Məhv edilmiş gələcək…

Uşaqlar insan alveri qurbanına çevrilməsi baxımından risk altındadılar

Uşaq Hüquqları üzrə Azərbaycan QHT Alyansının milli koordinatoru Habil Seyidov mətbuata açıqlamasında bildirib ki, uşaqların itməsinə dair məlumatların ictimaiyyətə açıqlanması və ictimai təşkilatlarla əməkdaşlıq edilməsini zəruri sayır: «Statistika ilə bağlı məlumata, təəssüf ki, bizim də çıxışımız azdır. Amma 2010-cu ilin yanvar ayında DİN tərəfindən qeyd olunub ki, təkcə Bakı şəhərində 47 uşaq itib, onlardan 41-i tapılıb, 6-sının isə həmin dövrdə taleyi məlum deyil. Bundan başqa bizim təşkilat son 6-7 ay ərzində parklarda, zirzəmilərdə, vağzallarda küçə uşaqları ilə bağlı reydlər keçirir. Lakin bir müddət sonra o uşaqların bəziləri sanki yoxa çıxır, onlar barədə məlumatlar əldə edə bilmirik. Xüsusilə də bu uşaqlar heç bir yerdə qeydiyyata alınmırlar. Həmin uşaqlar insan alveri qurbanına çevrilməsi, orqanların transplantasiyası, cinayətlərə cəlb olunma baxımından çox böyük risk altındadırlar».

Ekspertlər itkin düşmüş və tapılmayan uşaqların bir çox hallarda insan alverçiləri tərəfindən ölkədən çıxarıldığını düşünür. Belə ki, 18 yaşına çatmayan Azərbaycan vətəndaşı yalnız valideynlərinin icazəsilə ölkəni tərk edə bilər. Etibarnamə olmadan yetkinlik yaşına çatmayan şəxs nə fərdi olaraq, nə kənar şəxslər tərəfindən, nə də valideynlərinin biri tərəfindən ölkədən xaricə çıxarıla bilər. Oğurlanan uşaqları xaricə çıxarmaq yalnız gizli yollarla mümkündür. Bir nəfərin oğurlanması bir neçə cinayət faktının üstünün açılmasına səbəb ola bilir. Bunun üçün xüsusi peşəkarlıq tələb olunur. Müxtəlif cinayət hallarının əlamətləri arasında müəyyən oxşarlıqlar olur. Uzun müddət açılmayan cinayətlər bəzən bir ayın, bir həftənin içində açılır.

Araşdırmalar göstərib ki, bütün dünya üzrə itkin düşən uşağın izini ən çox orqan mafiyasında axtarırlar. Çünki orqan mafiyası yiyəsiz, itkin düşən uşaqlarla daha çox maraqlanır. Ən gəlirli qeyri-qanuni biznes sayılan orqan mafiyasının uşaqları hədəf seçməsi isə sonuncuların orqanlarının «bazarda» sürətlə satılmasıdır. Ekspertlərin bildirdiyinə görə, yeniyetmə və azyaşlı qızlar ölkədən əsasən iki məqsədlə çıxarılır. Birincisi, onları fahişəliyə cəlb edərək pul qazanırlar, ikincisi isə bu uşaqları xaricilərə satırlar. Birinci halda məsələ ortaya itkin düşmə faktı kimi çıxmır. Yəni onları iş adı ilə aldadaraq və yaxud da könüllü surətdə aparırlar. Bu səbəbdən də onların ailələrində övladlarının harada olması barədə məlumat olur. İkinci halda isə uşağı küçədən, həyətdən, internatlardan oğurlayıb satırlar.

Psixoloqlar müəyyənləşdirib ki, uşaqların itkin düşməsi bir çox hallarda onların öz istəyi ilə evi tərk etməsindən sonra baş verir. Belə ki, valideyn təpkisinə məruz qalan, sevgi görməyən uşaqlar ailələrini tərk edirlər. Bu zaman onlar orqan alverçilərinin, dilənçi mafiyasının da əlinə düşə bilir. Bu arada onu da deyək ki, xarici ölkələrin təcrübəsində itkin düşən vətəndaşların axtarılması üçün onların fotolarının asıldığı iri avtobuslar şəhər-şəhər dolaşır. Azərbaycanda isə belə təcrübə yoxdur.

