«26-lar» Azərbaycana
qarşı mübarizə aparırdılar»
Əzizağa Ələkbərov:
«1918-ci ilin dəhşətli mart qırğınları elə
bu komissarların əməlinin nəticəsi idi»
Əlrəhman Əhmədov: «Onlar
sovet ideologiyasına xidmət edən adamlar idilər»
1918-ci
il sentyabrın 20-də Ağcaqum çölündə
«26-lar» kimi adı sovet dövründə əbədiləşdirilən
26 Bakı Komissarı güllələndi. Hər ilin bu günü orta məktəblərdə
«26-lar»a az qala yas tutulurdu.
Müəllimlər gənc nəslə
sosializm əleyhinə
fəaliyyət göstərən
o dövrün bütün
qüvvələrinə nifrət
hissi aşılayırdılar.
Tarixçi-alim Əzizağa Ələkbərov
deyir ki, 26 Bakı Komissarı xalqımızın milli mənafeyinin ziddinə hərəkət etmiş
qüvvə olublar.
Komissarlar haqqında
tam təəssürat mərhum
akademik Ziya Bünyadovun «Elm» qəzetində
məqaləsi çıxandan
sonra aydınlaşdı:
«Uzun illər ərzində biz bu şəxsləri xalq qəhrəmanları kimi bütləşdirmişdik, heykəlləşdirmişdik.
Hətta
millətimizin gəncləri
ailə qurarkən gedib onların məzarı başında
and içirdilər. Dəhşətli o idi ki, belə
bir antimilli hadisədə hamılıqla
yanılmışdıq. Təbii ki, yanılmağımız
dövrün ideoloji basqılarından irəli
gəlirdi. Azərbaycana gələn bütün qonaqlarımıza 26 Bakı
Komissarının xatirəsini
necə əziz tutmağımızı nümunə
olaraq göstərirdik.
Ancaq
SSRİ çökərkən bizim bütün təsəvvürlərimiz də
dağıldı. Məlum
oldu ki, bunlar kim
imiş. Sən demə, bunlar
başdan-ayağa bolşevik,
erməni daşnaklarının
tör-töküntüləri idi və Azərbaycana,
onun Milli hökumətinə qarşı
mübarizə aparırdılar.
1918-ci ilin dəhşətli
mart qırğınları elə bu komissarların
birbaşa əməlinin
nəticəsi idi.
Zaman-zaman biz bu dəhşətli
ağrıları yaşamağa,
dadmağa məcburuq.
Bunların əməlləri xalqın yaddaşında yaxşı nəticələr,
xatirələr yaratmayıb.
26 Bakı Komissarının
fəaliyyəti Azərbaycanda
bolşevizmin işğalçılıq
siyasətinin istiqamətlərindən
biri olub: 26 Bakı Komissarı bolşevizmin Azərbaycana
gətirilməsinin, eyni
zamanda erməni daşnaklarının işğalçılıq
siyasətinin bariz təzahürlərindən biri
idi».
Şaumyanın əslində Ağcaqum
çölündə öldürülmədiyini,
Hindistana qaçmasının
tarixi dəlillərlə
sübut olunduğuna diqqəti çəkən
tarixçi deyir: «Sonradan Ziya Bünyadovun
araşdırmalarından məlum
oldu ki, Şaumyan öldürülməyib,
Hindistana qaçaraq orada yaşadığı
məlum olub. Əzizbəyov bolşevizm siyasətinin
daşıyıcılarından və qurbanlarından biri olub. Əzizbəyov içərisində olduğu bolşevizmin mahiyyətini dəyişdirmək
qüdrətində deyildi.
Sadəcə, Əzizbəyovu komissarların içərisinə
milli tərkibdən olan bir nümayəndə
kimi qatmışdılar
ki, gözdən pərdə assınlar.
Təbii
ki, siyasət yerli kütlələrə
təsir məsələsində
bu amildən məharətlə istifadə
edirdi. Bu tipli adamlar vaxtilə
Rusiyaya təhsil dalınca gedənlərdir.
Qayıtdıqdan sonra onlar təbii şəkildə
rus ideologiyasının
təsiri altına düşmüşdülər. Əzizbəyovların Şaumyanların təsiri altına düşməsi təzadlı,
faciəli hadisə idi. Azərbaycanda bir vaxtlar sovet dövrünə xidmət edən saysız-hesabsız heykəllər
vardı».
İngilislər komissarları güllələyərkən
artıq türk qoşunları
5 gün idi ki, Bakını tutmuşdular. Bu məqama diqqət çəkən
tarixçi-alim deyir:
«Komissarlar müxtəlif
istiqamətlərə qulluq
edirdilər. İngiltərə arxivlərindən gətirilən sənədlərdə
maraqlı faktlar var. Orada göstərilir ki, komissarlar ingilislərə yalan satmaqla onlardan bəhrələnmək istəyirdilər.
