Leyla Bədirbəylinin xoşbəxt
həyatının kədərli sonluğu
Ofeliya Bədirbəyli maraqlı
hadisələri xatırlayır
«Heç yadımdan
çıxmaz. Nardarandakı bağımıza gedəndə anam məni Leylaya bərk-bərk tapşırmışdı
ki, uşağı aparırsansa, ona fikir ver. Mən çox arıq idim. Yeməklə heç aram
yox idi. Nahar vaxtı bacım nə qədər çalışsa da məni yedizdirə bilmədi. Onu o qədər bezdirdim
ki, axırda məni gicitkənlə vurdu. Mən qışqırdım və
ağlaya-ağlaya Leylaya
dedim ki,
gedib anama deyəcəm, qoy məni internata qoysun, çünki sən məni döyürsən. Leyla həmişə deyərdi
ki, ömrümdə bir pis iş
görmüşəmsə, o da bacımı həmin gün incitməyimdi».
Bu əhvalatı xatırlayan
aktrisa Leyla Bədirbəylinin bacısı
Ofeliyadır. Anası Bikə xanım
Şəmkirin Musa xanının
qızı, atası Ağalar bəy isə həmin rayonun kənd bəylərindən olub.
1918-ci ildə bacıları ilə birlikdə Gəncəyə,
oradan isə Bakıya qaçırılan
Bikə xanımın
o zaman 12-13 yaşı
vardı. İçərişəhərdəki evlərində Leyladan
başqa özündən
18 yaş kiçik olan bacısı Ofeliya da böyüyürdü.
Çox
mehriban bacı idilər. Leyla ona həm böyük bacı kimi, həm də anaları ola-ola ana qayğısı
göstərib. Bacısı danışır ki, Leyla çox ərköyün idi.
12 yaşına qədər hər hansı bir qonaqlığa gedərkən
atasının qucağında
qayıdardı. «Yorulmuşam, gedə bilmirəm» deyən Leylanı atası məcbur olub qucağına alardı.
O zaman Bikə xanım Əli Bayramov klubuna — qadınların dərnəyinə
gedirdi. Qızını da özü
ilə aparırdı.
Leylanın incəsənətə marağı da o vaxtdan yaranmağa başlayır. O, səhnəyə
çox gənc ikən çıxıb.
Heç
16 yaşı tamam olmamışdı, amma Filarmoniyada solist kimi çalışırdı.
Şəxsən Leyla üçün
rəqslər qoyulurdu.
«Toy» və Əlibaba
Məmmədovun «Bir dənəsən, bir dənə» rəqsləri
məhz onun üçün nəzərdə
tutulmuşdu. Filarmoniyada çalışdığı
illərdə «Ayna», «Bakının işıqları»
filmlərində çəkilir.
1941-ci ildə isə onu Azərbaycan
Dövlət Akademik
Dram Teatrına dəvət
edirlər. İlk
tamaşası Rəsul
Rzanın «Vəfa»sı
olur: «Tamaşalarda həmişə baş rolları oynayırdı.
Bacımın incəsənətdə heç bir çətinliyi olmayıb.
Çünki öz işinə
çox ciddi yanaşırdı. Çıxış edəcəyi tamaşaya 2
saat əvvəl gəlirdi. Leyla «Solğun çiçəklər»də
Saranı oynayırdı.
Səhnələrin birində Sara ölür.
O tamaşanı Leyla dəfələrlə oynayıb.
Amma bir dəfə də olsun yadıma
gəlmir ki, tamaşa qurtarıb pərdə açılanda
o, səhnəyə çıxsın.
Deyirdi axı, Sara ölüb, mən necə çıxıb tamaşaçıların
qarşısında baş
əyim. Sənətinə belə məsuliyyətlə
yanaşırdı». Leyla 13 yaşında
Filarmoniyanın mahnı
və rəqs ansamblının üzvü
idi. O, burada sonralar «həyatımın
günəşi» adlandıracağı
bir ustadla tanış olur — Üzeyir Hacıbəyli ilə. Mahnı və rəqs ansamblı Üzeyir bəyin təşəbbüsü
ilə yaranmışdı.
