Çağdaş Güney Azərbaycan mətbuatı

XV yazı

(əvvəli ötən saylarımızda)

26 fevral 2012-ci ildə Güney Azərbaycanda xalqın milli haqq və hüquqları uğrunda ardıcıl mübarizə aparan milli hərəkat fəalları «SUSMA» adlı dərginin birinci sayını nəşr ediblər. Dərginin ilk sayı Xocalı soyqırımına həsr olunub və bununla da milli hərəkat fəalları dərginin səhifələrində o tayla-bu tayı, Güneylə Quzeyi birləşdirərək öz fəaliyyətlərinə başlayıblar. Yaradıcı heyətin bildirdiyinə görə, İran rejimi maneçilik törətməsə, hər ay nəşr olunacaq dərgidə əsasən Güney Azərbaycan ədəbiyyatı, tarixi və mədəniyyəti ilə bağlı mövzular üstünlük təşkil edəcək, bu ana mövzulara həsr olunmuş yazılara, tədqiqat işlərinə, publisistik məqalələrə geniş yer veriləcək… Sayğıdəyər şairimiz Səid Muğanlının da yaxından iştirakı ilə «Yaşmaq» dərgisinin, eyni zamanda Güneydə çağdaş mətbuat tarixində ən uzunömürlü nəşr nümunəsi olan «Varlıq» dərgisinin yayımı da öz axarı ilə davam edir.

2013-cü ildə isə bu sıraya yeni bir ədəbiyyat tribunası — «Ban» dərgisi də qoşuldu. «Ban» adlı dərginin (112 s. üç aylıq) məqalə, öykü və şeirlərdən ibarət ilk sayının İstanbul şəhərində yayımlanması ilin ən mühüm ədəbi və mətbu hadisələrindən biridir… «Ban»ın amacı Çağdaş Güney Azərbaycan ədəbiyyatı haqqında yazılar dərc etmək, Güney Azərbaycanda yazıb-yaradan sənətkarların ədəbi yaradıcılığını tanıtmaq, həmçinin burada artan, sürətlə inkişaf edən ədəbi prosesi ardıcıl şəkildə izləməkdir. «Ban» dərgisinin yayımı yığcam bir kollektivin — redaksiya heyətinin fədakar əməyi sayəsində gerçəkləşməkdədir. Belə ki, Türkan Urmulu-Yazı işləri müdiri, dərginin redaktoru olan türkoloq və ədəbiyyatşünas Toğrul Atabay həm də öykü-nəsr, Hadi Qaraçay-poeziya, Ramin Cabbarlı publisistika bölümləri üzrə, dizaynerlər Atabay Tikantəpəli-üz qabığının, Tural Sirdaş isə iç səhifələrinin tərtibatından sorumludurlar. «Ban» dərgisinin ilk sayında Hümmət Şahbazi, Ülkər Ucqar, Yrd.Doç.Dr.Gülara Yenisey və Ərsan Ərelin məqalələri, Rasim Qaraca ilə müsahibə, Rüqəyyə Kəbiri və Kiyan Xiyavın öyküləri, Andre Breton, Pol Eluar, Lui Araqon, Heydər Bayat, İbrahim Savalan, Kiyan Xiyav, Ramin Cabbarlı, Türkan Urmulu, İsmayıl Mədədi, Fətullah Zövqi, Aydın Araz, Leyla Rəhimi, Fəriba Həyati, Elyad Musəvi, Əlirza Ağazadə, Ərsan Ərelin isə şeirləri çap olunub. Ruqiyyə Kəbiri, Ülkər Ucqar, Gülara Yenisey, Leyla Rəhimi, Fəriba Həyati və dərginin yazı işləri müdiri Türkan Urmulunun məqalə və şeirlərinin də yer aldığı bu sayda yaradıcı qadınların əsərləri nisbətən üstünlük təşkil edir. Yazar və tərcüməçi Ülkər Ucqarın «Ağ alma» və ədəbiyyat: Dilin erkək zatı» adlı məqaləsində bir sıra dillərdə kişilərin dominantlığı məsələsinə tənqidi nəzər salınıb.

Cəfakeş naşirlər dərgini mövcud duruma görə yalnız Güney Azərbaycanda pulsuz olaraq yayır, digər ölkələrdə isə açıq satışa çıxarırlar. Əsasən Çağdaş Güney Azərbaycan ədəbiyyatına həsr ediləcək dərginin redaksiya heyətinin üzvü, hazırda Norveçdə mühacirətdə yaşayan istedadlı şair və araşdırıcı Hadi Qaraçay «Amerikanın səsi»nə müsahibəsində qeyd edir ki, «Ban» dərgisi Güney Azərbaycanda mövcud olan dirəniş ədəbiyyatının nəzəri təməllərini tanıtmaq və onun əməli nümunələrini ortaya qoymaq məqsədilə yaradılıb.