Uşaq Huquqlarını Müdafiə Liqasının sədri Yusif Bəkirov hesab edir ki, normal dövlətlərdə bir uşaq itkin düşəndə bütün dövlət strukturları ayağa qalxır, bunu böyük bir faciə kimi təqdim edirlər. Amma bizdə bir həftədə 15 uşaq itkin düşür, dövlət orqanları isə susur. Belə təsəvvür yaranır ki, dövlət bu faktları gizlətməyə çalışır. Yusif Bəkirov deyir ki, rəhbərlik etdiyi liqanın apardığı araşdırmaların nəticələrinə görə, uşaqların, yeniyetmələrin və gənclərin xaricə satılması ilə dövlət məmurları məşğul olur: «Təsadüfi adam bu işləri görə bilməz. Təsəvvür edin ki, uşaq itkin düşür, iki-üç gündən sonra məlum olur ki, onu saxta pasportla xaricə keçiriblər. Deməli, bu cinayətlə hansısa dövlət qurumu və ya məmur məşğul olur. Bir acınacaqlı faktı deyim. 2003-cü ildə insan alveri ilə məşğul olan bir qrup yaxalanmışdı. Onların hər birini cəmi 100 dollar civarında cərimə edib azadlığa buraxdılar. Bu kimi cinayətlərlə bağlı qanunvericilikdə boşluqlar var və mən elə düşünürəm ki, bu, məqsədli şəkildə edilib. Xaricdə bu tipli cinayətlərlə məşğul olanlar ömürlük cəza alırlar. Qanundakı boşluqlar bu şəbəkənin əl-ayağını daha da açır və onlar tamamilə qorxub-çəkinmədən fəaliyyət göstərirlər. Hətta insan alveri ilə əlaqədar dövlət orqanlarına sorğular, müraciətlər göndərəndə də bizə cavab vermirlər».

Azərbaycanda il ərzində nə qədər uşaq itir? Onların neçəsi tapılır? Tapılmayan uşaqların aqibəti necə olur? Daxili İşlər Nazirliyinin mətbuat xidmətinin əməkdaşı Orxan Mansurzadə deyir ki, bu tip məlumatların ictimaiyyətə açıqlanması qanunla qadağandır: «Bu məsələlərlə bağlı məlumatlar gizli hesab olunur. Belə məlumatlar yalnız daxili istifadə üçün nəzərdə tutulduğundan açıqlanmır».

Azərbaycanda uşaq hüquqlarının qorunmasını həyata keçirən dövlət qurumu Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsidir. Komitənin sektor müdiri Lətafət Tağızadə deyir ki, onlara ümumiyyətlə itkin düşən uşaqlarla bağlı müraciət daxil olmayıb. Bu sahənin araşdırılması isə onların profilinə aid deyil: «Bizim təşkilat uşaqların hüquqlarını müdafiə edir. Qismən küçə uşaqları ilə işləyirik. Amma bu da bizim sahə deyil. Sonra uşaqların istirahətinin təşkili, müəyyən məsələlər var ki, bizim komitə ona qarışa bilir. Amma uşaqların itməsi kriminaldır, bu sahənin bizim komitəyə aidiyyatı yoxdur».

Əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarla əlaqədar Dövlət Komissiyasında 4852 Azərbaycan vətəndaşı (01.02.2005-ci il tarixə olan statistikaya görə) münaqişə zonasında itkin düşmüş şəxs kimi qeydiyyata alınıb. Onlardan 54 nəfəri uşaq, 323 nəfəri qadın, 410 nəfəri qocalardır. 1988-2005-ci illərdə 1368 Azərbaycan vətəndaşı erməni əsirliyindən azad edilib. Bunlardan 169 nəfəri uşaq, 338 nəfəri qadın, 286 nəfəri qocalardır. İtkin düşmüş 4852 vətəndaşdan ən azı 783 nəfəri (18 nəfər uşaq, 46 nəfər qadın, 69 nəfər qocalar) ermənilər tərəfindən əsir, yaxud girov götürülüb. Lakin bu faktlar beynəlxalq təşkilatlar, o cümlədən Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsindən gizlədilib. Həmin şəxslərin siyahısı erməni əsirliyindən qayıtmış vətəndaşlarımızın və digər mənbələrin şahid ifadələri əsasında tərtib edilib. Komissiyanın 2011-ci ilin 21 iyul tarixində yaydığı məlumatda isə bildirilir ki, artıq bu rəqəm 4043-dür. İtkin düşənlərdən 47 nəfəri (17-si azyaşlı qız) itkin düşərkən yetkinlik yaşına çatmamış uşaq olub. Komissiya onu da bildirir ki, əsir və girovluqdan 1400 nəfər azad edilib ki, onlardan 175 nəfəri uşaq (65 nəfər azyaşlı qız) olub.

İtkin düşmüş uşaqlar problemi Türkiyədən də yan keçmir. Türkiyə Statistika İnstitutunun məlumatına əsasən, 2008-2011-ci illər ərzində ölkədə 27 min uşaq itkin düşüb. «SHH Türk» telekanalının məlumatına görə itən uşaqların 16,2 mini qızdır. Məlumata görə, yalnız 5,7 min uşağı tapmaq mümkün olub. Bununla belə, Türkiyənin daxili işlər naziri İdris Naim Şahin Statistika İnstitutunun məlumatlarını təkzib edərək onları qeyri-dəqiq adlandırıb. Şahin iddia edir ki, hazırda Türkiyədə yalnız min uşaq itkin düşmüş hesab edilir.

