Uşaq şeirimizin 75 yaşlı zirvəsi

Və ya Rəfiqə Məmmədova yaradıcılığına bir baxış

Sevimli Rəfiqə nənənin 75 yaşı tamam oldu. Sinəsi nəğmə, şeir təşnəli sənətkar sanki misralarında yaratdığı mələklərin qanadında ömrünün əzəmətli 75-ci zirvəsində sonuncu dövrəsini vurdu, oradan vüqar və iftixar hissilə daha möhtəşəm 80-ə doğru istiqamət götürdü. Bu nurlu, abır-ismət, yüksək təb və istedad sahibinin tale yoluna, yaradıcılığına yaxından bələd olduğumdan daxilimdə xoş bir duyğu baş qaldırdı: kaş növbəti yubileyini indiyədək üzbəüz demədiyim sözlər və tər çiçək dəstələri ilə təbrik edərdim. Bir də düşündüm ki, hələlik verəcəyim dəstə heç vaxt ona Cəbrayıldakı ata-baba yurdunun təravətini, Füzuli və Cəbrayılda erməni işğalçılarının xaraba qoyduqları məktəblərə uzanan yolları bürümüş palitranın ab-havasının yerini verməyəcək. Heyhat hamımız borclu vəziyyətdəyik. Arzularımızın gerçəkləşməsi naminə hansı qüvvə və imkanlarımızı əsirgəməkdən çəkinərdik. Bu, acı gözüyaşlı taleyə yazılmış əbədi ayrılıq deyil, sadəcə nisgil tonlarına layiq olmadığımızı isbatlayan inamdır, qələbəyə ricətdir.

Yalnız bunu bilirəm ki, Rəfiqə xanımın qazandığı el hörməti, övlad, nəvə məhəbbəti, ədəbiyyatsevərlərin rəğbəti ona avqustun 21-də xeyli qayğılı, unudulmaz gün yaşadıb. Əlinin ağdan-qaraya toxunmasına imkan verməsələr də, «can nənə bir nağıl dedi», «o kəpənək barədə şeiri yenə dilə gəlir», «1993-cü ildə didərgin ifadəsini tənə ilə işlədənlərə necə cavab vermişdin…» Könülləri sındırmamaq üçün şeir, nəğmə boğçasının ağzını açmaq lazım gəlib.

Tez-tez əsəbləşmə, incimə oğlan.

Dünya sərsəmlərlə doludur, inan.

Didərgin — yuvası dağılmış arı.

Partlar belə sözdən adamın bağrı.

Fədakar, üsyankar elin cürəti,

Dərin düşüncəsi — şimşək sürəti.

Meteorit kimi uçuşa hazır

Azad edər belə gözəl cənnəti.

(may, 1993-cü il)

Yaxud,

Qanadlanar öyünər

Quş öz yuvası ilə

Qəlbdən qəmi silinər

Vətən nəğməsi ilə.

(«Yuva» şeiri, 2009-cu il)

Bəzən mənə elə gəlir ki, dolğun poetik nümunə qapı arxasında dayanıb ona sahib çıxa biləcək çevik, cəsarətli namizədinin yolunu gözləyir. Həyatın acı-şirinini dadmadan, əzabın, niskilin yaşantılarına bələd olmadan, ətrafda baş verənləri qəlbinin səsi ilə duymadan bu yoldaşlıq, sirdaşlıq qətiyyən baş tutmaz. Qayğısız, rahat həyatın dişli misralarını görmüşəm desəm, yanılaram. Məhz bu baxımdan 75 yaşlı ağbirçəyimizin yaradıcılığını iki mərhələyə bölsəm, daha məntiqi olar. Onun təxminən 35 ili əhatə edən yaradıcılığı məhz vurğuladığımız fikirlər baxımından iki dövrə bölünür. 1970-ci ildən «Pioner» («Savalan»), «Göyərçin» jurnallarında, «Xalq qəzeti», «Azərbaycan müəllimi», «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzetlərində: oxuduqlarımla, son 20 ildə kitablarından mütaliə etdiklərim arasında nə qədər inkişaf fərqi olduğunu xırdalamaq xeyli vaxt aparardı. Fəqət, şirinlik, rəvanlıq, oxucunun nəbzini tutmaq Rəfiqə Məmmədovanın hələ gənclik illərindən nəsibidir. Əgər 1952-ci ildə 60 illik yubileyinin iştirakçısı olduğu dahi Bülbülün «qızım, sənə jurnalistlik yaraşar» tövsiyəsinə əməl etsəydi, müasir mediamız qazanar, uşaq ədəbiyyatımız müəyyən itkilərsiz ötüşməzdi.

Burada haşiyə çıxaq ki, Rəfiqə xanımın indiyə kimi işıq üzü görmüş 14 kitabını oxumuşam. Xan əmi düz deyirdi. Onun «Çay qırağında», «Fateh», «Qar işığı», «Balaca ulduzlar», «Qəlbin incə telləri» və sair kimi uşaq hekayələri bir-birindən xeyli fərqli vaxtlarda yazılsa da, publisist və jurnalist zəhmətinin vəhdətini nəzərə çarpdırdığına görə diqqəti çəkirlər.

