Azərbaycanda turistləri cəlb edəcək tarixi məkanlar

Tarixi abidələrin restavrasiyasına ehtiyac var

Bir sıra ölkələrdə tarixi tikililəri özəl sektora verirlər

Turist müəyyən planlaşdırılmış əraziyə təkcə seyr-tamaşa, yaxud boş vaxtını əyləncələrlə keçirmək üçün gəlmir. Hər bir turist öz fərdi maraqlarından asılı olaraq gəzdiyi yerlərin tarixini, mədəniyyətini, milli xüsusiyyətlərini, adət və ənənələrini, yerli maraqlı cəhətləri öyrənməyə can atır. Bu cəhd onun dünyagörüşünü, mənəviyyatını, estetik duyumunu zənginləşdirir. O, uzun müddət gəzdiyi yerlərin yadda qalan təəssüratlarından həzz almaq istəyir. Məhz təşkilatçı turizm işini təşkil edərkən və onu planlaşdırarkən bu vacib amilləri nəzərdən qaçırmamalıdır. Turistlərin xalqın mədəni irsinə olan marağı tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunub mühafizə olunması məsələsini daha da aktuallaşdırı. Turizm mərkəzləri tarix və mədəniyyət abidələrinin əhəmiyyətini, həm də kommersiya maraqlarına uyğun olaraq qiymətləndirməyə və onların mühafizə olunası imkanlarını genişləndirməyə məhkumdurlar. Məsələn, möhtəşəm qalaların, məbədlərin, körpülərin dağıdılıb məhv edilməsi ərazinin mədəni əhəmiyyətini itirər, turistlərin maraq dairələrini nəzərə çarpacaq dərəcədə məhdudlaşdıra bilər.

Bakı və Abşeron yarımadası daha çox qədim qalaları, tarixi abidələri ilə diqqəti cəlb edir. Azərbaycanda fəaliyyət göstərən turizm obyektlərinin əksəriyyəti də bu ərazidə yerləşir. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin turizm şöbəsindən verilən məlumata görə, Bakı-Abşeron ərazisində 98 mehmanxana və mehmanxana tipli obyekt nazirliyin lisenziyası əsasında fəaliyyət göstərir. Naxçıvanın coğrafi mövqeyi, özünəməxsus iqlimi, fauna və florası, tarix-mədəniyyət abidələri turizmin inkişafı üçün əlverişli stimul yaradır. Təkcə tarixi abidələrinin sayı 1165-dür.

Qeyd edək ki, ildə təxminən 82 milyon turist qəbul edən Fransa bu sahə üzrə dünyada liderlik edir. Bu müəvəffəqiyyət onun təbiətinin rəngarəngliyi və gözəlliyi, kəndlərinin özünəməxsus təkrarolunmazlığı, həmçinin mədəni irsinin, muzeylərin, tarixi abidələrin zənginliyi ilə izah olunur. Rəsmi statistik məlumatlara görə, ötən il Fransaya 81,4 milyon turist baş çəkib. Fransaya gedən hər bir turist mütləq Eyfel qülləsinə çıxmağı, Luvr mezeyində olmağı özünə borc bilir.

Azərbaycanda mədəni, tarixi turizm çox zəifdir. Ölkədə dövlət tərəfindən qorunan 6308 tarix və mədəniyyət abidəsinin 65-i dünya, 2034-ü ölkə, qalanları isə yerli əhəmiyyətlidir. ÜUNESKO-nun Dünya İrs siyahısına Azərbaycandan İçərişəhər, Şirvanşahlar sarayı və Qız Qalası salınıb. İçərişəhər Tarix-Memarlıq Qoruğunun ərazisindəki 10 dünya, 27 ölkə əhəmiyyətli abidə maraqlı turizm obyektləridir.