Nazir bu məsələdə qeyri-dəqiqliyi onunla izah edir ki, bütün tapılmış uşaqların heç də hamısı bu qisimdə rəsmi qeydiyyata alınmayıb.

YUNİSEF-in məlumatına görə, uşaq alverilə məşğul olan cinayətkar qruplar hər il 10 milyon dollarlarla gəlir əldə edir. Bununla bu kriminal biznes qeyri-qanuni silah və narkotik alveri ilə rəqabət aparır və onlardan sonra gəlirinə görə üçüncü yeri tutur. Sözügedən cinayətin qurbanı olan uşaqlar əsasən seksual istimar və əməyin qeyri-qanuni istifadəsinə məruz qalırlar. Beynəlxalq Əmək Bürosunun məlumatına görə 5-14 yaşlı uşaqların dörd milyonu bu gün məcburi əməyə cəlb edilir. Bunlar uşaqlıqdan məhrum edilmiş uşaqlardır. Bir çox hallarda ailələr özləri uşaqların istismar qurbanına çevrilmələrinə səbəb olurlar. Bu bir tərəfdən maliyyə çətinliyi ilə ilə izah edilirsə, digər tərəfdən adət-ənənədən irəli gələn məsələdir. Çində, Kambocada və digər ölkələrdə kasıb ailələr öz uşaqlarını sataraq onlara ən azı müəyyən gələcək vermək və ya dünyanın başqa nöqtələrində iş tapmaq imkanı qazandırdıqlarını düşünürlər.

Rusiya KİV-nin məlumatına görə, Qananın Burkin Faso əyalətində keçirilən əməliyyat zamanı uşaq alveri ilə məşğul olan 73 nəfər həbs edilib, 400 nəfər uşaq isə azad edilib. Qana polisinin əməkdaşı Pasiens Kvayon bildirib ki, onlar uşaqları yerin dərinliyindəki şaxtalarda tapıb və yuxarı qaldırıblar. İnterpolun məlumatına görə, uşaqlar Qərbi Afrika ölkələrindən, xüsusən də Nigeriyadan oğurlanıb. Onlar dar, 70 metr dərinlikdə yerləşən, praktiki olaraq havasız şaxtalarda ekstremal şəraitdə məcburi fiziki əməyə cəlb olunublar: «Təhsil almaq hüququndan da məhrum edilən uşaqlara əmək haqqı da verilməyib». Qeyd edək ki, ötən il Qana polisinin İnterpolla birlikdə keçirdiyi iki genişmiqyaslı əməliyyat zamanı da oğurlanaraq fahişəliyə cəlb edilən, eləcə də balıqçılıq sahəsində pulsuz işləməyə məcbur edilənd 250 uşaq xilas edilmişdi.

BMT Uşaq Konvensiyanın 38-ci maddəsi silahlı münaqişələrə həsr olunub. Maddədə göstərilir ki, iştirakçı dövlətlər bütün mümkün tədbirlərin görülməsini təmin etməlidirlər ki, 15 yaşına çatmamış uşaqlar hərbi əməliyyatlarda iştirak etməsinlər. Təssüf ki, uşaqların bu hüququ bir çox dövlətlərdə kobudcasına pozulur. Bu gün bir çox ölkələrdə uşaqlar müharibənin birbaşa iştirakçısına çevrilirlər. Hesblamalara görə təxminən 300 min uşaq silahlı münaqişələrdə iştirak edir. Məsələn, Suriyada qəddarlığı ilə seçilən vətəndaş müharibəsində 11 min uşaq ölüb. Londonda yerləşən Oxford Araşdırma Qrupu təşkilatının yaydığı hesabata görə, bu uşaqların çoxu yaşadıqları bölgələrdə bomba və top mərmiləri ilə öldürülüb. Hesabat «Oğurlanmış gələcək» adlanır. 2011-ci ilin martından 2013-cü ilin avqustuna qədər olan dövrü əhatə edən hesabatda deyilir ki, 17 yaşdan aşağı olan 11420 qurbandan 389-u snayper gülləsi ilə öldürülüb. Aralarında körpələrin də olduğu 100-dən çox uşağa isə işgəncə verilib. Müharibədə ölən oğlan uşaqlarının sayı qız uşaqlarının sayından iki dəfə artıqdır. Üç ildə ən çox — 2223 uşaq isə Hələb şəhərində öldürülüb.

Ülviyyə Tahirqızı

Xalq Cəbhəsi.- 2013.- 11 dekabr.- S.13.