Müharibə
şəraitində yaşayan kənd
Cəfərli kəndinə çəkilmiş
kanalı ermənilər
kəsdiyinə görə
yerli sakinlər susuz qalıb
Qazaxın Cəfərli kəndi Ağstafa çayının
sahilində, Gəncə-Qazax
düzənliyində yerləşir. Yaşayış məskəni sarıxanlı
tayfasının cəfərli
tirəsinin məskunlaşması
nəticəsində yaranıb.
Ağstafa çayının
üzərində yaradılmış
su anbarı kənd ərazisində yerləşdiyinə görə
ərazini iki hissəyə bölüb:
Böyük Cəfərli,
Bala Cəfərli. Bala Cəfərlidə əhali sayı çox az
qalıb. Kənd əhalisinin əksəriyyəti
Qarabağ müharibəsinin
alovlu illərində kənddən köçüb.
Cəfərli kəndi erməni mövqelərinin 200 metrliyindədir. Əhali sayı
1300 nəfərdir. Birinci Qarabağ
müharibəsi başlayan
zamandan erməni qarşısında dim-dik
duran kəndlərdəndir.
Düz
20 ildir ki, kənd müharibə şəraitindədir. Düz 20 ildir
ki, güllə səsi insanlar üçün küçədən
gələn uşaq səsi qədər «doğmadır». 20 ilə yaxındır ki, əhali evini təmir etməyə belə həvəs göstərmir.
20 ilə yaxındır
ki, insanlar — «dolanırıqsa, qoçaq
adamıq» — deyirlər…
5 manata uzunqulaq…
Cəfərliyə daxil olduğumuzda bizi ilk qarşılayan arteziandan su daşıyan uşaqlar oldu. Hay-küylü kənd uşaqları ilə tanışlığımız
da bulaq başında baş tutdu. Arabaya qoşduqları eşşəkləri
haraylayaraq evə su daşımaqla məşğul idilər.
Diqqətimizi bu balacaların
əmrinə sözsüz
tabe olan uzunqulaqlar çəkdi.
- Burda uzunqulaq çoxdur?
- Çoxdur. Su, ot
daşıyırıq onunla.
İşimizə yarıyır.
- Birini neçəyə almaq olar?
- Baxır eşşəyin
yük götürməsinə.
Qiymət 5-30 manat arası
dəyişir. Əsgərlərdən də almaq olar,
ucuz verərlər.
(biri o birinə
eşşəyini 50 manata
deyir).
- Əsgərlər də
uzunqulaq satır?
- Bax bu eşşəyi
Qəndigil əsgərlərdən
alıb, onlara da biz satmışıq.
Uşaqlar səs-küylə su bidonlarını doldurublar. Aralananda
balaca İsmixan fotolarını çəkdiyimi
görüb çağırdı:
- Şəklimizi internetə
verərsən, yaxşı?
- Yaxşı…
Əvvəl onu deyək ki, su Cəfərli
kəndinin ən böyük problemlərindən
biridir. Vaxtilə Ağstafa çayından
Cəfərli kəndinə
çəkilmiş kanalı
ermənilər kəsdiyinə
görə kənd sakinləri susuz qalıb.
Əhalinin dediyinə görə, Cəfərlinin ağacları
düz 10 ildir ki, suya həsrətdir. Bu il Ağstafaçayın
digər dəryaçasından,
Daş salahlı kanalından Cəfərliyə
6 km uzunluğunda kanal
çəkilib, nasos stansiya qurulub. Bu nasos stansiya
kəndi lazımi qədər su ilə təmin edir. Əhali deyir nəhayət ki…
Kənd
ərazisində 4 artezian
quyusu var: üçündən suvarma,
birindən isə içmək üçün
istifadə edilir. Yeri gəlmişkən, Qırmızı
Xaç Cəmiyyətinin
yardımı ilə kənd ərazisindəki su boruları və su çənləri
təmir və bərpa edilib. Cəmiyyət kəndin çox
kasıb 11 ailəsinə
mal-qara alması üçün 1100 manat da ödəyib.
Vaxtilə Ağstafaçayın üzərində,
kəndin ərazisində
salınmış süni
göl bütün gözəlliyi ilə bərq vururdusa, hazırda çayın suyu quruduğundan yerində yalnız gölməçə qalıb. Vaxtilə bütün
kəndi su ilə təmin edən gölün ətrafı indi zibillikdir. Yeri gəlmişkən, yerli əhali arasında Didvan adlandırılan bu gölün karas (dabanbalığı)
balığının dadı
indi də dillərdə dastandır.
Balıqçı qayıqlarını hazırda gölün qurumuş, mamır basmış, zibilli sahillərində görmək
olar. Vaxtilə məşhur Didvan
gölünün ətrafında
salınmış və
kəndə xüsusi
görkəm və gözəllik gətirən
meşə zolağı
indi qurumuş gölün fonunda yaman boynu bükük
görünür.