Ancaq ingilislərin buradakı istəklərinin, siyasətlərinin
gerçəkləşməsinə komissarlar kömək edə bilmədilər.
Kosmissarların iç
üzü açıldı.
İngilislər komissarların daha
çox ruslara xidmət etdiklərini aydınlaşdırandan sonra
onları cəzalandırmaq
qərarına gəldilər.
Sənədlərdə göstərilir
ki, ingilislər Tehranda olarkən komissarlar ora nümayəndələrini göndərərək
onlardan çoxlu maliyyə yardımı alıblar, Azərbaycandan pulların Gəncəyə,
Gəncədən Tiflisə,
ordan da Erməni Milli Hökumətinə daşınmasında
iştirakçı olublar.
İngilislər sonradan dərk
edəndə ki, komissarların Azərbaycanda
milli qırğını
törətməkdə məqsədləri,
bolşeviklərlə əlaqələrinin
mahiyyəti nədən
ibarət olub, onlara münasibət dəyişdi. Ancaq o dövrdə
Bakını işğalçılardan
xilas edən Nuru Paşaya heykəl qoyulmayıb.
Gənclərə tarixi həqiqətləri
düzgün başa salmalıyıq. Anlatmalıyıq ki, türklər gəlməsəydi, aqibətimiz
necə olacaqdı».
Tarixçi-alim Əlrəhman Əhmədov
isə deyir: «Təbii ki, Bakı komissarları Azərbaycanın, türklüyün
dərdini düşünmürdülər.
Onlar sovet ideologiyasına xidmət edən adamlar idilər. 26 Bakı Komissarını
ingilislər güllələdilər.
Komisarları ruslar qaçırmaq,
ölümün pəncəsindən
xilas etmək istəyirdilər, ancaq ingilislər qabağa düşdülər. Yolda ikən
Stepan Şaumyanla bir neçə nəfər aradan çıxmışdı. Bütün bunlar tarixi gerçəklərdir.
Məlum
olur ki, ingilislərin özləri
Şaumyanı yolda aradan çıxarmış,
qaçmağına imkan
yaratmışdılar».
Sovet dövründə 26 Bakı
Komissarının ingilislər
tərəfindən güllələnməsinin
70 il ərzində
düşmən əleyhinə
təbliğat vasitəsinə
çevrilməsinə gəlincə,
Ə.Əhmədov deyir:
«Belə bir məsələ vardı.
Bu, o dövr idi
ki, Nuru paşanın ordusu artıq Bakını tutmuşdu. Türk qoşunları gəlmişdi
ki, ingilis qoşunu Bakıdan çıxsın. Türk komandanlığı
ilə ingilislər arasında danışıqlar
olmuşdu. Sonra da ingilislərin ruslarla danışıqları oldu.
Nəticədə Bakıdan ingilis
qoşunları çəkildi».
İngilislər Bakı Komissarlarını
sovet hökumətinin
burada bir qurumu kimi güllələdilər. Ancaq görəsən,
Nuru paşa və ya Azərbaycan
Xalq Cümhuriyyəti
Bakı Komissarlarını
tutsaydı, belə amansız cəzalandırılacaqdımı?
Ə.Əhmədov bunu
təsəvvürünə gətirmədiyini deyir: «İnanmıram. Nuru paşa məncə,
onları həbs edərdi, sonra da danışıqların
nəticəsi olaraq geri verə bilərdi. Çünki həmin dövrdə
Türkiyənin də
vəziyyəti yaxşı
deyildi. Osmanlı hökuməti ruslarla
münasibətləri yaxşılaşdırmaq
üçün bu addımı ata bilərdi. İngilislərin Bakı Komissarlarına
qarşı belə amansız münasibəti
bəlkə də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ilə Rusiyanın arasını vurmaq idi ki,
anlaşmaya gələ
bilməsinlər. İngilislər hər şeydən əvvəl sovet hökumətini qəbul edə bilmirdilər, bu səbəbdən də onların komissarlara qarşı belə davranmaları təbii idi». Gerçək budur ki, Ağcaqum çölündə
güllələnən 26 Bakı
Komissarının içərisində
cəmi azərbaycanlı
vardı. Bunlardan biri
Vəzirov, digəri isə Məşədi Əzizbəyov idi. Əzizbəyov o dövrdə torpaq
və sənaye kosmissarı idi.
Uğur
Xalq Cəbhəsi.-
2012.- 21 sentyabr.- S.14.