Şizofreniya xəstəliyi

Psixoloq Nail Cəlil: «Şizofreniya müxtəlif fəsadları, ağırlıqları ilə özünü göstərən psixi xəstəlikdir»

Ötən ilin noyabrında «Qafqazinfo»nun əməkdaşı Sevinc Mənsimlinin psixoloji problemi olan atası tərəfindən öldürülməsi iki məsələni xüsusilə qabartdı; qadınların zorakılığa məruz qalması, ruhi xəstələrin aşkarlanması və müalicəsinin icbariliyi. Problemin biri müəyyən qədər işıqlandırılsa da, ikincisi haqda demək olar ki, danışan olmadı. Özlüyündə problem çox kəskin olsa da Azərbaycan ailələrində bir çox hallarda üzərindən ötməyə və ailə üzvünün kaprizlərinə dözməyə üstünlük verirlər. Təəssüf ki, bu halda faciəli sonucu kimsə nəzərə almır. Elə gənc Sevincin yarımçıq qalmış həyatı kimi…

Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2011-ci ildə müalicə profilaktika müəssisələrində qeydiyyatda olan ruhi xəstələrin sayı 116 min nəfər olub. Əhalinin hər 100 min nəfərinə isə 1276 nəfər xəstə düşüb. Psixoloji problemlərdən əziyyət çəkən xəstələrin bir çoxu şizofreniya xəstələridir.

Əsasən irsi yollarla keçir. İnsanın özünün və ətrafındakıların düşüncə, duyğu və davranışlarına əhəmiyyətli dərəcədə təsir edən bəzi dəyişikliklərə səbəb olan bir xəstəlikdir. Bu dəyişikliklər keçici ya da qalıcı ola bilər. Xəstəliyin ən sıx təzahürləri eşitmə qarabasmaları, paranoik və ya fantastik sayıqlama və ya sosial disfunksiyanın fonunda nitqin və düşüncənin, işləmək qabiliyyətinin pozulmasından ibarətdir. Yəni bəzi hallarda belə xəstələr küçədə öz-özünə danışa-danışa yanımızdan ötürlər. Kişilərin və qadınların xəstəliyə tutulma sayı təxminən eynidir. Lakin belə bir tendensiya var ki, qadınlarda xəstəliyin başlanğıcı kişilərə nisbətən daha gec baş verir. Şizofreniya daxilə qapanma, gerçəklərə laqeydlik və şəxsiyyət ikiləşməsi, zehn bölünməsi, daxilə istiqamətlənmiş düşüncə quruluşunun yerləşməsi şəklində meydana çıxan bir psixozdur. Daxili aləminə qapanmış olan xəstə xülyalar aləmində yaşayır. Bu xəstəliyə tutulma yaşı ümumiyyətlə 15-35 yaşları arasındadır. Şizofreniyaya aid əlamətlər başqa psixiatrik xəstəliklərdə də görülə bilər.

Heç bir əlamət tək başına diaqnoz qoymaq üçün yeterli sayılmır. Diaqnoz psixiatriya eksperti tərəfindən xəstənin ruhi müayinəsi, xəstə yaxınları ilə görüş və çox vaxt xəstənin klinik izlənilməsi nəticəsində qoyulur.

Bəzi fiziki xəstəliklərin analizi əsnasında da oxşarlıq yaranır, bu səbəblə fərqləndirici diaqnozu edə bilmək üçün fiziki müayinə və qan təhlillərinin edilməsi lazımdır.

Şizofreniyanın ana mənşəyi və tam müalicəsi indiyə kimi tapılmayıb. Şizofreniya müalicəsi əsasən dərmanla, psixo-və sosioterapiya ilə aparılır və bu zaman ailə dəstəyindən də istifadə edilir. Bəzi hallarda şizofreniya xəstələrin ictimai dəstək ehtiyacı artmaqdadır. Məsələn, müalicə olmaq istəməyən və müalicə olmağı rədd edən xəstələri həkimə getməyə razı salmaq lazımdır. Xəstəliyin təbiəti elədir ki, başlanğıcda xəstələr xəstə olduqlarını qəbul etmir. Bəzən də özlərinə və ya ətraf mühitə zərər verəcək ölçüdə təcavüzkar ola bilirlər. Bu vəziyyətdə xəstə həkimə getməyi qəbul etmirsə, həkimə apara bilmək üçün təhlükəsizlik güclərindən kömək tələb edilə bilər. Həmçinin müayinə əsnasında bəzən xəstələr əlamətləri həkimlə paylaşmaq istəməyə bilər. Doğru diaqnozun qoyulması üçün xəstə ilə bir yerdə yaşayan yaxınlarının mövcud vəziyyətlə bağlı həkimi məlumatlandırmaları əhəmiyyətlidir. Müalicənin erkən başlanması müalicədə müvəffəqiyyət şansını artırır. Ailəsi və yaxını olmadığından nizamlı müalicə görə bilməyən xəstələr cinayət işləyərək həbsxanaya həyatına və ya aclıq, yoxsulluq içində küçələrdə yaşamağa məhkum olurlar. Statistik məlumatlara görə, hazırda dünyada 60 milyon insan şizofreniyadan əziyyət çəkir. Skleroz, epilepsiya kimi beyin xəstəlikləri kimi alovlanma və sakitləşmə dövrləri olur.

