan və Tacikistan üçün də ayrılmış yerlərin sayı artırılmışdı.

Bu illərdə Azərbaycanın bir neçə teatrının nəzdində aktyor kadrlarının yetişdirilməsi üçün studiyalar fəaliyyət göstərirdi. Bu studiyalarda aktyor sənəti, səhnə danışığı, rəqs və başqa fənlər tədris edilirdi. Amma dərs deyənlərin böyük əksəriyyəti pedaqoji təcrübəyə malik deyildi. Buna görə də 1933-cü ildə bu tipli studiyalar Bakı Teatr Məktəbinə verildi. Bu, Teatr Məktəbinin işində yeni mərhələ oldu. Həmin dövrdə teatr nəzəriyyəçiləri də tədris prosesinə yardım göstərən yeni kitablar nəşr etməyə başladılar.

Moskva teatr mühiti ilə Azərbaycanın, konkret olaraq Bakı Teatr Məktəbinin əlaqələri də öz bəhrəsini verirdi. 1936-cı ildə Azərbaycanda İncəsənət İşləri Komitəsi yaradıldı və incəsənətə aid bütün tədris ocaqları bu qurumun ixtiyarına verildi. Bakı Teatr Məktəbində tədris ilinin müddəti 4 il müəyyən edildi. Tədris planına ictimai-siyasi və sənətşünaslıq fənləri də daxil edildi. Artıq bu illərdə Teatr Məktəbinin fəaliyyəti Rusiyanın ali teatr məktəblərindən seçilmirdi. Repertuar zənginliyi, tədris planları, müəllim heyəti əvvəlki illərə nisbətən dəyişilərək genişlənmiş və inkişaf etmişdi. 1939-cu ildə Teatr Məktəbinə görkəmli şairimiz Osman Sarıvəlli direktor təyin olundu. Onun Teatr Məktəbinə gəlişi buradakı ədəbi-bədii və poetik mühiti daha da qüvvətləndirdi.

1945-ci ildə Teatr Məktəbinin bazasında Teatr İnstitutu yaradıldı. Teatr İnstitutu ilə yanaşı bu dövrdə Bakıdakı Teatr Texnikumu da Teatr Məktəbinin məzunu olan görkəmli yazıçımız Əzizə Cəfərzadənin başçılığı ilə fəaliyyət göstərirdi. 40-50-ci illərdə Teatr İnstitutunda rejissorlardan Aleksandr Tuqanov, Adil İsgəndərov, Mehdi Məmədov, Məhərrəm Haşımov, aktyorlardan Hacıağa Abbasov, Kazım Ziya, İsmayıl Dağıstanlı, Müxlis Cənizadə, nəzəriyyəçi alimlərdən Mikayıl Rəfili, Əli Sultanlı, Feyzulla Qasımzadə, Əkbər Ağayev və başqaları dərs deyirdilər.

O zamanlar Teatr İnstitutu məzunlarının çox hissəsi Azərbaycanın kənd rayonlarına göndərilirdi. Onlar ayrı-ayrı rayon mərkəzlərində yaranan teatrların təməlini qoydular. Tədris prosesində fərqlənən tələbələr təhsillərini davam etdirmək üçün Moskvaya və Leninqrada yola salınırdı.

1953-cü ildə Azərbaycan Dövlət Teatr İnstitutu Respublika Mədəniyyət Nazirliyinin tabeliyinə keçirildi. 1954-cü ildə instituta SSRİ xalq artisti Mirzağa Əliyevin adı verildi.

Bu illərdə məzunlar arasında məşhur sənətkarlar Leyla Bədirbəyli, Məlik Dadaşov, Nəcibə Məlikova, Rauf Kazımovski, Arif Babayev, Müxlis Cənizadə, Kamil Rüstəmbəyov və başqa sənət xadimləri var idi.

