3 may — Türklük günü

Türklüyün yaşaması gərəkliyi

Türklər Avrasiya ərazisində yaşayan, Türk dillərinə mənsub olan dillərdə danışan xalqlardır. Milli ruh, dil ümumiliyi, el sənətləri, tarixi-coğrafi məkan, şifahi xalq ədəbiyyatı («Dədə Qorqud», «Oğuz Xaqan», «Koroğlu», «Manas»), adət-ənənələr, oxşar toponimlər türk xalqlarını birləşdirən ümumi oxşar xüsusiyyətlərdir. Türk xalqları Altay dil qrupuna məxsusdular. Dil və mənşə fərqinə görə dörd qola bölünürlər:

Oğuz — Anadolu və Azərbaycan türkləri, qaqauzlar, türkmənlər, ahıska türkləri, krım tatarlar;

Uyğur — özbəklər, salarlar, uyğurlar, tuvalılar, şorlar, komasin-tobollar və s.)

Qıpçaq — qazaxlar, qaraqalpaqlar, qumıqlar, qırğızlar, altaylar, noqaylar);

Bulqar — tatarlar, başqırdlar, qaraçaylar, karaimlər.

Türklük insanlıq uğrunda mənəvi döyüş olduğu dərəcədə də ciddi, hərtərəfli yaşam tərzidir. Düzdür, bu gün dünya özündən ayrıldığı üçün türkü də özündən ayırmağa cəhd edir. Ancaq türksüz dünya mahiyyətcə yox kimi bir şey olardı. Bəşər ruhunun, mədəniyyətinin, adət-ənənələrinin ilahi, insani səviyyədə qoruyucusu, həm də ilkin yaradıcısı olan Türk ona olan bütün qeyri-müəyyən münasibətlərə baxmayaraq ardıcıl şəkildə halını qoruyub saxlamalıdır, deməli, ruhən güclü olmalıdır. Hər il Azərbaycanda türklük mövzusunda keçirilən müxtəlif tədbirlərdə türklə, türkçülüyün problemləri ilə bağlı müəyyən məsələlər təhlil və müzakirə obyektinə çevrilsə də, mahiyyətcə bu problemlərin kökündə duran cəhətlər diqqətlə araşdırılmır, özümüzə və dünyaya xilas kimi təqdim edilmir. Türk birsifətliyilə diqqəti cəlb edir. Ancaq Türkün əsas xarakterik cəhətləri məhz ona məxsusdur və sözün gerçək anlamında bir xilas kimi dünyaya təqdim olunmalıdır.

Türklük həyata daim yaradıcı baxır, ruhunun gözü ilə insanilikdən soraq verən hər bir cəhəti ləyaqətlə dəyərləndirir, bu cəhəti qoruyur, yaşadır və sabaha çatdırır. Bu gün müəyyən məqamlarda Türkün fitrəti dərinliklərə çəkilsə də, bu ilahi cəhət onun daxilində bir potensiya kimi mövcuddur. Türkün təbiətə münasibəti onun dağı, daşı, səmanı, çayı, meşəni, təbiətdəki müxtəlif varlıqları ilahiləşdirməsi demək olub. O, ilkin mifoloji düşüncəsində fitrətən ilahi keyfiyyətlərini ifadə edib. Türkün mifoloji düşüncə sistemi heyrətamiz dərəcədə insana doğma təsir bağışlayır. Türk təbiətdə, onun müxtəlif varlıqlarında daim özünü görür, bu heyrətamizliyi müxtəlif formalarda vəsf edir. Bütün bu cəhətlər qədim Türklərin inanc dünyasında Tanrıya tapınma kultunun ilahi bir ahəngini yaradır. Türk Tanrısına hədsiz doğma idi. Bu doğmalıq onun canına, qanına hopmuşdu. Ana sazımızda ifadə olunan möhtəşəm ruh sədası Türkün uca ruhundan hər məqamda soraq verir. «Qaraçı», «Yanıq Kərəmi», «Misri» və başqa saz havacatlarında bu cəhətlər aydınca görünür, duyulur. Türkün «köçəriliyi» ideyası zaman-zaman türkü sevməyənlərin ona qarşı uydurduğu həqarətli bir yanaşmanın ifadəsidir. Möhtəşəm yaşam sistemi, dünyabaxışı yaradan bir millət necə köçəri ola bilərdi? Ruhunun imkan verdiyi qeyri-adi bir vüsətlə dünyanı lərzəyə gətirən Türk ömrünün qədim çağlarında öz elində-obasında köç edib. Çoxlu zəfər yürüşləri Türkü daim qanadlanmağa, dünyanın müxtəlif bölgələrində öz möhtəşəm ruhunu ifadə etməyə sövq edib. Qədim və orta yüzillərdə möhtəşəm idraki imkanını aşkarlamaqdan daha çox qılınca üz tutan, bənzərsiz dövlətçilik ənənəsi yaradan Türkləri anlamaq olur. Ancaq hər halda Türkün böyük potensiyasını zaman-zaman qılınca sərf etməsi ilə də razılaşmaq olmaz.