Psixoloq Nail Cəlilin bildirdiyinə görə, xəstəliyi yanlış olaraq bəzən şəxsiyyətin bölünməsi, ikiləşməsi ilə eyniləşdirirlər. Lakin şizofreniya qətiyyən şəxsiyyət bölünməsi demək deyildir. Bir çox insan şizofreniya xəstələri barədə yanlış fikirdədir. Söhbət ondan gedir ki, müəyyən psixi çatışmazlıqları olsa da, bu insanlar ruhi xəstə deyillər, yəni ağıllarını, mühakimə, düşüncə qabiliyyətlərini itirməyiblər: «Şizofreniya müxtəlif fəsadları, ağırlıqları ilə özünü göstərən, nisbətən geniş yayılmış psixi xəstəliklərdən hesab edilir. Bu, epilepsiya, Multipl Skleroz kimi bir beyin xəstəliyidir. Bəzən insanlar normal həyat tərzi keçirən belə xəstələri çox təhlükəli hesab edirlər. Əslində, bunun gerçəkliklə əlaqəsi yoxdur. Şizofreniya xəstələri nadir hallarda ətrafa zərər verə bilir, kiməsə xətər yetirir. Sadəcə, bu insanların daimi şübhə içində olması, gərginlikləri, qəribə davranışları onların ciddi psixi problemləri olduğunu göstərir. Şizofreniyanın müalicəsi mümkündür, lakin onun simptomlarını tam aradan qaldırmaq çətindir. Müalicə edilə bilən bir xəstəlik olmaqla yanaşı, vaxtaşırı alovlanır, terapiyaya, müalicəyə bir qədər çətin tabe olur. Belə vəziyyət həmin insanın çalışmasını, ətrafdakılarla ünsiyyət

qurmasını, normal həyat sürməsini çox çətinləşdirir. Bu ciddi xəstəlik yer üzündəki hər yüz adamdan birinə təsir edə bilər. Yəni dünyanın hər yerində, o cümlədən, Azərbaycanda hər 100 nəfərdən birində şizofreniyanın əlamətlərinin olması ehtimal edilir. Dünyada 60 milyon, Türkiyədə də 600 min şizofreniya xəstəsi yaşayır. Bır sıra hallarda xəstəliyin orta yaşlarda başlaması da mümkündür. Xəstəlik nə qədər erkən başlayarsa, insan üzərində mənfi, dağıdıcı təsiri bir o qədər çox olur, insanın normal həyat sürmə şansı bir qədər azalır».

Nail Cəlilin bildiryinə görə, ailədə belə xəstələrə diqqət yetirilməməsi, onların vaxtaşırı zəruri profilaktik müalicə almaması xəstəliyin ağırlaşmasına və hətta müxtəlif cinayətlərə də səbəb ola bilir: «Ağrılı məqam ondan ibarətdir ki, belə insanlar çox vaxt ruhi xəstə kimi dəyərləndiriləcəklərindən ehtiyat edərək, həkimə müraciət etmirlər. Digər tərəfdən, ailə üzvləri də buna çox vaxt ciddi əhəmiyyət vermir, dözür, baş verənləri adi hal, şıltaqlıq, bir insanın kaprizləri kimi qəbul edirlər. Bu da əksər hallarda xoşagəlməz sonluqla nəticələnir, faciələrə gətirib çıxarır. Çalışmaq lazımdır ki, belə əlamətlər hiss edildikdə, həmin insana mümkün olan tibbi-rsixoloji yardım göstərilsin. Bu yardımın davamlı olması məqsədəuyğundur, çünki baş verən fəsadların, ağırlaşmanın qarşısını bu halda daha uğurlu bir şəkildə almaq olur».

Həkim psixoterapevt Nihad Məmmədovun mətbuata verdiyi məlumata görə, uşaqların döyülməsi və ya çox dərs oxumaq, çox işləməyin şizofreniya yarada bilməsi fikri tamamilə yalnışdır. Lakin sevginin bu xəstəliyin yaranmasındakı rolu böyükdür: «Belə ki, emosional insanlar ayrılıq əzabına dözə bilmədiyindən, yaşadığı problemlər nəticəsində bu xəstəliyə düşə bilər». Sevgi özlüyündə nə qədər arzuolunan və ali duyğu olsa da bəzi hallarda insanı məhv etməyə, ömür boyu xəstəliyə diz çökdürməyə də qadirdir. Sizə ətrafınızdakıları çox sevməyi və sağlam sevməyi arzulayırıq.

Ülviyyə Tahirqızı

Xalq Cəbhəsi.- 2013.- 14 fevral.- S.15.