Atatürkün
ölümündən 75 il ötür
Hoyabrın 10-u Türkiyə Respublikasının
qurucusu, ölməz
Mustafa Kamal Atatürkün
ölümündən 75 il ötür. Dünyada türklüyə
qarşı açıq
və gizli savaşların açıldığı
bir zamanda Atatürkü hər an yaşatmaq gərəkdir. Türklüyümüz yaşayırsa, deməli,
Atatürk də yaşayır. Bu gün dünya nə olur-olsun, Atatürkü yenməyə
çalışır. Türk xalqı Atatürkə yiyə durmasa, bu təhlükə gerçəkləşə bilər.
Onsuz da Türk xalqının
itirdikləri yetərincədir.
Tarixi itkilərimizin sıralanmasında
biri-birimizi sevməməyimiz,
özgəliklərə yenilməyimiz
əsas bəlamız
olub. Atatürk az qala yox yerdən Türkiyə yaratdı, onu var elədi.
Bu gün dünyada
Türklüyə qarşı
savaş var və siyasi Türkçülüyün çağdaş
yenilməz siması Atatürkə qarşı
yönələn son gedişlər
bu qəbildəndir.
İndi Türk xalqı o dərəcədə milli
ölçüyə əsaslanmalı
və özgəliklərdən
imtina etməlidir ki, varlığını
qoruyub saxlaya bilsin. Bu, Atatürkün
şəxsi, şöhrəti
üçün gərək
deyil, Türk xalqının sabahı üçün gərəkdir.
Min bir əzabla Türkiyə Cümhuriyyətini
quran Atatürk sözün böyük mənasında sərkərdə,
qurucu idi. İdeyasını
Ziya Göyalpdan almalı oldu: bu ideologiya isə
Türkçülük, Qərbçilik
və İslamçılığın
vəhdəti idi. O zaman Atatürk
daha çox Qərbə meylləndi. Baxmayaraq ki, Türkiyə vəhşi Qərbin caynağından qurtulmuşdu,
bu yandan da SSRİ ilə münasibətlərdə son dərəcə
ehtiyatlı olmalı idi. Atatürkdən sonra tədricən onun xətti inkişaf etmək əvəzinə səngidi:
o, siyasi gedişlərdən
çox üstün idi. Ölkədə dinin hegemonluğuna
son qoydu.
İndi isə Atatürkün ömürlüyünə diqqət
edək. Mustafa Kamal
Atatürk (1881-1938) 1881-ci ildə
Səlanikdə (indiki
Yunanıstanın Salonika şəhəri)
doğulub. Polis zabitliyi, katiblik və taxta-şalban ticarəti ilə məşğul olmuş Əli Rza Əfəndi
1871-ci ildə Zübeydə
xanımla evlənir.
Atatürkün beş bacı və qardaşlarından təkcə Makbule (Atadan) 1956-cı ilə qədər yaşayıb.
Mustafa 7 yaşında atasını itirib. Bir müddət Rapla fermasında dayısının
yanında qaldıqdan
sonra Səlanikə qayıdıb məktəbi
tamamlayır. 1893-cü ildə hərbi məktəbə daxil olur, bu məktəbdə
ikən riyaziyyat müəllimi Mustafa bəyin
adına istedadına görə, Kamal adını da əlavə edir.
1896-1899-cu illərdə Mustafa Kamal Manastır Hərbi məktəbini bitirərək İstanbul Hərb məktəbində təhsilə başlayır. 1902-ci ildə leytenant rütbəsi ilə məzun olur, Hərbi Akademiyada təhsilinə davam edir. 1905-ci ildə kapitan rütbəsi ilə Akademiyanı bitirir. 1905-1907-ci illər arasında Şamda 5-ci Ordu əmrində xidmət edir, 1907-ci ildə yüzbaşı rütbəsi alır. Sonra Manastıra 3-cü Orduya təyin olunur. 1909-cu ildə İstanbula girən Hərəkat Ordusunda qərargah rəisi olaraq xidmət edir. 1910-cu ildə Fransaya göndərilir, Pikardi təlimlərində iştirak edir. 1911-ci ildə İstanbulda Baş Qərargah Mərkəzi əmrində xidmətə başlayır. Türk-İtalyan müharibəsində Mustafa Kamal bir qrup yoldaşıyla Tobruk və Dərnə bölgəsində xidmət edir, 1911-ci ilin dekabrında italyanlara qarşı Tobruk döyüşündə qalib gəlir. 1912-ci ilin martında Dərnə komendantı təyin olunur.