Adı qalmış savxoz
Cəfərli kənd sakinlərinin əsas məşğuliyyəti
əkinçilik və
maldarlıqdır. Sakinlərin dediyinə
görə, vaxtilə
Böyük və Bala Cəfərli, Sofulu və Barxudarlı kəndləri
birlikdə savxozun tərkibinə daxil imiş. Sonuncu iki kənd ermənilər tərəfindən
işğal edilib.
Savxoz isə indiyə kimi fomal olaraq qalır
və əhali indiyə kimi pay torpaqlarını almayıblar.
Ümumiyyətlə, Cəfərli
əhalisi torpaq deyəndə köks ötürüb gözündən
az qala
torpaq tökür. İnsanlar atəş xəttinə yaxın yerlərdə əkin əkməyə çəkinir. Bura adətən
örüş kimi istifadə olunur. Əkin sahələrində
düşmən gülləsinə
tuş gələnlərin
sayı az
deyil. Savxozun 100 hektar digər
torpaqları isə kənar şəxslərə
kartof əkini üçün icarəyə
verilib.
Əhalinin bir hissəsi narazılıq etsə də sonradan susmağa məcbur olublar. Müvəqqəti olan kartof yığımına yerli
sakinlər də cəlb edilir. Dediklərinə görə, iş rejimi
səhər 8-dən axşam
8-ə kimidir. Bu iş
gününün müqabilində
onlara 10 manat günəmuzd verilir. Kartof yığımında uşaqlar
da işləyir.
Sakinlərin digər problemi
yerli məhsulu satmaq üçün bazarın olmamasıdır.
Vaxtilə Cəfərli kəndi
taxılçılıq, tərəvəzçilik
və meyvəçiliklə
məşğul olub.
Hasil edilən məhsul isə İrəvana aparılıb. Hazırda isə
məhsul yalnız Qazax bazarına çıxarılır. Sakinlərin bilidirdiyinə
görə isə bu kimsəyə sərf etmir, çünki alverçilər
kəndlilərə istehsal
etdikləri məhsulu
satmağa imkan vermirlər.
Reaksiya verilməyən atışmalar…
Cəfərli kəndi atəş xəttinə çox yaxındır. Baxanda ətraf ovuc
içi kimi görünür. Ermənilərin yaşadığı Lələ
kənd, işğal edilmiş Barxudarlı, Sofulu Cəfərlinin ətrafında yerləşən
kəndlərdir. Sakinlərin dediyinə
görə, ötən
ilə kimi kənd mütəmadi olaraq atəşə tutulurdu. Hazırda atəş səngiyib.
Ara-bir gecələr olan atəş isə kimsəni narahat etmir. Əksinə əhali indi
evini təmir edir, təsərrüfatını
daha da yaxşılaşdırmağa
çalışır.
Mobil telefon Cəfərli
ərazisində çətin
tutur. Amma insanlar erməni
və gürcü kanallarına baxa bilirlər. Atışmaların
gərgin olduğu zamanlarda əhali atılan oddan qorunmaq üçün «teplisa» kimi tanıdığı
ting zavodunun zirzəmisində
gizlənirdi. Zavodun zirzəmiləri
betonla örtüldüyündən
çox etibarlı idi. Hazırda isə bura da bərbad gündədir. Yəni müharibə
başlayacağı təqdirdə
ahalinin təhlükəsizliyinə
təminat yoxdur.
Kənd ərazisində
yiyəsiz evlərin sayı da az deyil. Müharibə dövründə
evlərin bir hissəsi sakinlər tərəfindən tərk
edilib, bir hissəsinin sakinləri isə müxtəlif səbəblərdən dünyadan
köçüb…
Qeyd edək
ki, kəndin məktəbi də atəş xəttinə yaxın yerləşir. Məktəbin ətrafı beton örtüklə hasarlanıb.
Yeri gəlmişkən,
bu il
məktəbin 11-ci sinifini
4 nəfər, birinci sinifi isə 13 nəfər bitirib. Məktəbin doqquzuncu sinif
şagirdi 15 nəfər
olub. Onların neçə nəfərinin
onuncu sinifə keçəcəyi məlum
deyil. Müəllimlərin bildirdiyinə görə,
şagirdlərin bir çoxu Xanlıqlar kəndində yerləşən
peşə liseyinə
gedir.
Yol…
Cəfərlinin yolundan danışağa dəyməz. Yəni bərbad gündədir.
Özü də bineyi
qədimdən belə
olub. Yolun düzələcəyinə hələ söz verən də yoxdur. Yol mədəniyyətdir, Cəfərli
isə mədəniyyətdən
kənarda, sıxıntı
içində…
Ülviyyə
Tahirqızı
Xalq cəbhəsi.- 2013.- 30 iyul.- S.
11.