Əgər qılıncdan yapışmaq, son nəticədə Türklərin Birliyinə, Türk Ruhunun dünyanı xilas kimi əsaslansaydı, buna gətirib çıxarsaydı, yenə dərd yarı idi. Ancaq təəssüf ki, Türk böyük dövlətçilik ənənəsi yaratdığı dərəcədə də biri-birini sevmədi. Sözün əsil mənasında Türk öz böyüklüyünü qiymətləndirmədi. Türkü sevməyənlər bu millətin qolları arasındakı didişmələrdən məharətlə istifadə etdilər.

Bir millət olaraq dərdlərimiz çoxdur. Ancaq hər halda dünyanın axırı da deyil. Başımıza gələnlər bizə onu deyir ki, bundan sonra çaşmaq, sarsılmaq olmaz. Gerçək vəziyyətimiz bizə onu deyir ki, zəngin dövlətçilik ənənəmizi qiymətləndirməli, qədimliyimizlə, olmuşlarla yanaşı həm də ömrümüzdə daim yeni-yeni ümidli üfüqlər yaratmalıyıq.

Türkün ruhunda ideologiya yaratmaq ənənəsi xüsusi yer tutur. Bu mənada XX yüzilin əvvəllərində Azərbaycanda Əlibəy Hüseynzadənin, Türkiyədə Ziya Göyalpın ideya yaratmaq yönündə əməlləri xüsusi diqqətçəkən məqamlardandır. Bu, həmin dövr idi ki, dünya Türkün hər mənada məhvini gerçəkləşdirməyə çalışırdı. Belə bir zamanda Türkçülük ideologiyasının meydana çıxması mahiyyətcə türklüyün yeni bir səviyyədə təqdimi demək oldu. Bu insanlar gördülər ki, əgər türkçülük xüsusi bir ideologiyaya çevrilməsə, o zaman türkün sabahı üçün böyük təhlükələr yaşanacaq. Bu mənada türkçülüyün yaşarı bir ideya səviyyəsində meydana çıxması günü-gündən gərginləşən dünyada ideoloji mübarizənin, xəttin yaranmasında əhəmiyyətli rol oynadı. Az sonra uzun illərdən bəri ideoloji yöndə vuruşunu dövlət qurmaq səviyyəsində gerçəkləşdirən Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və ətrafındakı ləyaqətli ziyalılar dövlətçilik tariximizdə hünərli bir səhifə yazdılar. Bu dövrdə Türkiyə başına gələn çoxlu fəlakətlərdən qurtuldu, hünər göstərdi.

Bu gün bütün umacaqlarımıza baxmayaraq hər halda türk xalqları arasında müəyyən münasibətlər formalaşıb. Çağdaş dönəmdə mənəvi sahədə türk xalqları arasında birliyin yaradılmasına daha çox ehtiyac var. Elmi-mədəni əməkdaşlıq bu mənəvi bağlılığın gündən-günə möhkəmləndirilməsinə xidmət etməlidir. Ümumtürk əlifbası, ümumtürk ədəbi dili yönündə daha ciddi düşünməyin vaxtıdır. Türk xalqlarının adət-ənənələrinin daha səyli şəkildə öyrənilməsi, qanadlandırılaraq yaşadılması vacib şərtdir.

Dünyanın gündən-günə daha da eyniləşməsi, onlarla beynəlxalq təşkilatların, birliklərin xalqların, dövlətlərin ömründə məngənələr yaratması müxtəlifliyin, rəngarəngliyin qarşısını alır, bəşəri inkişafa zidd olan yeknəsəklik təhlükəsini daha da gücləndirir. Göründüyü kimi, vəziyyət kifayət qədər problemli və ciddidir. Təəssüf ki, tarixin müxtəlif dövrlərində türklər çox hallarda özlərinə məxsus cəhətləri qoruyub saxlaya və artıra bilmədilər. Acı nəticələr göz qabağındadır. Bu gün qədim, əski türk inanclarına əsaslanan dünyabaxışı ilə hər mənada yaşayan türk yoxdur. Kökü Şumerdən gələn, Orxon-Yenisey abidələrində ruhu yaşayan, bütün dünya alimlərini heyrətə gətirən türk əlifbasına sahib çıxa bilmirik. Ancaq ciddi-cəhdlə, dəfələrlə əlifba dəyişdirir, ölü xalq hesab edilən latınların əlifbasını yaşadır, bunu qabaqcıllıq, dünyadan geri qalmamaq kimi qəbul edirik…

Uğur

Xalq Cəbhəsi.- 2013.- 3 may.- S.14.