Leyla Bədirbəylinin xoşbəxt həyatının kədərli sonluğu

Ofeliya Bədirbəyli maraqlı hadisələri xatırlayır

«Heç yadımdan çıxmaz. Nardarandakı bağımıza gedəndə anam məni Leylaya bərk-bərk tapşırmışdı ki, uşağı aparırsansa, ona fikir ver. Mən çox arıq idim. Yeməklə heç aram yox idi. Nahar vaxtı bacım nə qədər çalışsa da məni yedizdirə bilmədi. Onu o qədər bezdirdim ki, axırda məni gicitkənlə vurdu. Mən qışqırdım və ağlaya-ağlaya Leylaya dedim ki, gedib anama deyəcəm, qoy məni internata qoysun, çünki sən məni döyürsən. Leyla həmişə deyərdi ki, ömrümdə bir pis iş görmüşəmsə, o da bacımı həmin gün incitməyimdi».

Bu əhvalatı xatırlayan aktrisa Leyla Bədirbəylinin bacısı Ofeliyadır. Anası Bikə xanım Şəmkirin Musa xanının qızı, atası Ağalar bəy isə həmin rayonun kənd bəylərindən olub. 1918-ci ildə bacıları ilə birlikdə Gəncəyə, oradan isə Bakıya qaçırılan Bikə xanımın o zaman 12-13 yaşı vardı. İçərişəhərdəki evlərində Leyladan başqa özündən 18 yaş kiçik olan bacısı Ofeliya da böyüyürdü. Çox mehriban bacı idilər. Leyla ona həm böyük bacı kimi, həm də anaları ola-ola ana qayğısı göstərib. Bacısı danışır ki, Leyla çox ərköyün idi. 12 yaşına qədər hər hansı bir qonaqlığa gedərkən atasının qucağında qayıdardı. «Yorulmuşam, gedə bilmirəm» deyən Leylanı atası məcbur olub qucağına alardı. O zaman Bikə xanım Əli Bayramov klubuna — qadınların dərnəyinə gedirdi. Qızını da özü ilə aparırdı. Leylanın incəsənətə marağı da o vaxtdan yaranmağa başlayır. O, səhnəyə çox gənc ikən çıxıb. Heç 16 yaşı tamam olmamışdı, amma Filarmoniyada solist kimi çalışırdı. Şəxsən Leyla üçün rəqslər qoyulurdu. «Toy» və Əlibaba Məmmədovun «Bir dənəsən, bir dənə» rəqsləri məhz onun üçün nəzərdə tutulmuşdu. Filarmoniyada çalışdığı illərdə «Ayna», «Bakının işıqları» filmlərində çəkilir. 1941-ci ildə isə onu Azərbaycan Dövlət Akademik Dram Teatrına dəvət edirlər. İlk tamaşası Rəsul Rzanın «Vəfa»sı olur: «Tamaşalarda həmişə baş rolları oynayırdı. Bacımın incəsənətdə heç bir çətinliyi olmayıb. Çünki öz işinə çox ciddi yanaşırdı. Çıxış edəcəyi tamaşaya 2 saat əvvəl gəlirdi. Leyla «Solğun çiçəklər»də Saranı oynayırdı. Səhnələrin birində Sara ölür. O tamaşanı Leyla dəfələrlə oynayıb. Amma bir dəfə də olsun yadıma gəlmir ki, tamaşa qurtarıb pərdə açılanda o, səhnəyə çıxsın. Deyirdi axı, Sara ölüb, mən necə çıxıb tamaşaçıların qarşısında baş əyim. Sənətinə belə məsuliyyətlə yanaşırdı». Leyla 13 yaşında Filarmoniyanın mahnı və rəqs ansamblının üzvü idi. O, burada sonralar «həyatımın günəşi» adlandıracağı bir ustadla tanış olur — Üzeyir Hacıbəyli ilə. Mahnı və rəqs ansamblı Üzeyir bəyin təşəbbüsü ilə yaranmışdı. Və Leyla bu ansamblla 1938-ci ildə Moskvada keçirilən Azərbaycan incəsənəti ongünlüyündə də iştirak edir. Siyasi Büronun bütün üzvləri orada imiş (Əvvəlcə «Koroğlu» və «Arşın mal alan» Böyük Teatrda göstərilib). Üzeyir bəy, Bülbül, Şövkət Məmmədova Stalinin yanında əyləşibmişlər. Leyla «Bəri bax» mahnısı əsasında qurulan rəqsi oynayıb. Stalin rəqsi yəqin ki, bəyənib (Leyla xanım təvazökarlıqdan bunu yazmır). Mahnıdan və rəqsdən təsirlənən Stalin Bakıda gizli fəaliyyətdə olduğu illərdə inqilabçı dostları ilə bu mahnını parol kimi oxuduqlarını xatırladıb. Çıxışlardan birində Stalin Leyla Bədirbəylini çağıraraq kim olduğunu soruşur. Azərbaycanlı cavan bir rəqqasə olduğunu və Filarmoniyada çalışdığını öyrənir. Stalin onu qucaqlayıb öpərək deyir: «Tı krasavitsa Azerbaydjana». Bacısı danışır ki, Leyla şəhərə çıxan zaman arxasınca çox adam gəzərdi. Ömrünün qürub çağlarında Leyla xanım uzun zaman Georgiev salonunda gerçəkləşən o möhtəşəm gecənin təsirindən çıxa bilmədiyini yazır. Adları «əfsanələşən» sovet liderlərini lap yaxından görməyin gənc bir qız üçün nə qədər təsirləndirici olduğu təəccüb doğurmamalıdır… Bir az keçəcək, Leyla xanım Stalinin adını daşıyan mükafatın laureatı olacaq. Sovetlər İttifaqında bu mükafatı daşıyan üç qadından biri olduğunu fəxrlə söyləyəcək… 1945-cü ildə «Arşın mal alan» filmi çəkilməyə başlayan zaman Gülçöhrə rolunu ifa etmək istəyən 100-dən artıq namizəd var idi. Onların hər biri sınaq çəkilişlərində olmuşdu, ancaq Leyla Bədirbəyli heç bir sınaq çəkilişlərində iştirak etməyib. O, Üzeyir bəyin dəvəti və təşəbbüsü ilə filmə çəkilib. Filmin çəkilişləri yay aylarında Şüvəlanda gedirdi. Sınaq zamanı rol alınmırmış. Bunu görən Üzeyir bəy Leylanı yanına çağırıb deyir: «Qızım, mən səni bu filmə çəkə bilməyəcəm. Çünki bu rol səndə alınmır». Leyla qayıdır evə. Gecə nə isə düşünürsə, səhər yenidən gəlir Üzeyir bəyin yanına və onun roluna sonuncu dəfə baxmağı xahiş edir. Bu dəfə Gülçöhrə obrazı uğurlu yaradılır. Üzeyir bəy isə «mən belə dedim ki, gedib öz üzərində çalışasan» deyir. Beləcə Leyla Bədirbəyli dünya ekranlarına çıxan «Arşın mal alan» filminə çəkilir. O zaman Rəşid Behbudovla Leyla Bədirbəyli arasında məhəbbət macərasının yaşandığı haqqında söhbətlər gedirdi. Lakin bunların hamısı şaiyə idi: «Onda Rəşid Behbudovun Bakıda evi yox idi. Köhnə «İnturist»də qalırdı. Özü də gec evlənmişdi. Anam çox xeyirxah qadın idi. Deyirdi ki, evi yoxdu, yeməyini heç kim bişirmir. Rəşid bizimlə ailəvi yaxınlaşmışdı. Yeznəmizlə də yaxın dost idilər. Bir dəfə hamılıqla oturub evdə yemək yeyirdik. Kimsə zəng etdi. Yeznəm dəstəyi götürdü və onu nalayiq sözlərlə söyməyə başladılar ki, sən evdə oturmusan, ancaq sənin arvadın Rəşidlə gəzməyə gedib. Halbuki anam, Rəşid, Leyla — hamımız süfrə arxasında oturmuşduq. Yeznəm də dedi ki, yaxşı eləyirlər, qoy gəzsinlər, kef çəksinlər. Onlar haqqında belə sözlər çox danışırdılar. Bu, Rəşidə çox təəccüblü görünürdü. Bizimkilər onu sakit edirdilər ki, fikir vermə, burada çox şey danışa bilərlər».

