«Məqsədimiz girovluqdan azad olmuş şəxslərin hüquqi və mənəvi problemlərinə yardım etməkdir…»

Esmira Orucova: «Onların başlarına gətirilən işgəncə faktlarını dünya ictimaiyyətinə çatdırmağa çalışırıq»

Bu gün Azərbaycanın ən böyük problemi Dağlıq Qarabağla bağlıdır. Ermənistanın Azərbaycana təcavüzü nəticəsində minlərlə soydaşımız qətlə yetirilib, əsir götürülüb və itkin düşüb. Bu istiqamətdə fəaliyyət göstərən təşkilatların sayı çox azdır. Onlardan biri də «Həsrət Yolu» Əsir və Girovlara Kömək İctimai Birliyidir. Təşkilatın sədri Esmira Orucova qəzetimizə müsahibəsində bu imtiqmətdə gördüyü işlərdən danışdı.

- Ermənistanın Azərbaycana qarşı hərbi təcavüzü nəticəsidə əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş minlərlə vətəndaşımızın taleyi bu gün də naməlum qalır. 4033 nəfər azərbaycanlı itkin düşmüş şəxs kimi qeydiyyatdadır. Onlardan 3260 nəfər hərbçi, 772 nəfər mülki şəxslərdir. 3 nəfərin hərbçi və ya mülki şəxs olduğu məlum deyil. İtkin düşənlərin 46-sı uşaq, 255-i qadın, 353-ü isə qocalardır. Mülki şəxslərdən 46 nəfəri itkin düşərkən yetkinlik yaşına çatmamış uşaq (16 nəfər azyaşlı qız), 255 nəfər qadın, 353 nəfər yaşlı şəxsdir (154 nəfər qadın). 553 nəfərin girovluqda qətlə yetirildiyi və ya müxtəlif səbəblrdən vəfat etdiyi müəyyən edilib. Onlardan 104 nəfəri qadın, 448 nəfəri kişidir. 137 nəfərin yalnız adı məlumdur, 74 nəfər isə naməlum şəxslərdir. Ümumilikdə münaqişənin başlandığı vaxtdan bu günə kimi 1402 nəfər əsir girovluqdan azad edilib. Amma bu barədə rəsmi məlumatlar dəqiq deyil. Ona görə dəqiq deyil ki, ərazilərimiz işğal olunan zaman mülki əhali arasında girov götürülüb, sonradan azad edilmiş azyaşlı qızlar və cavan qadınlar da olub. Onların sonradan cəmiyyət tərəfindən düzgün qəbul olunmayacağı səbəbindən (bu həmin ailələrin öz fikirləridir) ailə üzvləri həmin qız və qadınların girovluqdan azad edilmiş şəxs kimi qeydiyyat olunması üçün Dövlət Komissiyasına müraciət etməyiblər.

- Hə vaxtdan bu işlə məşğulsunuz?

- 2005-ci ildən isə əsir, girov, itkin problemi üzrə tədqiqat işi ilə məşğul oluram. 2005-cı ildə ilk dəfə əsr-girovlarımızın Vətənə qaytarılması üçün dünya ictimaiyyətini məlumatlandırmaq üçün Azərbaycan və ingilis dillərində nəşr olunmuş 700 səhifəlik «Bizi əsirlikdən qurtarın» adlı sənədlər toplusunu tərtib etmişəm. Topluda şahid ifadələrinə əsasən əsirlikdə olanların harada doğulduqları, ixtisasları, hansı şəraitdə əsir götürüldükləri və harada saxlanıldıqları yerlər barədə məlumatlar yer alıb. Həmin topluda əsir və girovluqda şahidlik edənlərin də ünvanları yerləşdirilib ki, gələcəkdə ermənilər bizi saxtakarlıqda ittiham edə bilməsinlər. Elə həmin vaxt «Həsrət Yolu» Əsir və Girovlara Kömək İctimai Birliyini təsis etməyi qərara aldım.

- Təşkilatınızın nə qədər üzvü var? Bu istiqamətdə səmərəli fəaliyyət göstərmək üçün bazanız varmı?

