İnsan alveri problemi

Bu məsələyə cəmiyyət də sanki laqeyid yanaşır

Daxili İşlər Hazirliyinin rəsmi açıqlamasına görə, təkcə 2006-cı ildən bu günədək ölkə ərazisində insan alveri ilə bağlı 484 fakt aşkar olunub. 225 cinayətkar qrup (onlardan 8 mütəşəkkil qrup zərərsizləşdirilib) və 473 insan alveri qurbanı müəyyən edilib. Dünya üzrə insan alveri, xüsusilə də qadın alverinə qarşı aparılan mübarizə tədbirlərinə baxmayaraq problem hər il azalmaq əvəzinə artmaqdadır. Azərbaycanda qadın alveri qadınları başqa ölkələrə daşımaqla, cinsi istismara məruz qoymaqla bitmir.

ABŞ dövlət katibi Con Kerri 2013-cü il üzrə insan alveri haqqında hazırladığı hesabatda insan alveri ilə bağlı ölkələri üç qrupa bölüb: 1-ci kateqoriyada insan alveri ilə mübarizənin vəziyyəti pis, 3-cü kateqoriyada isə qənaətbəxşdir. Bir də ikinci, orta kateqoriya var ki, Azərbaycan da məhz bu qrupa düşüb.

Hesabatda deyilir ki, Azərbaycan icbari əmək və seks məqsədilə insan alverinə məruz qalmış kişi, qadın və uşaqlar üçün mənbə, tranzit və istiqamət ölkəsidir. Qadınlar seksual istismar məqsədilə Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Türkiyə, Rusiya və İrana nəql edilirlər.

Yeri gəlmişkən, ABŞ Dövlət Departamentinin son hesabatında qeyd edilir ki, hər il 800 mindən artıq insan qurbana çevrilir. Onların 80 faizi qadınlar və gənc qızlardır. Ümumiyyətlə isə dünya ölkələri üzrə insan alverinin qurbanlarının sayı 27 milyon nəfərə yaxındır. Dünya üzrə insan alverindən əldə olunan illik qazanc 34 milyard dollardır, bunun isə çoxu məhz qadın alverinin payına düşür.

Azərbaycan Miqrasiya Mərkəzinin rəhbəri Əlövsət Əliyev bu ticarətin Azərbaycanda gəlirli sahə olduğunu qeyd edərək, hətta onun hesabına istər burada, istərsə də xaricdə bahalı daşınmaz əmlak alanlar, nəhəng gəlir əldə edənlər haqda məlumatları olduğunu söyləyir. Həmin adamlarla bağlı cinayət işlərinin açılmasına nail olsalar da, onların məsuliyyətə cəlb edilməsini təmin etmək mümkün olmayıb.

İnsan alveri ilə mübarizədə manipulyasiyanın mövcudluğu məsələsinin həlli də ciddi problemdir. Çünki bu işdə əhalinin maarifləndirilməsi ilə yanaşı əsas məsələ təbii ki, təqsirkarların cəzalandırılmasıdır. Lakin bir çox hallarda əsas oyunçular kənarda qalır, vasitəçilər cəzalandırılır. Ən faciəvisi də odur ki, bu oyunçular içərisində hətta hüquq-mühafizə orqanlarında çalışan şəxslər də var. Bu məqamı Qadın Krizis Mərkəzinin rəhbəri Mətanət Əzizova da təsdiqləyərək mərkəzlərinə bu barədə bir çox məlumatların daxil olduğunu qeyd etmişdi.

Azərbaycan qanunvericiliyinə əsasən ölkə daxilində qadın alverinin qurbanı heç də «insan alverinin qurbanı» sayılmır. Yerli qanunvericiliklə, qurban yalnız ölkədən kənara çıxarıldığı halda, insan alveridir. Bu isə ölkə daxilində qurbana çevrilənlərin sonradan təzminat almaq və digər bu kimi hüquqlarının üstündən qara xətt çəkir.

Beynəlxalq qaydalara görə isə cinsi istismar o zaman insan alveri sayılır ki, qurban şantaj olunur, döyülür, sənədləri alınır, narkotikdən asılı edilir. Beləliklə, yaradılan fərq ölkədə bu növ cinayətkarlıq sahəsində yeni tendensiya yaranmasına səbəb olub ki, bu da Azərbaycanda insan alverçiləri üçün daha «sərfəlidir». Çünki ölkədaxili cəza demək olar yüngüldür. Əxlaqsızlıq yuvalarının saxlanması və cinsi istismara məcburetmə üçün cərimə, yaxud şərti cəza nəzərdə tutulur.