Və Leyla bu ansamblla
1938-ci ildə Moskvada keçirilən Azərbaycan
incəsənəti ongünlüyündə
də iştirak edir. Siyasi Büronun bütün üzvləri orada imiş (Əvvəlcə
«Koroğlu» və «Arşın mal alan»
Böyük Teatrda göstərilib). Üzeyir bəy,
Bülbül, Şövkət
Məmmədova Stalinin
yanında əyləşibmişlər.
Leyla «Bəri bax» mahnısı əsasında
qurulan rəqsi oynayıb. Stalin rəqsi yəqin ki, bəyənib (Leyla xanım təvazökarlıqdan bunu
yazmır). Mahnıdan və
rəqsdən təsirlənən
Stalin Bakıda gizli fəaliyyətdə olduğu
illərdə inqilabçı
dostları ilə bu mahnını parol kimi oxuduqlarını
xatırladıb. Çıxışlardan
birində Stalin Leyla Bədirbəylini çağıraraq
kim olduğunu
soruşur. Azərbaycanlı cavan bir rəqqasə olduğunu və Filarmoniyada çalışdığını öyrənir. Stalin onu
qucaqlayıb öpərək
deyir: «Tı krasavitsa Azerbaydjana». Bacısı danışır
ki, Leyla şəhərə çıxan
zaman arxasınca çox adam
gəzərdi. Ömrünün qürub çağlarında
Leyla xanım uzun zaman Georgiev
salonunda gerçəkləşən
o möhtəşəm gecənin
təsirindən çıxa
bilmədiyini yazır.
Adları «əfsanələşən»
sovet liderlərini lap yaxından görməyin gənc bir qız
üçün nə
qədər təsirləndirici
olduğu təəccüb
doğurmamalıdır… Bir
az keçəcək,
Leyla xanım Stalinin adını daşıyan mükafatın
laureatı olacaq. Sovetlər İttifaqında
bu mükafatı daşıyan üç qadından biri olduğunu fəxrlə söyləyəcək… 1945-cü ildə «Arşın mal alan» filmi
çəkilməyə başlayan
zaman Gülçöhrə
rolunu ifa etmək istəyən
100-dən artıq namizəd
var idi. Onların hər biri sınaq
çəkilişlərində olmuşdu, ancaq Leyla Bədirbəyli heç bir sınaq çəkilişlərində
iştirak etməyib.
O, Üzeyir bəyin dəvəti və təşəbbüsü ilə
filmə çəkilib.
Filmin çəkilişləri yay
aylarında Şüvəlanda
gedirdi. Sınaq zamanı rol
alınmırmış. Bunu görən Üzeyir bəy Leylanı yanına çağırıb deyir:
«Qızım, mən səni bu filmə
çəkə bilməyəcəm.
Çünki bu rol səndə alınmır».
Leyla qayıdır evə.
Gecə nə isə düşünürsə, səhər
yenidən gəlir Üzeyir bəyin yanına və onun roluna sonuncu
dəfə baxmağı
xahiş edir. Bu dəfə Gülçöhrə
obrazı uğurlu yaradılır. Üzeyir bəy
isə «mən belə dedim ki, gedib öz
üzərində çalışasan»
deyir. Beləcə
Leyla Bədirbəyli dünya ekranlarına çıxan «Arşın
mal alan» filminə çəkilir.
O zaman Rəşid Behbudovla Leyla Bədirbəyli arasında
məhəbbət macərasının
yaşandığı haqqında
söhbətlər gedirdi.
Lakin bunların hamısı şaiyə idi: «Onda Rəşid
Behbudovun Bakıda evi yox idi.
Köhnə «İnturist»də qalırdı. Özü də
gec evlənmişdi.