- 2005-ci ildə təsis edilən və həmin il Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən qeydiyyatdan keçən ictimai birliyin hazırda 2360 nəfər üzvü var. Birliyin üzvlərinin əksəriyyəti əsir-girovluqdan azad edilmiş şəxslər və əsir-itkinlərin ailə üzvləridir. Eyni zamanda tanınmış tarixçilər, jurnalist və ziyalılar da ictimai birliyə üzv qəbul olunublar. Birliyin Türkiyə və Qazaxıstanda nümayəndəliyi, Ahıska türkləri üzrə şöbəsi və 36 rayon şöbəsi fəaliyyət göstərir. Bizim əsas məqsədimiz Ermənistanın Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı hərbi təcavüzü nəticəsində əsir və girov götürülmüş, itkin düşmüş soydaşlarımız haqqında məlumatlar toplamaq, beynəlxalq təşkilatlarla əlaqə yaratmaq, itkin düşmüş şəxslərin ailə üzvlərini əzizlərinin axtarışı istiqamətində aparılan son işlərlə bağlı məlumatlandırmaq, onlara mənəvi dayaq olmaqdır. Bundan başqa, girovluqdan azad olmuş şəxslərin sosial, hüququ və mənəvi problemlərinə yardım etmək, qarşı tərəfdə saxlanılan zaman beynəlxalq humanitar hüquqa və qəbul olunmuş konvensiyalara zidd olaraq onların başlarına gətirilən işgəncə, təhqir və alçaldıcı hərəkətləri dünya ictimaiyyətinə çatdırmaq və sairədir.

- Əsir və girovları qaytarmaq üçün hansı addımlar atılmalıdır?

- Ermənistanın Azərbaycana qarşı hərbi təcavüzü nəticəsidə əsir və girov götürülmüş minlərlə vətəndaşımızın qaytarılması işi çox çətindir. Münaqişənin həlli istiqamətində bütün sahələrdə olduğu kimi bu sahədə də nəinki ikili, hətta çoxşaxəli standartların mövcudluğu və ədalətsiz yanaşma problemin həllinə mane olub. Ermənistanda işğal olunmuş ərazilərdən girov götürülmüş bütöv ailələr var. Onlardan kənd təsərrüfatı işlərində qul əməyi kimi istifadə edirlər. Elə ailələr var ki, yarısı qaytarılıb, ailənin digər üzvləri isə bu günə kimi girovluqda saxlanılır. İtkinlərin bəziləri ağır döyüşlər gedən bölgələrdə şəhid olublar, sonradan həmin ərazilər işğal olunduğu üçün bizim tərəfdən heç kim meyitləri götürə bilməyib. Lakin itkinlərin çox hissəsi sağ olub, əsir götürülüblər. Lakin şahidləri olmadığı üçün onların əsirlikdə olduqlarını təsdiq edə bilmirik. I Qarabağ müharibəsində əsir və itkin düşmüş şəxslərin arasında azərbaycanlılarla yanaşı Azərbaycan vətəndaşları olan ləzgi, kürd, tat, tatar, avar, rus, hətta ukraynalı da var.

Ermənistan tərəfi qəbul olunmuş beynəlxalq konvensiyalara və humanitar hüquqa zidd olaraq ruhi xəstələri və yataq xəstələrini belə girov götürüb. Ümumiyyətlə, beynəlxalq normalara və 1949-cu il 12 avqust tarixli Cenevrə Konvensiyasının I bölməsinin 3-cü maddəsinə görə, girov götürülməsi qadağandır. Eyni zamanda, işğalçı əraziyə daxil olub mülki əhalini təsadüfən girov götürürsə, onun ləyaqətinə toxunmaq, onunla təhqiramiz və alçaldıcı tərzdə rəftar etmək qəti qadağandır. Həmin şəxs haqqında 24 saat ərzində Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsinə bu barədə məlumat verib, öz ölkəsinə qaytarılmalıdır. 1996-cı ilin mayından indiyə qədər bir nəfər də olsun erməni əsir və girovluğundan qaytarılmayıb. Düzdür, son illər hərbi xidmətə çağrılmış, Ermənistan tərəfindən əsir götürülmüş əsgərlərimizdən sonradan qaytarılanlar var. Mən I Qarabağ müharibəsi zamanı əsir və girov götürülənləri nəzərdə tuturam, yəni sonuncu əsir və girovlarımız 1996-cı ilin mayında qaytarılıb. Qarşı tərəfdə saxlanılan zaman dəhşətli fiziki və mənəvi işgəncələrə məruz qaqlmış əsir və girovluqdan qayıdanların müəyyən hissəsi sonradan dünyasını dəyişib.

