Osman Batur və Şərqi Türkistan haqqında

Osman Batur 1899-cu ildə Şərqi Türkistanın şimalında qalan Altay vilayətinin Köktogay bölgəsində dünyaya gəlib. Qazax türklərinin Orta Cüzündəndir və Molki boyuna mənsub olub.

Osman Baturun güclü və heybətli bir bədən quruluşu var idi. 1,85 sm boyunda, qısaqalın boynu və yarı bağlı-batıq gözləri baxanlarda zəhmli bir görkəm yaradırdı. Qırış qaş arası, üzü şəxsiyyətini əks etdirirdi. Çox az danışırdı və hər mövzuda özünə etibarı tam idi. 40 yaşına qədər heyvandarlıqla məşğul olub.

Bu böyük mücahid ilk dini məlumatlarını alim olan babasından alır və həyatını təqva ilə keçirir. Cengavərliyi özündən əvvəl Çinlilərlə döyüşmüş böyük mücahid Böke Baturun yanında öyrəndiyi rəvayət edilir. Böke Baturun bu sözü Osman Batura və mücahidlərə hər zaman ümid aşılayıb: «Bir gün biz kafirləri yenə çöllərin o biri tərəfinə atacağıq. Sayları Təklamakan çölündəki qum dənələri qədər olsa belə»

O vaxtlar Türkistan daxilində xalqlar zülmə və soyqırıma məruz qalırdı. Xalqın rəhbərləri, alimləri qətlə yetirilir; mülkləri qəsb edilir; məscidləri yandırılıb yıxılırdı. Köktogay bölgəsində işğalçı Çinli baş məmurun məscidə çəkmələri ilə girməsindən sonra xalq baş məmuru və onlarla Çinli hərbçini öldürür. Bundan sonra işğalçılar müsəlman Türklərdən silahlarını toplamağa başlayır.

Atasının silahını təslim etməsinə baxmayaraq Osman Batur öz silahını təslim etmir. «Bu gün silahlarımızın alanlar, sabah hər şeyimizi alarlar. Mən silahımı verməyəcəyəm» — deyib, döyüşmək üçün dağlara çəkilir. Dərhal onun ardınca yoldaşları, oğulları və nə qədər baturlar ona qoşulur. Bu şəkildə güclənən və hücumlar təşkil edən Osman Batur işğalçıların qorxu dolu kabusuna çevrilir. İçində öz qohumunun da olduğu bir heyətin, silahı yerə qoymasını istəməsindən sonra «Çinlilərin gücləri çatırsa, silahımı gəlib özləri alsınlar» — deyərək işğalçılara meydan oxuyur. Hətta bir rəvayətə görə sadə bir kəməndlə təyyarə vurur, bu qədər qorxmaz bir qəhrəmandır.

Beləcə Altay dağları yenə şanlı bir mübarizənin şahidinə çevrilir. Çanaqqalaya balalarını Allah yolunda qurban olsunlar deyə xınalayaraq göndərən analar kimi, Osman Baturun anası Ayça xanım da «Bizim canımız, bizdən əvvəl həyatını, bu dava uğruna fəda edənlərin canından daha qiymətli deyil. Bizdən sonrakıların yaşamağı üçün bizlər də canımızı verməyə hazırıq» — deyərək etdiyi çıxışlarla həm oğluna dəstək olur, həm də Şərqi Türkistanlıları mübarizəyə səsləyir.

Osman Batur və mücahidləri 1943-cü ildə Altayları rus və çin işğalçılarından tamamilə təmizləmiş və sıra şəhərlərə gəlmişdi. Həmin il təşkil edilən bir qurultayda «Batur» və Altay türklərinə «Xan» elan edildi (Batur, qəhrəman, igid deməkdir). Altaylarda və Türkistanın digər bölgələrində çıxan üsyanlar nəticəsində 1945-ci ildə «Şərqi Türküstan Respublikası» elan ediləndə Osman Batur hökumət tərəfindənn Altay vilayətinə hərbi vali təyin edilir və Urumçiyə dəvət olunur.