«Sasrian Travel» şirkətinin daxili turizm şöbəsinin müdiri Fuad Rəsulov deyir ki, Bakıya gələn turistlərin böyük hissəsi Suraxanıdakı Atəşgaha, həmçinin Qobustana gedirlər. Onun sözlərinə görə, ölkəmizə gələn turistlər əsasən tarixi-mədəni abidələri ziyarət etməyə meyillidirlər: «Şəki şəhərindəki qədim Kiş məbədinə, Qax rayonundakı Hamam pirinə mütəmadi gəzintilərimiz olur. Həmçinin Quba rayonunun Xınalıq kəndinə və İsmayıllı rayonunun Lahıc qəsəbəsinə təşkil etdiyimiz etnoqrafiq turlar da turistlərin çox xoşuna gəlir». Fuad Rəsulov turistlərin marağını cəlb etməsi baxımından Şəki şəhərinin bir çox cəhətlərdən üstünlüklərinin olduğunu vurğuladı. Ekspertin fikrincə, turizm sektorunun inkişafında mühüm rol oynayan bir çox tarixi abidələrin restavrasiyasına ehtiyac var: «Məsələn, vaxtilə Albaniya dövlətinin paytaxtı olmuş qədim şəhərin hazırda bir hissəsi uçub-dağılıb, bir qismi isə torpağın altında qalıb. Qəbələ şəhərinin hazırkı turizm imkanlarını nəzərə alsaq, onun beş addımlığında yerləşən bu qədim tarixi məkanın acı görüntüsü, sadəcə, təəssüf doğurur».

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun direktor müavini Nəcəf Museyibli mətbuata açıqlamasında deyib ki, Azərbaycanda qeydə alınan 6000-dən çox tarixi abidələrdən əlavə son illər yüzlərlə yeni abidə aşkar edilib. Bu sahədə Yaponiya və Koreya arxeoloqları ilə əməkdaşlıq edilir.

Ekspertlərin bildirdiyinə görə, turizmin inkişafında tarixi abidələrin rolunu nəzərə alaraq artıq bir sıra ölkələr ərazilərində yerləşən tarixi tikililəri özəl sektorun sərəncamına verməyə başlayıb. Məsələn, İtaliya bu istiqamətdə ilk addımlarını atır. Lakin bu zaman tarixi obyekti alan özəl şirkət qarşısında bir şərt də qoyulur. O da ondan ibarətdir ki, həmin obyektlər ancaq turizm məqsədilə istifadə edilsin. İtaliya çoxsaylı qədim tarixi abidələrlə zəngin bir ölkədir. Burada az qala hər qarışda bir tarixi obyektlə rastlaşmaq mümkündür. Bu mənada İtaliya da turistlərin geniş şəkildə səfər etdikləri ölkələr sırasında aparıcı yerlərdən birini tutur. Həmin əsasda da İtaliya turizmdən geniş gəlir əldə edir. Azərbaycan da turistləri cəlb edəcək tarixi məkanlar çoxdur. Lakin hazırda həmin obyektlər dövlətin nəzarəti altındadır. Deməli, bu tip obyektlərin saxlanılması xərcləri də dövlətin üzərinə düşür. Tarixi abidələrdə restavrasiyaların, təmir işlərinin ləng getməsini nəzərə alaraq İtaliya təcrübəsini təkrarlamaq pis olmazdı. Belədə ölkənin xaricdə təbliğatı da parlaq şəkildə həyata keçirilmiş olardı.

Azərbaycan Turizm Universitetinin prorektoru Eldar Aslanov Azərbaycanda sözügedən istiqamətdə addım atmağın hələ tez olduğunu düşünür: «Tarixi tikili və obyektlərin özəl sektorun sərəncamına verilməsi əlbəttə ki, mütərəqqi yanaşmadır. Amma nəzərə almalıyıq ki, Azərbaycandakı tarixi obyektlərin hazırkı vəziyyəti, onların bütün hallarda özəl sektora verilməsi tarixi əhəmiyyətin qorunması baxımından o qədər də düzgün deyil. Həmin tarixi tikililər öncə yetərincə restavrasiya olunmalı, tarixi baxımdan qorunma altına alınmalıdır. Həmçinin insanlarda, xüsusən də özəl sektorda çalışanlar arasında tarixi obyektlərə milli-mədəni irs kimi yanaşma istiqamətində şüur formalaşmalıdır. Yəni tarixi dəyərlərimiz qorunmaqla onların özəl sektor vasitəsilə turizm-kommersiya məqsədləri üçün istifadə edilməsinin mümkünlüyü nəzərdən keçirilə bilər. Ölkə hələ bu mərhələyə gəlib çatmayıb. Amma zaman keçdikcə, xüsusən da tarixi obyektlərin bərpası və qorunması prosesi gücləndikcə, onun özəl sektora verilməsi istiqamətində də addımlar atıla bilər».