Anam çox xeyirxah qadın idi. Deyirdi ki, evi
yoxdu, yeməyini heç kim
bişirmir. Rəşid bizimlə ailəvi
yaxınlaşmışdı. Yeznəmizlə də yaxın dost idilər. Bir dəfə hamılıqla
oturub evdə yemək yeyirdik. Kimsə zəng etdi. Yeznəm dəstəyi götürdü
və onu nalayiq sözlərlə söyməyə başladılar
ki, sən evdə oturmusan, ancaq sənin arvadın Rəşidlə
gəzməyə gedib.
Halbuki anam, Rəşid, Leyla — hamımız süfrə arxasında oturmuşduq. Yeznəm
də dedi ki, yaxşı eləyirlər, qoy gəzsinlər, kef çəksinlər.
Onlar haqqında belə sözlər çox danışırdılar. Bu,
Rəşidə çox
təəccüblü görünürdü.
Bizimkilər onu sakit edirdilər ki, fikir vermə,
burada çox şey danışa bilərlər».
Leyla Bədirbəyli 1937-ci ildə 16 yaşı olarkən
ailə həyatı qurub. Lakin bu ailənin ömrü
çox qısa 1-2 il olub. 1942-ci
ildə isə Kamil Aslanova ərə gedir. Onların tanışlıqları Filarmoniyadan
başlayıb. Kamil Aslanov rəqs etməyi
xoşlayırdı və gözəl də rəqs edirdi: «O,
da Əli Bayramov klubuna gedirmiş. Görünür,
elə o vaxtdan Leylada gözü olub. Anam
danışardı ki, bir gün Leyla gəlib deyib ki,
yaxşı bir diş həkimi var, gedək onun yanına.
Yəqin anamın dişi
ağrıyırmış. Görünür,
onlar görüşürmüşlər, ancaq anama deməyə
utanıb. Nə vaxt yanına gedirdisə,
deyirdi bu dişi çəkmək lazımdı. Anam həmişə deyərdi ki, mən dişlərimi
qızımın yolunda qurban elədim. Elçi
gələndə isə artıq hər şey bəlli oldu.
Anam dedi ki, bunu elə əvvəldən deyərdin, mən də
dişlərimi çəkdirməzdim». Bir neçə il övladları olmur. Lakin
1947-ci ildə ilk qız övladı — Lalə dünyaya gəlir.
1964-cü ildə isə ikinci qızları
olur. O, nənəsi Bikə xanımın adını
daşıyır: «Anam avqustda rəhmətə getdi. Qız isə oktyabrda dünyaya gəldi. Anamın qırxı çıxan kimi Kamil bizə
heç nə demədən uşağın adını
doğum şəhadətnaməsinə yazdırır. Kamillə anam ana-bala kimi mehriban idilər. O,
anama qaynana kimi yox, ana gözü ilə baxırdı. Hətta o dərəcədə hörmətlə yanaşırdı
ki, uşağın adını Bikə yox, Bikəxanım
yazdırmışdı. Kamil çox
yaxşı insan olub. Onlar 55 il birlikdə
gözəl bir həyat sürüblər».
Leyla xanımın adını kiçik nəvəsi əbədiləşdirib. Ofeliya Bədirbəyli
daha bir maraqlı hadisəni xatırlayır. Hərbçi olan və müharibəyə gedən
atası haqqında 1943-cü ildə itkin xəbəri gəlir.
Bikə xanım adət-ənənəyə
sadiq qalaraq həyat yoldaşının yasını
saxlayıb, qırxını verir. 4 ildən
sonra gözlənilməz bir hadisə baş verir. Sara Qədimova ilə Leyla Bədirbəyli yaxın rəfiqə
olublar. Hətta evləri yaxın olduğu
üçün Filarmoniyaya da birlikdə gedib gələrdilər.
