Bəxtiyar Vahabzadə və milli yaddaş

Hər bir xalqın tarixində elə şəxsiyyətlər olur ki, onların yaşam və mübarizəsi, fəaliyyət və yaradıcılıq yolu öz xalqının taleyi ilə qovuşaraq milli tarixin fövqünə qalxır. Belə şəxsiyyətlər milli yaddaşda əbədi qalır və heç vaxt unudulmur. Görkəmli Azərbaycan şairi Bəxtiyar Vahabzadə belə şəxsiyyətlərdəndir. Onun adı Azərbaycan xalqının milli yaddaşına əbədi yazılıb, «Bəxtiyar Vahabzadə» imzası azərbaycançılığın, vətənsevərliyin simvoluna çevrilib.

Şair

Bəxtiyar Vahabzadə sözün həqiqi mənasında şair idi. İlahi özü onun taleyinə şairlik yazmışdı. O, öz şair adını rəsmi titul olaraq yox, xalqının milli varlığının qorunması və yaşadılması uğrunda bütün ömrü boyunca apardığı milli mübarizə məktəbində qazanmışdı.

Bəxtiyar Vahabzadənin ömür yolu və ədəbi irsi bu gün bizim üçün öyrənildikcə tükənməyən qiymətli xəzinədir. Bu xəzinəni həm obrazlı, həm də hərfi mənada «milli yaddaş xəzinəsi» adlandırmaq olar. Bu milli yaddaş xəzinəsini Azərbaycan və türk dünyası, o cümlədən «millilik» adlı ilahi qədəri və dəyəri anlayan dünya insanları öyrəndikcə tükənməyəcək. Hələ bundan sonra Azərbaycan xalqı və türk dünyası yaşadıqca Bəxtiyar Vahabzadənin ilahi dəyərlərlə süslənmiş milli yaddaş xəzinəsi bizim dünyamızın milli, mədəni, siyasi, sosial düzümünə ilahi nizam verəcək.

Milli yaddaşa bağlılıq

Bu gün Bəxtiyar Vahabzadənin poetik irsi bizlərə son dərəcə cazibədar və əlçatmaz görünür. Lakin bu uca poetik zirvəyə gedən yolun, bu ucalığın, bu fövqəlliyin sirri çox sadə olub, millətə və xalqa sevgidən keçir. Bəxtiyar bütün varlığı — canı və qanı ilə xalqa bağlı idi. Bağrından qopduğu xalqa bağlılıq onun poeziyasının hər mənada dərkinin, o cümlədən elmi dərkinin əsasında durur. «Bəxtiyar Vahabzadə və milli yaddaş», yəni əslində folklor mövzusunun da elmi-metodoloji əsasları məhz bu məqama, sənətkarın milli düşüncənin ulu qaynaqlarına müncər olunur.

Yanlış yanaşma

Adətən bir sənətkarın milli yaddaşın ulu qaynağı olan folklora bağlılığını araşdırarkən onun yaradıcılığında işlənmiş atalar sözləri və məsəllərə, nağıl-dastan hikmətlərinə, əfsanə-rəvayət motivlərinə diqqət verirlər. Lakin bu yol Bəxtiyar Vahabzadə yaradıcılığını qiymətləndirmək üçün heç bir halda problem yaratmır. Böyük şairin xalq qaynaqlarına, folklora münasibətini bu şəkildə və bu səviyyədə qiymətləndirmək əslində, Bəxtiyarla folklor, Bəxtiyarla milli yaddaş arasında kağız üzərində bir sədd çəkmək, sənətkarı süni şəkildə milli yaddaşdan ayırmaq deməkdir. Çünki Bəxtiyar Vahabzadə milli yaddaşdan heç vaxt uzaq düşməyib, bir an belə ondan qopmayıb, əksinə, həmişə milli yaddaşla baş-başa, iç-içə, könül-könülə olub. Bu mənada Bəxtiyar yaradıcılığında xalq qaynaqlarını araşdırmaq üçün şairin poeziyasının özünə birbaşa milli yaddaşın, folklor yaddaşının ulu hikmətlərinin qorunduğu qaynaq kimi yanaşmaq lazımdır.