İqtisadi Təşəbbüslərə Yardım İctimai Birliyinin sədri Azər Mehtiyev qaldırılan məslənin maraqlı təcrübə olduğunu söylədi: «Bir sıra ölkələrdə tarixi tikili və obyektləri həqiqətən də bəzi şərtlərə əməl edilməsi fonunda özəl sektorun sərəncamına verirlər. Azərbaycanda isə indilikdə tarixi obyektləri daha çox sökməyə üstünlük verirlər, nəinki həmin tikililərin hansısa formada rekonstruksiya olunmasına. Belə bir məsələnin gündəmə gəlməsi təbii ki, maraqlı təcrübədir. Ona görə ki, qədim tarixi binaların bərpa edilməsi kifayət qədər xərc tələb edir. Bu isə dövlət büdcəsinə külli miqdarda vəsait hesabına başa gəlmək deməkdir. Digər tərəfdən investisiyalar cəlb etmək yolu ilə tarixi abidələrimizin özəl şəxslərə verilməsilə burada turizm xidməti obyektlərinin açılmasını da təmin etmək olar. Bu yolla həmin tikililərin rekonstruksiyası məsələsində dövlətin işi də xeyli dərəcədə yüngülləşər. Bu zaman diqqətdə saxlanılmalı məsələdən biri də həmin tarixi binaların təyinatı məsələsidir. Həmin binalar muzey kimi istifadə olunduğu təqdirdə təbii ki, onun özəl məqsədlər naminə istifadə edilməsinə verilməsi ümumiyyətlə yolverilməzdir. Sadəcə olaraq qədim arxitektura obyektlərinin özəl şəxslərə verilməsilə onun rekonstruksiya edilməsi maraq doğuran məsələ ola bilər».

Turizm üzrə ekspert Elxan Mikayılov da hazırkı dönəmdə belə bir addımın ölkəmizdə təkrarlanmasını məqbul bilmədi: «Tarixi abidələrin özəl sektora verilməsi istiqamətində addım atan ölkələr bunu iki əsasa uyğun olaraq atıblar. Belə bir addımın atılması iqtisadi və sosial əsasdan yarana bilər. Bir çox ölkələr sosial problemlərdən dolayı bu istiqamətə gedir ki, dövlətin həmin obyektlərin saxlanılması üçün xərcləri də azalsın. Həmçinin daha çox turizm cəlb etmək gücündə olduğu halda proses özəl sektora həvalə edilir. Hazırda bir sıra Avropa ölkələrini iqtisadi böhran bürüyüb. Ona görə də bu ölkələrdə dövlətin xərclərini azaltmaq kursu götürülür. Bu səbəbdən də tarixi obyektlərin saxlanılması özəl sektorun sərəncamına verilir. Amma iqtisadi cəhətdən böhrandan yan qaçan ölkələrdə həmin addım geniş yayılmış praktika deyil. Gələcəkdə ola bilər ki, Azərbaycanda da həmin istiqamətdə addım atılsın. Lakin bunun bütün hallarda iqtisadi əsası olmalıdır. Tarixi obyektlərin dövlərin sərəncamında olmasının faydaları və yaxud özəl sektora verilərkən nə kimi əlavə fayda gətirəcəyi bütün aspektlər üzrə əsaslandırılmalıdır. Ona görə də düşünürəm ki, sözügedən addım indiki halda ölkəmizdə məqsədəuyğun sayıla bilməz».

İqtisadçı-ekspert Əli Əlirzayev vurğulayır ki, Azərbaycan dünyanın qədim dövlətlərindən biri olduğu üçün ölkəmizin hər yerində, hətta kəndlərdə də tarixi abidələr var. Əksər turistlər isə tarixi abidələri görməyi, onların şəkillərini çəkməyi arzulayırlar: «Bu amil tarixi abidələr olan kəndlərdə turizmin inkişafı üçün əsas götürülə bilər. Ona görə də bu cür abidələrlə bağlı müəyyən tədbirlər həyata keçirilməlidir».

Ülviyyə Tahirqızı

Xalq Cəbhəsi.- 2013.- 12 dekabr.- S.15.