Yeri gəlmişkən, çox vaxt insan alveri qurbanı ilə bu işi könüllü edən fahişələr qarışdırılır. Məhz bu da cəmiyyətə inteqrasiya olmaq istəyən qurbanlara birtərəfli yanaşmaya gətirib çıxardır. İnsan alverinin qurbanı olan qadın bu işə məcbur edilir, əks halda əvəzini həyatı ilə ödəyəcəkdir. Qısacası, könüllü fahişəlik, əxlaqsızlıq ümumiyyətlə insan alverinə aid deyil.

Bir çoxlarının fikrincə, dünyanın ən qlobal problemi sayılan bu məsələyə bizim cəmiyyət çox laqeyddir. Ekspertlərin fikrincə, bu məlumatsızlıqla bağlıdır. Bu ticarətlə məhz çoxluq etibarı ilə qadınların məşğul olmasına gəlincə, bu, ilk növbədə qadınlara daha çox güvənmə ilə bağlıdır. Bu işlə məşğul olan qadınlar öz «ov»ları ilə daha tez ünsiyyət girə, onları inandıra bilirlər. Dəhşətverici fakt odur ki, bu qadınlar yad deyil, qonşular, tanışlar, hətta bəzi hallarda qohumlar belə olur.

Mehriban Zeynalovanın bildirdiyinə görə, 2012-ci ildə qadın alverinin qurbanlarının sayı 30-dan çox olub: «Adətən, qadınlarımızı Türkiyədə istismara məruz qoyurlar. Bu yəqin ki, ölkələrimizin həm ərazi, həm də dil baxımından yaxınlığından irəli gəlir. Bundan başqa, azərbaycanlı qadınların Ərəb Əmirliyi, İran, Rusiya kimi ölkələrdə də məcburi şəkildə fahişəliyə cəlb edilməsi faktları ortadadır. İnsan alverçiləri olan qadınlar həssas qadınları tapıb aldadır və daşıyaraq istismar edir. İnsan alverinin cinsi istismar növü üzrə cinayəti törədənlər də əsasən qadınlardır. Cinayətlərin xronikasına baxdıqda, bu cinayəti törədənlərin daha cox zərif cinsin nümayəndələri olduğu üzə çıxır».

Mehriban Zeynalovanın bildirdiyinə görə, insan alverçiləri olan qadınlar həsas vəziyyətdə olan qadınları tapır, onları cəlb edir, aldadır. Bu bu prosesdə bir neçə nəfər işləyir. Biri məlumatı toplayır və ya cəlb edir, ikinci sənədləri hazırlayır. Biri daşıyır və digəri isə istismar zamanı nəzarət edir. Mehriban xanımın bildirdiyinə görə, insan alverində kişilər də iştirak edir: «Doğrudur, insan alveri transmilli xarakter daşıyır. Bəzi hallarda bizim vətəndaşlar xarici ölkəyə ailə qurmaq adı ilə aparılır və bu cinayəti həyata keçirirlər. Lakin son zamanlar insan alverinin digər məcburi əmək və əməyin istismarı forması daha aktual olub. Burada cinayəti daha çox kişilərin həyata keçirməsi halları müşahidə olunur.

Mətanət Əzizovanın bildirdiyinə görə, insan alverinin qurbanına çevrilən qadınların Azərbaycana, öz ölkəsinə qayıtması çox çətindir. Əgər qurban Azərbaycana qayıda bilirsə, bunun özü böyük möcüzədir: «Bəzən dövlət strukturlarının nümayəndələri bu ifadayə gülürlər. Çünki onlar filan qədər insan alverinin qurbanı olanları tapdıqlarını bildirirlər. Amma onların demək olar ki, 50 faizi insan alverinin qurbanları deyil. Çünki qadının qurbana çevrildiyi yerdən ölkəsinə qayıtması demək olar ki, mümkün deyil. Mətanət Əzizova məhkəmələrdə belə insan alverinin qurbanları ilə əxlaqsızlıq edən qadınların qarışıq salındığını bildirdi: «İştirak etdiyim məhkəmələrdən birində insan alveri maddəsi ilə bir qadını cəzalandırmışdılar. Halbuki orda insan alverindən söhbət belə getmirdi. Bakıda da əxlaqsızlıqla məşğul olan iki rəfiqə Türkiyəyə gedib orda da işlərini davam etdirirlər. Bir müddətdən sonra Azərbaycana qayıdanda, pullarını bölüşdürə bilmirlər. Aralarında mübahisə düşür və gedib polisə ərizə verirlər. Onlardan biri ərizəsində özünü insan alverinin qurbanı kimi təqdim edərək yazır ki, rəfiqəsi onun pulunu vermir. Burda söhbət insan alverindən getmirsə də, şikayət olunan qadını insan alverinə görə cəzalandırırdılar. Bunlar Türkiyəyə könüllü gediblər və heç bir qurbana çevrilmədən özləri öz işlərini rahat görüb və Azərbaycana qayıdıblar».