Urumçi xalqı maraqla onu gözləyir. 400 nəfərlik karvanla şəhərə girən Osman Baturu böyük mücahid İsa Yusuf Alptekin qarşılayır. Burada jurnalları, məktəbləri və müxtəlif təşkilatları ziyarət edir. Dəvət edildiyi bir konfransda özü haqqında mədhiyyələr yağdıran gənclərə xitab edərək deyir: «Millətim məni məndən daha yaxşı tanıyır və onların məni tanıması demək, vətənə, istiqlal və azadlığa sahib çıxması deməkdir. Millətimizin bu ruhu olduqca əbədi olaraq azad yaşayacağıq»

İşğalçı çinlilər mücahidlərə qarşı dirəniş göstərmək məqsədi ilə xüsusi ordu yaratmaq qərarına gəlirlər. Tam təchizatlı bir ordu şəklində Şərqi Türkistana yayılırlar. Osman Batur getdikcə çətinliyə düşür, çünki sovetlər, monqollar və çinlilərdən ibarət düşmən xəttinin qarşısında yox deyiləcək qədər az təchizat və əl istehsalı tüfənglərlə döyüşməkdədir. Bu nisbətsiz gücə və coğrafiyanın özündən qaynaqlanan çətinliklərin yanında, mərhəmətsiz Türkistan soyuğu ilə və minlərlə şəxsiyyət, on minlərlə heyvanlıq köç karvanları ilə məşğul olurdu.

1951-ci ildə mücahidlərin olduğu Kayız bölgəsinə hücuma keçən Qırmızı Alay ilə aparılan mübarizədə çinlilər üstünlüyü təmin edirlər. Osman Batur tək başına Çin xəttini yararaq buz tutmuş Kayız Gölünə doğru irəliləyir. Lakin təəssüf ki, atının büdrəməsi nəticəsində yıxılır, dərhal silahına sarılır və bir neçə çinlini öldürür, lakin silahı əlindən gölə düşür. Qəməsini çıxarıb ilk gələnin sifətinə vurur. Və sonra …

21 fevral 1951-ci ildə işğalçılar Urumçi radiosunda Osman Baturun tutulduğunu böyük bir sevinclə bildirirlər.

Böyük qəhrəman üç il əvvəl şölənlə girdiyi Urumçiyə bu səfər çinlilərlə girir. İki ay davam edən işgəncə dövründən sonra saxta məhkəmə qərarını 15 Aprel 1951-ci ildə açıqlayır: İnqilab düşmənliyi (!) günahına görə edam …

29 Apreldə şəhidlik məqamına yüksəlir böyük qəhrəman. O səhər təbiət hadisələri normal inkişafının xaricində idi, Urumçidə hava qapqara qaralmışdı. Çünki baturlarının edamını etiraz edən xalq meşələri yandırmışdı. Çinli gözətçiləri gözlərində özlərinə doğru bütün heybəti ilə gedən Osman Baturdan qorxurdular.

Çinlilər nişan almış gözləyirdilər. Osman Batur, «Yaşasın azadlıq!» — dedi, təkbir gətirdi və ardınca güllə səsləri eşidildi. Sanki namaz qılırdı; əvvəl diz üstə yerə yıxıldı, sonra alını səcdəyə getdi. Bir rütbə də qazanmışdı: şəhidlik…

Oğulları Şerdiman və Nəbi isə cihada davam edirdi. Böyük qəhrəmanın oğulları da özü kimi dastanlar yazmaqda idi. Mismarlı çubuqlar və tüfənglərlə təyyarələrə, tanklara meydan oxuyurdular. 1953-ci ilə qədər müqavimət göstərən oğulları işğalçı çinlilərlə gəldikləri razılaşma nəticəsində müqavimət göstərməyi sona çatdırdılar. Çin Kommunist Partiyası tarixdə bir ilki edirdi, məğlubiyyətini qəbul edir, razılaşmaya yanaşırdı. Razılaşmanın şərtlərindən biri də Şəhid Osman Baturun cəsədinin təslimi idi. Nəhayət, onun cəsədi alınıb Köktogay bölgəsindəki aulunda dəfn edilir. Burda tikilən türbə sonralar Çin təyyarələri tərəfindən neçə dəfə bombalanıb.

Böyük qəhrəman təkbirlərlə şəhidlik şərbətini içmişdi. Lakin özündən 8 il sonra yenə böyük çaplı bir üsyan başlayıb sonradan həbs edilən Fethəddin Mahsum, işgəncə əsnasında davamlı olaraq «Yaşasın Şərqi Türkistan» dediyindən, edam edilmədən əvvəl dili iynəylə tikilərək edam kürsüsünə gətiriləcəkdi.

Belazuri belə deyir, Türkistan üçün: «Allahın yer üzündəki cənnəti»… Burada hər şey dastanlıqdır. Mücahidləri, gölləri, dağları… Bu cənnətin uşaqları ağlayır indi. Qadınları, yaşlıları və 35 milyon şəhid intiqamının alınmasını gözləyir, yeni Osman Baturları gözləyir, Əmr Yaqublar, Fethəddinlər gəlməlidir…

Oktay

Xalq Cəbhəsi.- 2013.- 30 aprel.- S.13