Türkiyənin
Zəfər Bayramının 91-ci ildönümü
30 avqust — Türkiyənin özünə
dönüşünün başlanğıcıdır: bu
ulusal başlanğıcı
qorumaq və gücləndirmək gərəkdir
Hər bir ulusun tarixində möhtəşəm günlər,
çağlar olur. 30 avqust Türkiyə tarixində belə bir möştəşəm
gündür. 1922-ci il avqustun 30-da Türkiyə Atatürkün
başçılığı ilə yadelli işğalçılardan azad
edildi. Bu, tarixə
Zəfər Bayramı
kimi daxil oldu. 30 avqust
Atatürkün adı
ilə bağlıdır.
İndi
dünyada türklüyə
qarşı açıq
və gizli savaşların açıldığı
bir zamanda Atatürkü hər an yaşatmaq gərəkdir. Əgər türklüyümüz yaşayırsa, deməli,
Atatürk də yaşayır. Atatürk
az qala
yox yerdən Türkiyə yaratdı, onu var elədi.
Dünyada Türklüyə qarşı savaş var və siyasi
Türkçülüyün çağdaş yenilməz
siması Atatürkə
qarşı yönələn
son gedişlər bu qəbildəndir. İndi Türk
xalqı o dərəcədə
milli ölçüyə
əsaslanmalı və
özgəliklərdən imtina
etməlidir ki, varlığını daim
qoruyub saxlaya bilsin. Bu, Atatürkün
şəxsi, şöhrəti
üçün deyil,
Türk xalqının
sabahı üçün
gərəkdir. Atatürkün min bir əzabla qurduğu Türkiyə Cümhuriyyəti ideoloji sarıdan mahiyyətcə
çıxış yolu
tapa bilmədi. Atatürk sözün böyük mənasında sərkərdə,
qurucu idi. İdeyasını Ziya Göyalpdan almalı oldu: bu ideologiya
isə Türkçülük,
Batıçılıq və
İslamçılığın vəhdəti idi. O zaman Atatürk daha çox Qərbə meylləndi. Baxmayaraq ki, Türkiyə vəhşi Qərbin caynağından qurtulmuşdu,
bu yandan da SSRİ ilə münasibətlərdə son dərəcə
ehtiyatlı olmalı idi. Atatürkdən sonra tədricən
onun xətti inkişaf etmək əvəzinə səngidi.
O, siyasi gedişlərdən
çox üstün idi. Ölkədə dinin hegemonluğuna
son qoydu.
Mustafa Kamal Atatürk
(1881-1938) 1881-ci ildə Səlanikdə
(indiki Yunanıstanın
Salonika şəhəri) doğulub. 7 yaşında atasını
itirib. 1893-cü ildə
hərbi məktəbə
daxil olur, bu məktəbdə ikən riyaziyyat müəllimi Mustafa bəy
adına «Kamal»ı əlavə edir. 1896-1899-cu illərdə
Manastır hərbi məktəbini bitirərək
İstanbul Hərb məktəbində təhsilə
başlayır. 1902-ci ildə leytenant rütbəsi ilə məzun olur, Hərbi Akademiyada təhsilinə davam edir. 1905-ci ildə
kapitan rütbəsi ilə Akademiyanı bitirir. 1905-1907-ci illər arasında Şamda 5-ci Ordu əmrində xidmət edir, 1907-ci ildə kolağası (kıdemli yüzbaşı) rütbəsi
alır. Sonra Manastıra
3-cü Orduya təyin
olunur. 1909-cu ildə İstanbula girən Hərəkat Ordusunda qərərgah rəisi olaraq xidmət edir. 1910-cu ildə Fransaya
göndərilir, Pikardi
manevrlərində iştirak
edir. 1911-ci ildə İstanbulda Baş Qərargah Mərkəzi əmrində
xidmətə başlayır.
