Etnik azlıqların vətəndaş cəmiyyətində rolu

Dini azlıqlar, etnik qruplar Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinin daimi diqqətində olub

Demokratiya və insan hüquqları, sosial tərəqqi kimi ümumbəşəri dəyərlərə sadiq olan və hüquqi dövlət quruculuğu yolunda inamla irəliləyən Azərbaycan Respublikası insanların layiqli həyat şəraitinin, rifah səviyyəsinin, cəmiyyətdə özlərini təsdiqetmə imkanlarının artırılması üçün ciddi səylər göstərir.

Demokratik, hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyətinin formalaşmasına, insan hüquq və azadlıqlarının səmərəli müdafiəsinə yönəlik tədbirlər nəticəsində bir çox nailiyyətlər əldə olundu. 2006-cı ildə qəbul edilən «Azərbaycan Respublikasında insan hüquqlarının müdafiəsi üzrə Milli Fəaliyyət Planı» insan hüquqlarının təmin edilməsi prosesinin keyfiyyətcə yeni müstəviyə keçməsi, universal və regional səviyyədə yeni əməkdaşlıq strategiyasının qurulması, dövlətlə vətəndaş cəmiyyəti arasında tərəfdaşlıq münasibətlərinin yaradılması baxımından çox mühüm sənəd oldu. Azərbaycan Respublikasında insan hüquqlarının müdafiəsi üzrə Milli Fəaliyyət Planının icra vəziyyəti mütəmadi qaydada təhlil edilir, onun nəticələrinin müzakirəsi üçün cəmiyyətin bütün təbəqələrinin nümayəndələrinin iştirakı ilə ictimai dinləmələr keçirilir. Ölkəmizdə milli və etnik azlıqların hüquqları hərtərəfli və ən yüksək səviyyədə qorunur.

Azərbaycan müxtəlif etnik, milli qrupların ənənəvi dözümlülük və harmonik birgəyaşayışı üzərində qurulan və həyata keçirilən milli siyasətin aparıldığı çoxmillətli ölkədir. 1995-ci ildə qəbul olunan Konstitusiyanın bir neçə maddəsi də məhz mənşə, milli, etnik, irqi, dil və dinindən asılı olmayaraq azlıqların hüquqlarının təmini, qorunması və inkişafına həsr olunub. Məsələn, Konstitusiyanın 44-cü maddəsində göstərilir ki, Azərbaycanda yaşayan hər kəsin milli mənsubiyyətini qoruyub saxlamaq hüququ var. Ali qanunun 25-ci maddəsində isə qeyd olunur ki, dövlət milli, etnik, irqi, dil və dini fərqlilikdən asılı olmayaraq hər kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə təminat verir. Azərbaycan həmçinin Cənubi Qafqazın «Milli azlıqların hüquqlarının müdafiəsi haqqında» çərçivə Konvensiyasına qoşulan ilk respublikasıdır. Konvensiyanın 25-ci maddəsinə əsasən Azərbaycan 2002-ci il iyunun 4-də milli azlıqlara mənsub olan şəxslərin Hüquqlarının qorunmasına dair vəziyyət barədə milli hesabatını təqdim edib. Müvafiq qanunvericilikdəki, o cümlədən İnsan Hüquqlarının Müdafiəsi üzrə Milli Fəaliyyət Planındakı milli azlıqların, etnik qrupların hüquqlarının müdafiəsi, mədəni irsinin qorunub saxlanılması, daha da inkişafı ilə bağlı müddəaya uyğun olaraq müvafiq tədbirlər həyata keçirilib və keçirilməkdədir.