1912-ci ilin oktyabrında Balkan müharibəsi başlayan vaxt Mustafa Kamal Gəlibolu və Bolayırdakı ordu hissələri ilə müharibədə iştirak edir. Dimetoka və Ədirnənin geri alınmasında böyük xidmətləri olur. 1913-cü ildə Sofiya Hərbi Attaşeliyinə təyin olunur, bu vəzifədə ikən 1914-cü ildə podpolkovnik rütbəsinə yüksəlir. Hərbi Ataşe vəzifəsi 1915-ci ilin yanvarında sona çatır. Bu müddət ərzində I Dünya Müharibəsi başlayır, Osmanlı İmperatorluğu müharibəyə girmək məcburiyyətində qalır. Mustafa Kamal 19-cu Tüməni qurmaq üçün Tekirdağa göndərilir, Çanaqqalada Antanta dövlətlərinə qarşı savaşlarda böyük şücaət göstərir. Çanaqqala döyüşündən sonra 1916-cı ildə Ədirnə və Diyarbəkirdə vəzifə alır, general-mayor rütbəsinə yüksəlir. Muş və Bitlisin ruslardan geri alınmasını təmin edir. 15 avqust 1918-ci ildə Hələbdə 7-ci Ordu komandiri təyin edilir, bu cəbhədə ingilislərə qarşı uğurlu müdafiə təşkil edir. Mondros Müqaviləsinin imzalanmasından bir gün sonra 31 oktyabr 1918-ci ildə İldırım Orduları Qrupuna komandir təyin edilir, bu ordunun ləğv edilməsindən sonra isə 13 noyabr 1918-ci ildə İstanbula gələrək Müdafiə Nazirliyində vəzifəyə başlayır. Antanta dövlətlərinin Osmanlı ərazilərini işğala başlamasından sonra Mustafa Kamal 19 may 1919-cu ildə Samsuna gedir. 23 iyul-7 avqust 1919-cu il tarixində Ərzurum, 4-11 centyabr 1919-cu ildə Sivas Konqresini çağıraraq ölkənin işğaldan təmizlənməsi üçün izlənməli yolu müəyyən edir. 1919-cu ilin dekabrında Ankarada həyəcanla qarşılanır. 23 aprel 1920-ci ildə Türkiyə Böyük Millət Məclisinin açılmasıyla Türkiyə Cümhuriyyətinin qurulması yolunda əhəmiyyətli addım atılır. Məclis və hökumət başqanlığına seçilərək Türkiyə Böyük Millət Məclisinin Qurtuluş Mübarizəsinin uğurla nəticələnməsi üçün gərəkli qanunları qəbul edib tətbiqinə başlamasını təmin edir.
Atatürkün rəhbərlik etdiyi Türk Qurtuluş mübarizəsinin əsas hadisələri bunlardır: Sarıqamış (20 sentyabr 1920-ci il), Qars (30 oktyabr 1920-ci il) və Gümrünün (7 noyabr 1920-ci il) azad edilməsi; Çukurova, Qaziantep, Maraş və Urfa müdafiələri (1919-1921); I İnönü zəfəri (6-10 yanvar 1921-ci il); II İnönü zəfəri (23 Mart-1 Aprel 1921); Kütahya-Eskişehir döyüşləri; Sakarya zəfəri (23 Avqust-13 Sentyabr 1921); Böyük Hücum, Başkomandanlıq döyüşü və Böyük Zəfər (26 avqust-9 sentyabr 1922).
Sakarya zəfərindən sonra 19 sentyabr 1921-ci ildə Türkiyə Böyük Millət Məclisi Mustafa Kamala marşal rütbəsi və Qazi titulu verib. Qurtuluş savaşı 24 iyul 1923-cü ildə imzalanan Lozan Müqaviləsi ilə sona çatıb. «Sevr» müqaviləsilə parçalanan, türklərə 5-6 vilayət böyüklüyündə ərazi verilən Türkiyə varlığını Atatürkün hünəriylə təsdiq etdi.
1922-ci il noyabrın 1-də xilafət və monarxiya bir-birindən ayrılır, monarxiya ləğv edilir. 29 oktyabr 1923-cü ildə Cümhuriyyət elan edilir, Atatürk yekdilliklə ilk cümhurbaşqanı seçilir. 30 oktyabr 1923-cü ildə İsmət İnönü tərəfindən Cümhuriyyətin ilk hökuməti qurulur. Türkiyə Cümhuriyyəti «Hakimiyyət qeydsiz-şərtsiz millətindir» və «Yurdda sülh, cahanda sülh» ideoloji əsasları üzərində qurulur. Atatürk 1927, 1931 və 1935-ci illərdə TBMM tərəfindən yenidən cümhurbaşqanı seçilir. 1923-cü ildə Lətifə xanımla evlənir, bu evlilik 1925-ci ilədək davam edir.
Türk yazıçı-publisisti İsmət Bozdağın «Lətifə xanım. Atatürkün həyat yoldaşı» kitabı Atatürkün şəxsi həyatı haqqında müəyyən təsəvvür yarada bilir. Uşaqları çox sevən Atatürk Afət (İnan), Sabiha (Gökçen), Fikriyə, Ülkü, Nebile, Ruqiyə, Zəhra adlı qızları və Mustafa adlı çoban oğlanı mənəvi övladlığa götürür, Əbdürrəhim və İhsan adlı iki uşağı isə himayəsinə alır. Soyadı qanununa görə 24 noyabr 1934-cü ildə TBMM tərəfindən Mustafa Kamala «Atatürk» soyadı verilir. 10 noyabr 1938-ci il saat 9.05-də serroz xəstəliyindən İstanbulda Dolmabaxça Sarayında vəfat edir.
Atatürk Türk xalqının yetirdiyi ən böyük quruculardan idi. Sona qədər mübarizə yoluna sadiq qaldı…
Uğur
Xalq Cəbhəsi.- 2013.- 9 noyabr.-
S.14.