Mətanət Əzizovanın sözlərinə görə, bəzən insan alverinin qurbanına çevrilən insanlar məcburi şəkildə atdıqları addımlara görə cəzalandırılır: «Bir özbək qadını Türkiyədə insan alverinin qurbanına çevrilib. Sonra tanış olduğu taksi sürücüsü həmin qadına Türkiyədən qaçmaqda kömək edib. Həmin qadın Gürcüstana gedərkən sərhədi qanunsuz keçir. Gürcüstanda qadın tutulur və insan alveri statusunu almasına baxmayaraq, ona il yarım şərti iş vermişdilər. Bu Gürcüstanda böyük qalmaqala səbəb olmuşdu. Hüquq müdafiəçiləri, QHT-lər bu hadisə ilə bağlı böyük qalmaqal yaratmışdılar. Bu qadının insan alverinin qurbanı olduğunu və məcburi şəkildə sərhədi qeyri-qanuni keçdiyini bildirirdilər. Bu cür insanların cəzalanmaması üçün gərək həmin insanın həqiqətən də insan alverinin qurbanı olduğu sübut olunsun». Mətanət xanım hesab edir ki, bu cür təcrübənin Azərbaycanda də tətbiq olunmasına ehtiyac var. Çünki saxta pasport məsələsi, sərhəddi qanunsuz keçmə və ya digər bu kimi problemlər ortaya çıxa bilər ki, insan alverinin qurbanı həmin vaxt qeyri-qanuni addım atmağa məcbur olur: «Bu məsələlər Azərbaycanda müzakirə olunmalıdır».

Azərbaycan qadınlarının Pakistan və Hindistanda istismar edildiyini bildirən Mətanət Əzizova qurbanların dəhşətli faktlarla üz-üzə qaldığını bildirdi: «Artıq bir neçə ildir ki, Pakistan və Hindistan da insan alverinin qurbanlarına çevrilmiş azərbaycanlı qadınların istismar olunduğu ölkələrin siyahısındadır. Hesab edirəm ki, bu ölkələr Azərbaycan üçün çox dəhşətli ölkələrdir. Birincisi bu ölkələr kasıbdır. Burda qurbana çevrilənlər daha dəhşətli faktlarla üz-üzə qalır. Bu ölkələrdə istismar edilən qadınlar gün ərzində daha çox müştəri qəbul edir. Səbəb isə odur ki, burdakı insanlarda pul az olduğundan istismar edilən qadınların «sahibləri» az pul götürür və gün ərzində gəlir əldə etmək üçün kişilərin sayını artırırlar».

İnsan alveri ilə məşğul olanlar Avropa ölkələrini çox az seçirlər. Yunanıstan Kipri, Polşaya müraciət edənlər olub.

Mətanət xanımın bildirdiyinə görə, son dövrlər azərbaycanlı qadınların Rusiyada istismar halları artıb. İnsan alveri ilə məşğul olanlar Türkiyədən sonra Rusiyaya da çox üz tutmağa başlayıblar. Bu ölkəyə satılan qadınların aqibəti daha pisdir. Belə ki, Rusiyaya aparılan qadınları çox vaxt ümumiyyətlə, tapmaq mümkün olmur: «Rusiya çox böyük ölkədir və insan alverinin qurbanına çevrilənləri bəzən elə yerlərə satırlar ki, sonra onları tapmaq olmur. Hansı şəhərdə olduqları, sağ olub-olmadıqları naməlum qalır. Bu gün Rusiya Azərbaycan qadınlarının satıldığı ölkələr arasında təhlükəli ölkəyə çevrilib. Çünki Rusiyaya satılan qadınların oradan qayıtması çox çətindir».

Mətanət Əzizovanın fikrincə, qadın alverinin qarşısının əhəmiyyətli dərəcədə alınması üçün ilk öncə ailə zorakılıqlarına son qoyulmalıdır.

Ülviyyə Tahirqızı

Xalq Cəbhəsi.- 2013.- 5 oktyabr.- S.11.