Ölkəmizdəki milli azlıqlar öz milli mədəni mərkəzlərini, assosiasiyalarını və digər qurumlarını yaratmaq hüquqlarından da tam istifadə edirlər. Bu sahədə də milli etnik azlıqlara nəinki sərbəstlik verilib, eyni zamanda, dövlət tərəfindən bu tip milli mərkəzlərin inkişaf etdirilməsinə hərtərəfli yardım və dəstək göstərilir. Həmin birliklər də vətəndaş cəmiyyətinin formalaşmasında, vətəndaş cəmiyyəti və dövlət quruculuğu əlaqələrinin inkişafında, eləcə də insan hüquqlarının qorunmasında, milli azlıqların dəyərlərinin inkişafında böyük rol oyanyır. Hazırda Azərbaycanda onlarla milli mədəniyyət mərkəzi fəaliyyətdədir. Onların arasında «Birlik» cəmiyyəti, Rus icması, Slavyan Mədəniyyət Mərkəzi, Azərbaycan-İsrail icması, Ukrayna cəmiyyəti, «Ronahi» kürd mədəniyyət mərkəzi, «Samur» ləzgi milli mərkəzi, Azərbaycan-Slavyan mədəniyyət mərkəzi, Tat mədəniyyət mərkəzi, Azərbaycan-tatar cəmiyyəti, «Turqan-tel» Tatar mədəniyyət cəmiyyəti, «Yaşlıq» Tatar mədəniyyət mərkəzi, Krım tatarlarının «Krım» cəmiyyəti, gürcü cəmiyyəti, Azərbaycan gürcülərinin humanitar cəmiyyəti, İngiloy icması, Çeçen mədəniyyət mərkəzi, Axısxa türklərinin «Vətən» cəmiyyəti, Axısxa türk qadınlarının «Sona» cəmiyyəti, Talış mədəniyyət mərkəzi, Avar cəmiyyəti, Dağ yəhudilərinin icması, Avropa yəhudiləri (Aşkenazi) icması, Gürcü yəhudi icması, Yəhudilərin qadın humanitar assosiasiyası, «Kapelhaus» alman mədəniyyət icması, «Polonia» polyak mədəniyyət mərkəzi, «Mada» beynəlxalq talış assosiasiyası, «Avesta» talış assosiasiyası, «Orain» udin mədəniyyət mərkəzi, «Buduq» mədəniyyət mərkəzi, Saxur mədəniyyət mərkəzi və s. göstərmək olar. Bu tip mədəniyyət mərkəzləri və assosiasiyalar milli, etnik azlıqların mədəni, milli xüsusiyyətləri, adət-ənənələrinin qorunub saxlanılması və inkişafına yardımçı olurlar. Ölkəmizdə həmçinin milli azlıqların kompakt yaşadığı ərazilərdə həvəskar cəmiyyətlər, milli və dövlət teatrları, həvəskar assosiyasiyaları da fəaliyyət göstərir.

Milli azlıqlar cəmiyyətin həyatında, eləcə də ölkə səviyyəsində keçirilən birgə tədbirlərdə fəal iştirakları ilə seçilirlər. Çoxsaylı milli azlıqların nümayəndələri xaricdə belə, ölkəmizi ləyaqətlə təmsil edirlər. Onlar da Azərbaycan vətəndaşı olaraq xaricdə fəaliyyət göstərən müxtəlif diaspor təşkilatlarında fəaliyyət göstərməklə ölkəmizin beynəlxalq miqyasda nüfuzunun daha da qalxmasına öz töhfələrini verirlər.

Bütün bunlarla yanaşı etnik və dini azlıqların icmalarının əksəriyyəti Milli QHT Forumunda təmsil olunurlar. Ümumiyyətlə, etnolinqvistik və dini azlıqlar, etnik qruplar Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinin də daimi diqqətindən olub. Ölkəmizdə fəaliyyət göstərən müxtəlif QHT-lər daimi onlarla da bağlı layihələr həyata keçirirlər. Bu baxımdan Prezident Yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasının elan etiyi maliyyə yardımı müsabiqəsində tolerantlıq, milli azlıqların mədəni irsinin qorunması, onların seçkilərə təşviq olunması və s. istiqamətlər də yer alır.

Biz bir neçə yazıda çalışcağıq ki, tolerantlıqla bağlı layihələr həyata keçirən QHT-lər haqqında məlumta verək. Elə başlayaq fəaliyətini sırf bu istiqamətdə quran «Tolerantlıq» Sosial Araşdırmalar İctimai Birliyindən. Bu QHT-nin əsas fəaliyyət istiqamətləri cəmiyyətdə bütün sahələr üzrə tolerant münasibətlərin formalaşmasına dəstək vermək, tolerantlıqla bağlı problemlərin ictimai müzakirəsini təşkil etmək, tolerantlıqla bağlı cəmiyyət və KİV münasibətlərinin qurulmasına yardımçı olmaq, sosioloji sorğular keçirmək, maarifləndirici treninq kursları təşkil etmək, qeyd olunan problemlərlə bağlı qısametrajlı filmlər çəkməkdən ibarətdir. Təşkilatın sədri Azər Rəşidoğlunun sözlərinə görə, etnik azlıqların mədəniyyəti ilə bağlı şuranın qrant ayırması alqışlanmalıdır. «Çünki cəmiyyətdə bütün sahələrə aid problemlərin kökü araşdırılmalı, həllini tapmalıdır».