Türk-İtalyan müharibəsində Mustafa Kamal bir qrup
yoldaşıyla Tobruk
və Dərnə bölgəsində xidmət
edir, 1911-ci ilin dekabrında italyanlara qarşı Tobruk döyüşündə qalib
gəlir. 1912-ci ilin martında Dərnə komendantı təyin olunur. 1912-ci ilin oktyabrında
Balkan müharibəsi başlayan
vaxt Mustafa Kamal Gəlibolu və Bolayırdakı ordu hissələri ilə müharibədə iştirak
edir. Dimetoka və Ədirnənin
geri alınmasında böyük xidmətləri
olur. 1913-cü ildə Sofiya Hərbi Ataşeliyinə təyin olunur, bu vəzifədə ikən 1914-cü ildə podpolkovnik rütbəsinə
yüksəlir. Hərbi ataşe
vəzifəsi 1915-ci ilin
yanvarında sona çatır. Bu müddət ərzində
I Dünya Müharibəsi
başlayır, Osmanlı
imperatorluğu müharibəyə
girmək məcburiyyətində
qalır. Mustafa Kamal 19-cu Tüməni qurmaq üçün Tekirdağa göndərilir,
Çanaqqalada Antanta dövlətlərinə qarşı
vuruşlarda böyük
şücaət göstərir.
Çanaqqala döyüşündən sonra 1916-cı ildə Ədirnə və Diyarbəkirdə vəzifə
alır, general-mayor rütbəsinə
yüksəlir. Muş və
Bitlisin ruslardan geri alınmasını təmin edir. 15 avqust 1918-ci ildə
Hələbdə 7-ci Ordu
komandiri təyin edilir, bu cəbhədə
ingilislərə qarşı
uğurlu müdafiə
təşkil edir.
Mondros müqaviləsinin imzalanmasından
bir gün sonra — 31 oktyabr 1918-ci ildə İldırım Orduları qrupuna komandir təyin edilir, bu ordunun
ləğv edilməsindən
sonra isə 13 noyabr 1918-ci ildə İstanbula gələrək
Müdafiə Nazirliyində
vəzifəyə başlayır.
Antanta dövlətlərinin
Osmanlı ərazilərini
işğala başlamalarından
sonra Mustafa Kamal 19 May
1919-cu ildə Samsuna gəlir. 23 iyul-7 avqust
1919-cu il tarixində Ərzurum, 4-11
Sentyabr 1919-cu ildə
Sivas Konqresini çağıraraq
ölkənin işğaldan
təmizlənməsi üçün
izlənməli yolu müəyyən edir. 1919-cu ilin dekabrında
Ankarada həyəcanla
qarşılanır. 23
Aprel 1920-ci ildə Türkiyə Böyük
Millət Məclisinin
açılmasıyla Türkiyə
Cümhuriyyətinin qurulması
yolunda əhəmiyyətli
addım atılır.
Məclis və hökumət
başqanlığına seçilərək
Türkiyə Böyük
Millət Məclisinin
Qurtuluş Mübarizəsinin
uğurla nəticələnməsi
üçün gərəkli
qanunları qəbul edib tətbiqinə başlanmasını təmin
edir.
Atatürkün rəhbərlik etdiyi
Türk Qurtuluş mübarizəsinin əsas
mərhələləri: Sarıqamış
(20 Sentyabr 1920), Qars
(30 Oktyabr 1920) və Gümrünün (7 Noyabr
1920) azad edilməsi; Çukurova, Qaziantep, Maraş və Urfa müdafiələri (1919-1921); I İnönü zəfəri
(6-10 Yanvar 1921); II İnönü
zəfəri (23 Mart-1 Aprel
1921); Kütahya-Eskişehir döyüşləri; Sakarya
zəfəri (23 Avqust-13 Sentyabr
1921); Böyük Hücum,
Başkomandanlıq döyüşü
və Böyük Zəfər (26 Avqust-9 Sentyabr
1922). Sakarya zəfərindən sonra 19 Sentyabr 1921-ci ildə Türkiyə Böyük Millət Məclisi Mustafa Kamala Marşal
rütbəsi və Qazi titulu verib.
Qurtuluş Mübarizəsi 24 iyul 1923-cü ildə imzalanan Lozan müqaviləsi ilə sona çatıb.
«Sevr» müqaviləsilə
parçalanan, türklərə
5-6 vilayət böyüklüyündə
ərazi verilən Türkiyə varlığını
Atatürkün hünəriylə
təsdiq etdi. 1922-ci il noyabrın 1-də xilafət və monarxiya bir-birindən ayrılır, monarxiya ləğv edilir. 29 Oktyabr 1923-cü ildə Cümhuriyyət elan edilir, Atatürk
yekdilliklə ilk cümhurbaşqanı
seçilir. 30 Oktyabr 1923-cü ildə İsmət İnönü
tərəfindən Cümhuriyyətin
ilk hökuməti qurulur.