Leyla Bədirbəyli 1937-ci ildə 16 yaşı olarkən ailə həyatı qurub. Lakin bu ailənin ömrü çox qısa 1-2 il olub. 1942-ci ildə isə Kamil Aslanova ərə gedir. Onların tanışlıqları Filarmoniyadan başlayıb. Kamil Aslanov rəqs etməyi xoşlayırdı və gözəl də rəqs edirdi: «O, da Əli Bayramov klubuna gedirmiş. Görünür, elə o vaxtdan Leylada gözü olub. Anam danışardı ki, bir gün Leyla gəlib deyib ki, yaxşı bir diş həkimi var, gedək onun yanına. Yəqin anamın dişi ağrıyırmış. Görünür, onlar görüşürmüşlər, ancaq anama deməyə utanıb. Nə vaxt yanına gedirdisə, deyirdi bu dişi çəkmək lazımdı. Anam həmişə deyərdi ki, mən dişlərimi qızımın yolunda qurban elədim. Elçi gələndə isə artıq hər şey bəlli oldu. Anam dedi ki, bunu elə əvvəldən deyərdin, mən də dişlərimi çəkdirməzdim». Bir neçə il övladları olmur. Lakin 1947-ci ildə ilk qız övladı — Lalə dünyaya gəlir. 1964-cü ildə isə ikinci qızları olur. O, nənəsi Bikə xanımın adını daşıyır: «Anam avqustda rəhmətə getdi. Qız isə oktyabrda dünyaya gəldi. Anamın qırxı çıxan kimi Kamil bizə heç nə demədən uşağın adını doğum şəhadətnaməsinə yazdırır. Kamillə anam ana-bala kimi mehriban idilər. O, anama qaynana kimi yox, ana gözü ilə baxırdı. Hətta o dərəcədə hörmətlə yanaşırdı ki, uşağın adını Bikə yox, Bikəxanım yazdırmışdı. Kamil çox yaxşı insan olub. Onlar 55 il birlikdə gözəl bir həyat sürüblər».