Təşklatın həyata keçirdiyi layihələrdən biri «Azərbaycan cəmiyyətində dini düzümlülük» adlanır. A.Rəşidoğli bildirdi ki, 6 aylıq layihəyə ilkin olaraq dini dəyərlərin təbliği, dini etiqad azadlığı ilə bağlı qanunvericiliyin araşdırılması ilə başlayıblar: «Araşdırmanın nəticələri ilə bağlı xüsusi broşür hazırladıq. Broşür 1000 nüsxədə çap olundu. Bu mərhələ bir ay məddətində başa çatdırıldı. Sonrakı mərhələdə Bakıda və ölkənin regionlarında

seminarlar keçirdik. Eyni zamanda mətbuatda dini etiqad azadlığı, icmalararası qarşılıqlı etmad mühiti ilə bağlı materiallar dərc edildi. Layihə məddətində bir dəfə İctimai Televiziyada, bir dəfə isə «Anten» FM radiosunda dini tolerantlıq mövzusunda debatlar təşkil etdik.

Təşkilat bu tədbirləri həyata keçirməklə geniş dini savada malik tanınmış alimlərin, ruhanilərin, ictimai təşkilatların dini ayinləri təhrif edənlərə və belə tendensiyalara qarşı birgə məbarizə aparmasına nail ola bilər».

O deyib ki, təşkil etdikləri seminarlarda məxtəlif dini cərəyanı təmsil edən şəxslər iştirak ediblər. Hazırlanmış broşürləri də seminar iştirakçıları arasında yayıblar: «Seminar iştirakçılarına dini tolerantlığın əhəmiyyəti ilə bağlı təməl bilgilər verilib. KİV-də dinin təbliği milli-mənəvi dəyərlərimizin ekstremizm, terrorizm, nifrət və s. yabançı ünsürlərdən qorunması istiqamətində əhəmiyyətli dönüş yaradacaq».

Həmsöhbətimizin fikrincə, hüquqi dövlət quruculğu sahəsində ilkin addımlarını atan ölkənin qarşısında bir çox problemlər durur: «Bu problemlərdən biri də vətəndaş cəmiyyətinin əsas atributlarından sayılan dini etiqad azadlığına nail olmaqdır. Bildiyimiz kimi, Azərbaycan dünyəvi dövlətdir. Bununla yanaşı ölkədə məxtəlif dini etiqada malik vətəndaşlar yaşayır. Ölkə Konstitusiyası və qanunvericiliyi dini etiqad azadlığını təmin edir. Yəni hər bir kəs dinə münasibətini məstəqil müəyyənləşdirmək, hər hansı dinə təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə etiqad etmək, dinə münasibəti ilə əlaqədar əqidəsini ifadə etmək və yaymaq hüququna malikdir. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra dini etiqad azadlığı istiqamətində müəyyən uğurlar əldə etsə də, bu sahədə hələ də problemlər qalmaqdadır».

Öz fəaliyyətində tolerantlıq istiqamətində layihələrə yer ayıran QHT-lərdən bir də «Free Person» İnsan Hüquqlarının Müdafiə Cəmiyyətidir. Təşkilatı sədri Səbuhi Qafarov bizimlə söhbətində bildirdi ki, tolerantlıq — yəni digər inanc və əqidələrə dözümlü yanaşma insan hüquqları və vicdanı ilə bağlıdır: «Tolerantlıq insan azadlıqları və hüqüqlarının təsdiqi, plüralizm və demokratiya əsasında formalaşır. Onun üçün həm də irqçilik, ksenofobiya, dini dözümsüzlük, terror və ekstremizmin qəbulolunmazlığı xarakterikdir».

S.Qafarov Azərbaycana irqçilik, ksenofobiya, dini dözümsüzlük, terror və ekstremizm kimi halların həmişə yad olduğunu vurğuladı: «Bu gün ənənə halına gələn tolerantlıq Azərbaycanın milli sərvəti olaraq qəbul edilir. Ölkədə formalaşmış tolerantlıq və ya dözümlülük Azərbaycan cəmiyyətini səciyyələndirən müsbət ənənələrdən biridir. Hər kəsin dinə münasibətini müstəqil müəyyənləşdirmək, hər hansı dinə təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə etiqad etmək, yaxud heç bir dinə etiqad etməmək, dinə münasibəti ilə bağlı əqidəsini ifadə etmək və yaymaq hüququ vardır. Heç kəs öz dini etiqadını və əqidəsini ifadə etməyə (nümayiş etdirməyə), dini mərasimləri yerinə yetirməyə və ya dini mərasimlərdə iştirak etməyə məcbur edilə bilməz. Bundan əlavə, Azərbaycandakı onlarla milli, dini və başqa azlıqlar azlıq olduqları üçün problemlərlə rastlaşmır. Bütün saydıqlarımız Azərbaycanın tolerant ölkə xarakterizə etməyə imkan verir».

Cavid

Xalq Cəbhəsi.- 2013.- 24 avqust.- S.11.