Məsələ ondadır ki, Ermənistanda saxlanılan azərbaycanlı əsir və girovlardan qul kimi istifadə ediblər. Girovluqdan qayıdanlar ifadələrinə görə, ermənilər əsir və girov götürülmüş şəxsləri seçib, yaşlı, zəif, fiziki işə yaramayanları qaytarıb, fiziki cəhətdən güclü və sağlamları isə bir yerə toplayıb, naməlum istiqamətlərə aparıblar. Azərbaycanlı əsirləri ağır fiziki işlərə cəlb edib, tikinti işlərində, atom enerjisi və kimya sahəsində işlədiblər. Yəni öz vətəndaşlarına qıymadıqları sahələrdə azərbaycanlılardan istifadə ediblər.

- Bu istiqamətdə hansı layihələri reallaşdırmısınız?

- «Həsrət Yolu» Əsir və Girovlara Kömək İctimai Birliyi tərəfindən girovluqdan azad olunmuş gənclər üçün kompüter kursları təşkil olunub. 2007-ci ildə girov götürülüb, sonradan azad edilmiş və ya ailə üzvlərindən əsir və girovluqda olan, itkin düşmüş hesab edilən qadınlar üçün hüquq məsləhətxanası var. 2008-ci ildə əsir, itkin övladları və girovluqdan azad edilmiş gənclər tərəfindən ictimai birliyin gənclər təşkilatı yaradılıb. İctimai birlik tərəfindən 8 il ərzində 102 tədbir keçirilib, bura mətbuat konfransları, dəyirmi masalar, müxtəlif kitab təqdimatları və rəsm sərgiləri daxildir. Azərbaycanda fəaliyyət göstərən xarici ölkə səfirliklərinin və beynəlxalq təşkilatların əməkdaşları ilə əsir-girov probleminin təbliği məqsədi ilə 47 görüş keçirmişik.

İctimai Birlik Azərbaycan Respublikası Qaçqın və Məcburi Köçkünlər üzrə Dövlət Komitəsi, Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi, Ombudsman Aparatı, BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığı, Dövlət Məşğulluq Xidməti, səfirliklər, işğal olunmuş ərazilərin icra hakimiyyətləri, Binəqədi rayon İcra Hakimiyyəti, «Dağlıq Qarabağın Azərbaycanlı İcması» İctimai Birliyi, beynəlxalq humanitar təşkilatlarla və s. əməkdaşlıq edir. Sözügedən təşkilatlarla birgə mütəmadi olaraq tədbirlər keçirilir. Biz il ərzində 30-a yaxın tədbir keçiririk. «Həsrət Yolu» İctimai Birliyi işğal olunmuş ərazilərin anım günləri, Beynəlxalq İtkinlər Günü, Beynəlxalq Qaçqınlar Günündə hər zaman əsir-itkin ailələri və əsir-girovluqdan azad edilmiş şəxslərə mənəvi dəstək olmaq məqsədi ilə onları bir araya toplayır.

Girovluqdan azad olunmuşların və girovluqda qalanların hamısı, eyni zamanda əsir-itkinlərin və əsirlikdən azad olunmuşların çox hissəsi işğal olunmuş ərazilərin sakinləri — məcburi köçkünlərdir. Hazırda onlar ölkəmizin 60 yaşayış məntəqəsində məskunlaşıblar. İmkan tapan kimi bölgələrə gedib, orada məskunlaşmış və yaşayan əsir-girovluqdan azad edilmiş soydaşlarımızın problemini öyrənir, həll olunması üçün müvafiq yerli hökumət və qeyri-hökumət təşkilatları ilə görüşlər keçiririk. Elə bu il iyun ayının 20-də Beynəlxalq Qaçqınlar Günündə Bakı və Abşeronda məskunlaşmış 200 əsir, itkin və girovların aztəminatlı ailəsinə holdinqin əməkdaşları ilə birlikdə ərzaq yardımları payladıq. Görəsən, bizim imkanlı şəxslərin, sahibkarların niyə belə insanlar yadlarına düşmür? Nəyə görə imkanlı şirkətlərin və holdinqlərin nəzdində qardaş Türkiyədə və Avropa ölkələrində olduğu kimi xeyriyyə fondları yoxdur? Bizdə isə iş adamları yalnız müğənniləri və incəsənət adamlarını maliyyələşdirməklə məşğuldurlar.

Müharibə davam edir. Arxasında dünyanın güclü dövlətləri duran işğalçı Ermənistan dövləti torpaqlarımızı sülh danışıqları ilə çətin ki, qaytarsın. Məncə, müharibəsiz biz Qarabağı azad edə bilməyəcəyik. Müharibənin isə yazılmamış qanunları var. Hər bir ailə bu humanitar bəlanı — əsir, girov, itkin problemini yaşaya bilər.

Əli

Xalq Cəbhəsi.- 2013.- 25 dekabr.- S.11.