Leyla xanımın adını kiçik nəvəsi əbədiləşdirib. Ofeliya Bədirbəyli daha bir maraqlı hadisəni xatırlayır. Hərbçi olan və müharibəyə gedən atası haqqında 1943-cü ildə itkin xəbəri gəlir. Bikə xanım adət-ənənəyə sadiq qalaraq həyat yoldaşının yasını saxlayıb, qırxını verir. 4 ildən sonra gözlənilməz bir hadisə baş verir. Sara Qədimova ilə Leyla Bədirbəyli yaxın rəfiqə olublar. Hətta evləri yaxın olduğu üçün Filarmoniyaya da birlikdə gedib gələrdilər. Bir gün onlar Sara xanımgildə olarkən telefon zəng çalır. Ondan Leylagilin orada olduqları barədə soruşurlar və deyirlər ki, Leylaya qəfil deməyin, atası qayıdıb. Sara xanım çaşır, bilmir nə etsin və Kamili çağırıb ona deyir. Stol arxasında oturarkən Kamil deyir: «Yeməyimizi burada yedik, çayı da gedək anangildə içək». Evə yaxınlaşanda Sara Qədimova deyir: «Leyla, gedək evə görək ki, atan qayıdıb». O isə: «Nə danışırsan, elə şey olar» Atamın xəbəri 3-4 il əvvəl gəlib». Pilləkənləri qalxanda Sara xanım fikirləşirdi və həyəcan keçirirdi ki, Leyla atasını sağ və salamat geri dönmüş görəndə nə edəcək: «Qapını açanda gördü ki, evdə çoxlu adam var. Əvvəl qorxdu, elə bildi, anama nə isə olub. Ancaq içəri girib atamı görəndə qışqırıb ağladı və ürəyi getdi».

1937-38-ci illərdə — tuthatut vaxtı gənc Leylanı adı bəlli orqana çağırıb soruşurlar ki, sən Hacıağa Abbasov (tanınmış teatr xadimi) haqqında nə bilirsən? Deyir, ancaq yaxşılıq. Bir məsələ var ki, bu yaxınlarda eşitdim, guya o evində bir tank gizlədib. Leylanı dindirən gülməkdən keçir və daha heç nə soruşmayıb onu yola salır… Allah ona hər şeyi nəsib etmişdi. Gözəllik, ailə səadəti, sənət uğuru. Onun xoşbəxt ailə həyatı var idi. Onu sevən və sevilən həyat yoldaşı, 2 övladı və nəvələri. O, dünyada ən gözəl hiss olan analıq hissini yaşamışdı. Ürəyində heç bir arzusu qalmamışdı. Qadınlar arasında birinci «İstiqlal» ordenini Leyla Bədirbəyli, ikincisini isə Əminə Dilbazi alıb. Lakin hər şey öz axarı ilə davam etdiyi zaman ailədə faciə baş verir. 1995-ci ildə həyat yoldaşı Kamil xarici ölkədə yol qəzasına düşür. Yağışlı havada maşın sürüşür, çevrilir və… Ərini ürəkdən sevən həyat yoldaşı üçün bu itkiyə dözmək çox çətin olur. Ancaq bu, bəs etmirmiş kimi, dərd üzərinə daha bir dərd gəlir… Heç bir il keçməmiş buna bənzər daha bir faciə baş verir. Leyla Bədirbəylinin böyük qızı Lalə xanımı Kukla Teatrının qabağında maşın vurur. Övlad itkisi də ananın ürəyinə dağ çəkir. İki böyük itki Leyla xanımın ömrünü şam kimi əritməyə başlayır. Bu iki ölümdən sonra o özü də tədricən ölməyə başlayır. Həyatdan küsür. Ər, övlad itkisindən sonra özünə qapanır. 3-4 il isə ümumiyyətlə, evdən çölə çıxmır. Təzə-təzə Kinematoqrafçılar İttifaqına və Teatr Xadimləri İttifaqına bir neçə dəfə getmişdi. Ancaq sonra əlini hər şeydən üzdü. Onun üçün artıq heç nəyin marağı yox idi. Nə televizora baxırdı, nə də mütaliə edirdi. Hətta heç kimlə görüşüb danışmaq belə istəmirdi… Hər şeyin bir sonu olduğu kimi, bu ağrıların da sonu çatdı. 1999-cu il noyabrın 23-də. Həmin gün hamının gözəlliyinə heyran olduğu qadın, böyük sənətkar Leyla Bədirbəyli gözlərini əbədi olaraq yumur. Dünyasını dəyişən günü o, heç kimlə danışmadı. Elə bil hamıdan, hər şeydən küsmüşdü, həyatdan da…

Ülviyyə Tahirqızı

Xalq Cəbhəsi.- 2013.- 14 dekabr.- S.13.