Bəxtiyar Vahabzadə üçün folklor birbaşa milli yaddaşın özü idi. Çünki hər bir xalqın milli tarixi onun folklorunda yaddaşlaşır. Milli tarix — milli varlığın tarixi deməkdir. Milliyin dərki milli yaddaşın dərkindən keçir. Böyük sənətkar folkloru müqəddəs milli-mənəvi sərvət hesab edir və onun qorunmasını, onun yaşadılmasını milli-mənəvi dəyərlərin, ümumiyyətlə, milli varlığımızın yaşadılmasının başlıca şərti hesab edirdi.

Dil yaddaşı

Bəxtiyar üçün folklor yaddaşı ilk növbədə dil yaddaşı idi. Məhz ona görə də sənətkarın yaradıcılığında ana dili mövzusu fövqəladə yer tutur, mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Böyük sənətkar dili milli varlığımızın ruhu və canı hesab edirdi:

Bu dil — bizim ruhumuz, eşqimiz canımızdır,

Bu dil — bir-birimizlə əhdi-peymanımızdır,

Bu dil — tanıtmış bizə bu dünyada hər şeyi.

Bu dil — əcdadımızın bizə qoyub getdiyi

Ən qimyətli mirasdır, onu gözlərimiz tək

Qoruyub, nəsillərə biz də hədiyyə verək.

Şair üçün ana dili niyə bu qədər böyük əhəmiyyət kəsb edirdi? Çünki ana dili milli yaddaşın daşıyıcısı, milli yaddaşın açarı, milli yaddaşın özüdür. Ana dili yoxdursa — milli yaddaş da yoxdur. Milli yaddaş yoxdursa — artıq milli varlığın, millətin özü yoxdur, xalq, kütlə var:

Ana dilim, səndədir xalqın əqli, hikməti,

Ərəb oğlu Məcnunun dərdi səndə dil açmış.

Ürəklərə yol açan Füzulinin sənəti,

Ey dilim, qüdrətinlə dünyalara yol açmış.

Səndə mənim xalqımın qəhrəmanlıqla dolu

Tarixi varaqlanır.

Səndə neçə min illik mənim mədəniyyətim,

Şan-şöhrətim saxlanır.

Bəxtiyar üçün milli yaddaş eyni zamanda torpaq-yurd yaddaşı demək idi. Sənətkar «Torpaqdan pay olmaz» şeirində deyir:

Yatır bu torpaqda əcdadım mənim,

Şərəfim, şöhrətim, öz adım mənim…

Cəddimin yatdığı ulu torpağı,

Sinəsi sərvətlə dolu torpağı,

Mən sənə pay verim?

Mən — qul, sən — ərsən?

Sən məni bu qədər axmaq bilirsən?

İsa bulağının zümzüməsini,

Cabbarın, Seyidin, Xanın səsini,

Dalğalı Qarabağ şikəstəsini,

Babək türbəsini necə pay verim?

Sənətkara görə, milli yaddaş eyni zamanda tarixi yaddaşın özüdür. Bunlar biri-birindən ayrılmaz anlayışlardır. Tarixi yaddaş yoxdursa, milli varlıq bir heçdir. Şair «Tarix yaddaşı» şeirində deyir:

Tarixdir hər daşın, qayanın yaşı,

Tarixlə bağlıdır insan yurduna.

Yox isə bir xalqın tarix yaddaşı,

Vətən də adicə torpaqdır ona.

Lakin şair üçün bütün yaddaşların fövqündə duran bir yaddaş da var — ilahi yaddaş. Bəxtiyar Vahabzadə bütün ömrü boyu Allahdan gələn haqq uğrunda vuruşub. O, bütün ömrü boyu ilahi dəyərləri arayıb, axtarıb. Şair «Allaha gedən yol» şeirində deyir:

Boşalıram, dolmuram,

Çaşdırmışam sağı-solu,

Axtarıram, bulmuram,

Allaha gedən yolu.

Beləliklə, Bəxtiyar Vahabzadə üçün milli yaddaş fərdin, etnosun yaddaşı, millətin, xalqın yaddaşı idi. O aydın şəkildə dərk edirdi ki, milli yaddaş xəzinəsi olan folklor xalqın taleyidir: hər bir etnosun taleyi onun milli yaddaşa nə dərəcədə bağlılığından asılıdır. Yaddaşına qayıda bilən xalq onu millətlər içində millət edən zirvəyə qalxa bilir… Böyük sənətkar bütün poeziyası ilə bizləri millətlər içində millət edəcək milli yaddaşımıza qayıtmağa çağırırdı.

Seyfəddin RZASOY

Xalq Cəbhəsi.- 2013.- 20 iyun.- S.14.