Sonrakı dövrdə Teatr İnstitutunda Zəfər Nemətov, Tofiq Kazımov, Nəsir Sadıqzadə, Məlik Dadaşov, Əjdər Sultanov, Əli Zeynalov, Şəfiqə Məmmədova, Həsən Turabov, Amaliya Pənahova kimi istedadlı aktyor və rejissorlardan ibarət kollektiv öz sələflərinin ənələlərini davam etdirmişdir. Ali təhsil fərqlənmə diplomu ilə başa vuran Turan Cavid, Ələmdar Quluzadə, Adil Babayev, Cabir Səfərov və başqaları institutda müəllim kimi saxlanıldı. Həmin illərdə Məmmədəli Əsgərov, Mahmud Allahverdiyev, Ədilə Əliyeva, İnqilab Kərimov kimi teatrşünaslar da pedaqoji fəaliyyətə cəlb olundular. 1958-59-cu tədris ilində Teatr İnstitutunun fəaliyyətində müəyyən dəyişikliklər edildi. Yeni fakültələr və ixtisaslar açıldı, tələbə qəbulu artırıldı, «Mədəni-maarif işçisi» ixtisasına ilk qəbul aparıldı. İnstitutda musiqili komediya aktyorları da hazırlanmağa başlandı.

1968-ci ildə bu ali təhsil ocağı Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutu adlandırıldı. Tədris sahəsində dərslik və dərs vəsaitləri, proqramlar yeniləşdirildi. Respublika teatrları üçün kadr hazırlığı ildən-ilə genişləndirildi. Sonrakı illərdə aspirantura yolu ilə kadr hazırlığına xüsusi diqqət yetirildi. Müəllimlər keçmiş SSRİ-nin müxtəlif ali təhsil ocaqlarında ixtisasartırma və təkmilləşdirmə kurslarında təcrübə keçdilər. İnstitutun yetirmələri olan aktyorlar Səməndər Rzayev, Hamlet Xanızadə, Mikayıl Mirzə bu ali təhsil ocağına müəllim kimi işə cəlb edildilər.

1991-ci ildə İncəsənət İnstitutu universitet statusu qazandı. Bu, respublikamızda ilk analoji hadisə idi. Beləliklə ADMİU o zaman Azərbaycanda mövcud olan iki universitetdən (BDU ilə yanaşı) birinə çevrildi. Yuxarıda sadalanan nailiyyətlər, ADMİU-nun mədəniyyət sahələrini kompleks şəkildə əhatə etməsi, çoxprofilli ixtisas şəbəkəsinin yaradılması bu ali məktəbə universitet statusunun verilməsi üçün ciddi hüquqi əsas oldu. Xüsusilə qeyd etmək istəyirəm ki, ötüb keçən illər ərzində universitet öz imkan və nailiyyətlərini xeyli genişləndirmişdir. Bu gün universitetdə 7 fakültə, 31 kafedra fəaliyyət göstərir, 40-dan artıq ixtisas üzrə kadr hazırlanır. Təhsil sahəsində dövlət siyasəti prinsiplərinin ardıcıl olaraq həyata keçirilməsi, bu sahədə milli ideologiyanın tətbiqi, Boloniya təhsil sisteminə keçid — bütün bunlar ali təhsilin inkişafı üçün geniş imkanlar açmışdır. Artıq ADMİU-nun diplomları beynəlxalq aləmdə tanınır ki, bu da son dövrlərdə qazanılan nailiyyətlərin daha bir göstəricisidir. Bu gün ADMİU geniş beynəlxalq əlaqələr şəbəkəsinə malikdir. Bu əlaqələr universitetlərarası qarşılıqlı müqavilələrin imzalanmasında, tələbə mübadiləsində, müəllimlərin digər ölkələrin ali məktəblərinə ezam olunmasında özünü büruzə verir. Mədəniyyət, elm və təhsil məsələləri ADMİU-nun xarici əlaqələr sahəsindəki fəaliyyətində prioritet istiqamətlər kimi dəyərləndirilir.

Teatr təhsilinin keyfiyyətini yüksəltmək üçün universitetə məşhur sənətkarlar cəlb olunmuşlar. Hazırda xalq artistləri İlham Namiq Kamal, Bəsti Cəfərova, Firəngiz Mütəllibova, Zemfira Nərimanova, Valeh Kərimov, Laləzar Mustafayeva, Rafiq Əliyev, Azər Zeynalov, Qərinə Kərimova və başqaları «Aktyor sənəti» fakültəsində dərs deyir, gənc kadrların yetişdirilməsi işində əllərindən gələni əsirgəmirlər.

Oktay

Xalq Cəbhəsi.- 2012.- 11 sentyabr.- S.14.