Bir gün onlar Sara xanımgildə olarkən
telefon zəng çalır. Ondan Leylagilin
orada olduqları barədə soruşurlar və deyirlər ki,
Leylaya qəfil deməyin, atası qayıdıb. Sara xanım çaşır, bilmir nə etsin və
Kamili çağırıb ona deyir. Stol
arxasında oturarkən Kamil deyir: «Yeməyimizi burada yedik,
çayı da gedək anangildə içək». Evə
yaxınlaşanda Sara Qədimova deyir: «Leyla, gedək evə
görək ki, atan qayıdıb». O isə: «Nə
danışırsan, elə şey olar» Atamın xəbəri
3-4 il əvvəl gəlib». Pilləkənləri qalxanda Sara
xanım fikirləşirdi və həyəcan keçirirdi
ki, Leyla atasını sağ və salamat geri dönmüş
görəndə nə edəcək: «Qapını
açanda gördü ki, evdə çoxlu adam
var. Əvvəl qorxdu, elə bildi, anama nə isə olub. Ancaq içəri girib atamı görəndə
qışqırıb ağladı və ürəyi getdi».
1937-38-ci illərdə — tuthatut vaxtı gənc Leylanı adı bəlli orqana çağırıb soruşurlar ki, sən Hacıağa Abbasov (tanınmış teatr xadimi) haqqında nə bilirsən? Deyir, ancaq yaxşılıq. Bir məsələ var ki, bu yaxınlarda eşitdim, guya o evində bir tank gizlədib. Leylanı dindirən gülməkdən keçir və daha heç nə soruşmayıb onu yola salır… Allah ona hər şeyi nəsib etmişdi. Gözəllik, ailə səadəti, sənət uğuru. Onun xoşbəxt ailə həyatı var idi. Onu sevən və sevilən həyat yoldaşı, 2 övladı və nəvələri. O, dünyada ən gözəl hiss olan analıq hissini yaşamışdı. Ürəyində heç bir arzusu qalmamışdı. Qadınlar arasında birinci «İstiqlal» ordenini Leyla Bədirbəyli, ikincisini isə Əminə Dilbazi alıb. Lakin hər şey öz axarı ilə davam etdiyi zaman ailədə faciə baş verir. 1995-ci ildə həyat yoldaşı Kamil xarici ölkədə yol qəzasına düşür. Yağışlı havada maşın sürüşür, çevrilir və… Ərini ürəkdən sevən həyat yoldaşı üçün bu itkiyə dözmək çox çətin olur. Ancaq bu, bəs etmirmiş kimi, dərd üzərinə daha bir dərd gəlir… Heç bir il keçməmiş buna bənzər daha bir faciə baş verir. Leyla Bədirbəylinin böyük qızı Lalə xanımı Kukla Teatrının qabağında maşın vurur. Övlad itkisi də ananın ürəyinə dağ çəkir. İki böyük itki Leyla xanımın ömrünü şam kimi əritməyə başlayır. Bu iki ölümdən sonra o özü də tədricən ölməyə başlayır. Həyatdan küsür. Ər, övlad itkisindən sonra özünə qapanır. 3-4 il isə ümumiyyətlə, evdən çölə çıxmır. Təzə-təzə Kinematoqrafçılar İttifaqına və Teatr Xadimləri İttifaqına bir neçə dəfə getmişdi. Ancaq sonra əlini hər şeydən üzdü. Onun üçün artıq heç nəyin marağı yox idi. Nə televizora baxırdı, nə də mütaliə edirdi. Hətta heç kimlə görüşüb danışmaq belə istəmirdi… Hər şeyin bir sonu olduğu kimi, bu ağrıların da sonu çatdı. 1999-cu il noyabrın 23-də. Həmin gün hamının gözəlliyinə heyran olduğu qadın, böyük sənətkar Leyla Bədirbəyli gözlərini əbədi olaraq yumur. Dünyasını dəyişən günü o, heç kimlə danışmadı. Elə bil hamıdan, hər şeydən küsmüşdü, həyatdan da…
Ülviyyə Tahirqızı
Xalq Cəbhəsi.- 2013.- 14 dekabr.- S.13.