Həssas qəlbli, sülhsevər Rəfiqə Məmmədova həyatda zərif canlıların qorunmasını hamıya təlqin edib. Sevdiyi təbiətin də belə tamlıq, bütövlük cəhətdən gözəlliyini ibrətamiz misallar, şirin misralarla həmsöhbətlərinə çatdırır. Buna görə də yaradıcılığından «balalarım sizə deyirəm, böyüklər də eşitsin» hikməti boylanır. Çünki o, həyatda itkinin nə olduğunu körpəliyindən əyani duyub. Atası Allahverən İkinci Dünya Müharibəsində həlak olub. Rəfiqə Məmmədova işğalın, qəsbin insanlara, cəmiyyətə gətirdiyi itkilərin nə olduğunu yaxşı bilir. 1993-cü ilin mayında «Üsyankar elin qüdrəti» şeiri də vulkan kimi səslənib. 20 il sonra eyni gündə yazdığı «Torpaq dərd meydanı» şeiri bir rekviyem kimi cəsarətə, intiqama çağırışdır.

Tarixi vərəqlə acı dastandı,

Dağ çayı kükrədi, bulaq çağladı.

Ceyran gözlü qızlar xınasız qaldı,

Bulaq çağlar susmaz, sevməz süstlüyü…

Odlar yurdunun Od oğlu bilsin ki,

Ya yanasıdı, ya da yandırası!

(«Torpaq dərd meydanıdı»)

«Könül», «Şahin balam» romanlarının, «Şəfəq müğənnisi» povestinin, onlarca şeir, nəğmə, miniatür və hekayənin müəllifi olan Rəfiqə Məmmədova iki müharibənin şahididir. Birindən ona böyüklər danışıblar, ikincisi isə müşahidələrinin, qorxulu nağıllarının, vətənpərvər çağırışlarının, zəfər nəğmələrinin mövzusudur. İstər Vətən və cəmiyyət üçün yetirdiyi layiqli övladları olsun, istər hələ dünyanın bərki-boşu barədə təzəcə anlayışlara yiyələnən nəvələri, istərsə də tanıdıqları — hamı onu ilk növbədə nikbinliyinə görə sevir və dəyərləndirir.

Yazını qələmə alarkən «sənətkar yaşadığı ölkədə, eldə-obada nə dərəcədə tanınır» sualına Rəfiqə xanımın timsalında cavab almaq istədim. Etiraf edim ki, böyüklər üçün yazarlara nisbətdə uşaq şair və yazıçılarına münasibətdə daha çox susqunluğun, bəlkə də qısqanclığın şahidi oldum. Əslində belə yanaşma tamlığı sevən bütövlükdə bədii ədəbiyyatımızın ziyanınadır. Uşaq təfəkkürünə hesablanan bir şeir, hekayə, nağıl və sair valideynlərin, böyüklərin ayların, illərin təbliğatından daha mütəhərrik təsir gücünə malikdir. Pessimizmi bir kənara ataraq Rəfiqə xanımın yaradıcılığının təğlil olunduğu onlarca materialı nəzərdən keçirdim. Əksər kitablarının redaktoru olmuş tanınmış uşaq şairi Qəşəm İsabəylinin resenziyalarının üstündən sükutla keçdim.

Yadıma 22 iyul Milli Mətbuat Günü ərəfəsində Gülzar nənə (Gülzar İbrahimova) ilə söhbətim düşdü. 30 adda kitabı 100 min tirajla çap olunmuş təvəllüdündən xeyli cavan görünən gənc xanım müasir uşaq ədəbiyyatını səciyyələndirərkən «bizim uşaq yazarlarının əsl nənəsi Rəfiqə xanımdır» dedi. Almaniyadan yaxın tanışımız, Rəfiqə xanımın həmyaşıdı, şair Simax Şeyda Mətbuat Şurasının qonağı idi. Yeni kitabını ərməğan edərkən təəssüf hissi ilə bildirdi ki, sırf uşaq şairlərimizin sıraları seyrəlməkdədir: «Yeni istedadlar arasında da bizi əvəz ədə bilənləri var. İstərdim ki, onlar, xüsusilə qadın yazarlarımız Rəfiqə xanımın yaşının bu çağında olduğu kimi daha məhsuldar, yadda qalan nümunələrə imza atsınlar. Sonadək uşaq ədəbiyyatının daşıyıcısı kimi şərəfli yükünü çəkə bilsinlər».

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Uşaq Ədəbiyyatı şöbəsinin müdiri Qəşəm Nəcəfzadənin 14 səhifəlik icmalında müasir dövrün müsbət nümunələri sırasında Rəfiqə Məmmədovanın «Dostluq», «Ardımca gəl», «Güllü kəpənəkli bağ», «Nəciblik duyğusu» kitablarının adları nəfis nümunələr kimi çəkilir.

Əziz oxucu, əgər Rəfiqə xanımın kitablarındakı nümunələri janrlar, mövzular dairəsinə, təbliğ etdiyi ideyalara görə təhlil etsəm, gərək silsilə məqalələr qələmə alam. Şairənin təbinə, dünyagörüşünə, duyumuna, həssaslığına söz ola bilməz, bizim də yazmaq, dəyərləndirmək həvəsimizə. Mən yalnız bunu əlavə etmək istəyirəm ki, o, heç vaxt zirvə, şöhrət həvəsində olmayıb. Övladlarına həm ana, həm də ata olmaq istəyi üstün gəlib, pedaqoji fəaliyyətdən uzaqlaşıb. Həlim, ürəyəyatan səsinə olan ehtiyaca baxmayaraq respublika radiosunun uşaq verilişləri ilə mütəmadi əməkdaşlıq təklifinə mənfi cavab verib. Ona görə də 75 yaşlı ananın, nənənin siması mənə simvolik klassik qadınlarımızın obrazları kimi daim əzizdir. Yeni yubileylərini görək.

Səmimi arzularla,

Rəhim Hüseynzadə,

Azərbaycan Mətbuat Şurasının icraçı katibi

Xalq Cəbhəsi.- 2013.- 4 sentyabr.-S.13