Lakin redaksiya heyəti üzvlərinin çoxunun Türkiyədə yaşaması, habelə bu ölkənin Türk dünyasının ədəbiyyat mərkəzinə çevrilməsi və bütün Türk xalqlarının burada təmsil olunması səbəbindən dərginin İstanbul şəhərində nəşr olunması zərurətini doğurub: «Hədəfimiz istiqamətində dərgidə başqa Türk xalqları, habelə Türkiyə türkcəsində yaradılan əsərlərə də yer veriləcək» deyən Hadi bəy ümumiyyətlə, qadın ədəbiyyatçıların əsərlərinə xüsusi önəm verdiyini «İran Azərbaycanında türk dilində yazan qadınların əsərlərinin keyfiyyət və kəmiyyət baxımından çox yüksək səviyyəyə çatması ilə» əlaqələndirir.

Dərginin şeir bölümünə rəhbərlik edən H.Qaraçay (Qeyd edək ki, şairin «Beçələr banlayanda» və «Badamlıqlar» adlı şeir kitabları böyük oxucu rəğbəti qazanıb) dərc edilən əsərlərdə işlədilən türkcənin həm Türkiyədə, həm də Azərbaycan Respublikasında başa düşüləcək üslub və səviyyədə olmasına da diqqət çəkir və bunu təsadüfi hesab etmir. Çünki İran Azərbaycanında yazılan türkcə də bu xüsusiyyətə malik olduğundan dərgi əməkdaşları belə bir dil üslubuna əsaslanmağı gərəkli saymışlar. Elinin, yurdunun və doğma Türkcənin böyük təəssübkeş mövqeyi bütün yaradıcılığında yansıyan Hadi Qaraçayın fikrincə, yeniliklər yaratmaq və yeni sözlər işlətmək dilə zərbə vurmur, əksinə, onun daha da inkişaf edərək gəlişməsinə yol açır: «Bizim dövlətimiz olmadığı üçün Türkiyədəki Türk Dil Qurumu kimi bir imkan əldə etmək şansımız yoxdur. Buna görə də bu vəzifə dərgilərin üzərinə düşür». O, Türk Dil Qurumunun yaradıcılıq təcrübələrindən və təklif etdiyi sözlərdən yararlanmağın gərəkliliyinə inandığını söyləyir. Deməli, Güney Azərbaycanda ədəbi proses durmadan inkişaf edir… Yenə də təkcə qəbir daşlarını daima üstümüzə kölgə saldığına görə önəmsəyən Ramin Cahangirzadənin «Daş yağışını» xatırladım…

Daş üstündə əyləşən qoca

Çəliyini göyə tutub

Tanrıdan yağmur istəyir.

Buludları hardasa gizlətmişdi tanrı.

Axı bir zamanlar

Daşlarla tanrının arasında

Böyük bir müharibə gedirdi.

Min illər daşlar

Tanrıya qalib gəlmişdi.

Tanrı daşların acığına

Yağdırmadı buludlarını

Görəsən daşlar

Yenə ayağa qalxacaqlarmı?!

Doğrudan da insanın içindən istər-istəməz belə bir sual keçir və cavabını almaq istəyirsən: Görəsən, daşlar yenə ayağa qalxacaqlarmı? Və daşların qalibiyyəti bağrı çatlamış torpaqlara məlhəm yağışı yağdıracaqmı? Xalq azadlıq nəğməsini bir daha oxuya biləcəkmi

Göründüyü kimi, ədəbiyyatın ictimai mahiyyətini anlayan insanlar həmişə çalışıblar ki, sənətkarlar cəmiyyətin arzu və istəklərinə ehtiram göstərsinlər və bu istəklərin gerçəkləşməsində bilavasitə iştirak etsinlər.

Ədəbiyyat nəzəriyyəçisi Jan Pol Sartr bu tendensiyanı belə dəyərləndirir: «Gün gələcək ki, qələm susmaq məcburiyyətində qalacaq və o zaman yazıçı silah götürməlidir… Yazmaq bir növ azadlıq istəyidir. Bu işə girişmisinizsə, istər-istəməz başlanacaq və onunla məşğul olacaqsınız»- deyirdi. Deməli, yazıçı, yaxud şair əsərinin dəyərini onun əbədiyaşarlılığının, uzun ömürlü olmasının sirrini cəmiyyətə hörmət etməkdə, ictimai məsələləri bəyan etməkdə və sonucunu gözləməkdə görür, hətta lazım gəldiyindən də artıq dərəcədə bu məsələlərlə uğraşır. Son nəticədə cəmiyyət ona dəyər verir və bəzi hallarda hətta öz sənətkarını inadla müdafiəyə də qalxır. Odur ki, Güney Azərbaycanın yazarları böyük Vətənin Cənub parçasında xalqın milli haqq və hüquqları, milli kimlik, dövlətçilik uğrunda mücadiləsi və bu mücadilənin ədəbi-bədii müstəvidə əks etdirilməsi prosesi bu gün də davam etməkdədir.

Son olaraq qeyd edim ki, bu çalışmam hələ bitməyib, sadəcə, əlimə gəlib çatan, internet səhifələrində izləyə bildiyim materiallar əsasında imkanım daxilində təhlil apardım… Ancaq tədqiqatımı davam etdirməm üçün yardım göstərmənizi, ədəbi-bədii kitabları, araşdırma yazıları

esmirafuad@mail.ru e-mail ünvanıma göndərmənizi rica edirəm, sevgili ədəbiyyatsevərlər… Güneyli bacı və qardaşlarım…

Esmira Fuad

Xalq Cəbhəsi.- 2013.- 19 sentyabr.- S.14.