Türkiyə Cümhuriyyəti «Hakimiyyət qeydsiz-şərtsiz
millətindir» və «Yurdda sülh, cahanda sülh» ideoloji əsasları üzərində qurulur.
Atatürk 1927, 1931, 1935-ci illərdə
TBMM tərəfindən yenidən
cümhurbaşqanı seçilir.
Türkün böyüklüyünü, xarakterini, bəşəri
siqlətini, insansevərliyini
çağdaş dünya
gözəl tanıyır,
bilir, tanıdığı,
bildiyi dərəcədə
də görmək, etiraf etmək istəmir.
Çanaqqala savaşı türkün
varlığını sübut
etməsi baxımından
böyük önəm
daşıyırdı. Bu savaş türkün Vətənində onu yox etmək istəyənlərə qarşı
hünərli və ləyaqətli dirənişi
idi. İnsani xislətə malik
türklərin mövcudluğu
zaman-zaman onu sevməyənlərin kinlərini,
amansızlıqlarını qabardıb. Onlar heç bir
halda türkün varlığını yox
edə bilməyiblər.
1915-1916-cı illərdə
Çanaqqala uğrunda
savaşlar zamanı türkün düşmənlərinin
istəyi çökməkdə
olan Osmanlı imperiyasınının örnəyində
türklük duyğusunu
silmək, türkləri
bütünlüklə dövlətsizləşdirmək
idi. Bu savaşda
türklərin dünyanı
heyrətə gətirən
döyüşkənliyi artıq
100 ilə yaxındır
söz konusudur. Bir xalqın özünü ən qorxulu, ölümcül məqamda
belə ayaqda saxlaması, ümidsizləşməməsi,
təhlükəyə qarşı
durmaq gücü, yenilməzliyi onun qeyri-adiliyindən soraq verir. Daim fitri imkanlarına
inanan, imkansızlıqdan
üstün olan, yenilməyi ölüm sayan türk mahiyyətcə həmişə
qələbə haqqında
düşünüb və
çox hallarda buna nail olub. Çünki türk ruhu
bütünlüklə xeyirlə
yoğrulub.
Atatürk doğrudan da bütün türklərin
sevgisinə layiqdir.
O, elə bir gərgin, çətin, təhlükəli dönəmdə meydana atıldı ki, bütövlükdə Türkiyə yox olmaq gerçəkliyilə üz-üzə idi. Yalnız onun böyük sərkərdəlik, dövlətçilik, qəhrəmanlıq keyfiyyətləri sayəsində artıq çökməkdə olan Osmanlı imperiyasının qalıqları üzərində Türkiyə Cümhuriyyəti quruldu. Az bir vaxtda Türkiyə dövlətini qurmaq, onun ideologiyasını müəyyənləşdirmək, dövləti daim ayaqda saxlamaq üçün ideyalar düşünmək Atatürkün güclü idrak yiyəsi olduğunu göstərdi. Bu gün Türkiyədə müxtəlif dairələrdə Atatürkə olan hücumların artması müşahidə edilir. Onun həyatının, fəaliyyətinin müxtəlif məqamları məqsədli şəkildə müzakirə mövzusuna çevrilir. Atatürkün həyatını bu mənada təftiş etmək əslində Türkiyə dövlətçiliyini onun ideologiyasından məhrum etmək istəyi daşıyır. Ancaq Atatürk türk dövlətçiliyi tarixində əvəzsiz xidmətlərinə görə həmişə yaşayacaq.
Qoy Türkiyəmiz mücərrəd Şərqiliyə qapılmasın, minillər ərzində ruhundan yaratdığı «ulus», «uğur», «kutlama» və başqa sözlərini «xalq», «millət», «müvəffəqiyyət», «təbrik» və başqa bu kimi neçə-neçə ərəb-fars sözləriylə rəsmi səviyyədə əvəzləməyə tələsməsin. Mücərrəd özümləşmə olmur. Özümləşmənin qaynağı özümlükdür. Əgər Türkiyə Atatürkdən gələn özümlüyünü saxlayarsa, onda böyük öndərin istədiyi yenilməz Türkiyə əbədi var olar.
30 avqust — Türkiyənin özünə dönüşünün başlanğıcıdır. Bu başlanğıcı qorumaq və artırmaq gərəkdir.
Zəfər Bayramın kutlu olsun, Türkiyə!
Uğur
Xalq Cəbhəsi.- 2013.- 14 avqust.-
S.14.