Aşıq Cahadın sazlı-sözlü dünyası

100 yaşlı aşıq indi də çalıb-oxuyur

Bu ilin martında Şəmkir rayonunun Çənlibel kəndinə yolum düşmüşdü: folklor toplayırdım. Bu kənddə artıq yaşlı 100-ü haqlamış bir aşıq var — Sahad adında. 1914-cü ildə anadan olub. Deyir, I Cahan savaşı başlayanda adını bu münasibətlə Sahad qoyublar. Sahad kişi Göyçə mahalında — Basarkeçər rayonunun Qaraqoyunlu kəndində anadan olub. Heçə ildir ki, həyat yoldaşını itirib, oğluyla birgə yaşayır.

Çalışdım, bu yazıda Aşıq Cahadın danışıq üslubunu saxlayım. O, Aşıq Ələsgəri yaxşı xatırlayır: «Ələsgər öləndə mənim 12 yaşım vardı. 105 il yaşadı. Həmişə papaq başında, arxalıqda, belində göy qurşaq. Sazı solaxay çalırdı. Səsi bir az pəsdən idi, ancaq elə oxuyub çalırdı ki, camaat ağlayırdı. Mən görəndə ömrünün axırları idi. Onun çalmağı indikilərdə yoxdur. «Yanıq Kərəmi»ni yaman ifa edirdi. Bircə Əmrah Gülməmmədov elə çalırdı. Aşıq Ələsgərin ölməyi bugünkü kimi yadımdadır. Camaat ona ellikcən Dədə deyirdi. Dedi Talıf, Nəcəf, qonşu kənddə bir yük yağ var, bir yük bal, gedin onu gətirin. Gülüşdülər. Dedilər nə bilirsən? Getdilər oraya. Həqiqət müəllim vardı, məktəb direktoru, bunlara dedi ki, nə yaxşı gəlifsiniz?

Dedilər ki, bal yeməyə gəlmişik. Kəlbəcərdən bir yük yağımız var, bir yük də balımız. Dədəmiz nə bilirmiş bunu? Hə, Talıbla yağı da, balı da gətirirlər. Çay-çörəy yeyib-içəndən sonra dedi ki, ay bala, taxıla verəcəksiniz, ya pula? Dedi taxıla. Dedi:

Bal barmağda gedər,

Yağ dırnağda gedər.

…Ələsgər 100 kiloluq yağı iri bir qazana tökdü. 100 kq balı da başqa bir qazana. Yerindən tərpətdi. Dedi çatar.

Nəyə çatar-soruşdular. Ələsgər dedi:

- Mənim ehsanıma.

Mən də ordayam. Deməli, onların kəndi burdadı, bizim də kəndimiz burda. Aralıqdan su axır.

…Ələsgər getdi hamamlandı, gəldi ki, yönü qıvlıya yer salın. Yönü qıvlıya yer saldılar.

Ələsgər deyirdi, özüm aşığ oldum, oğlum gülləçi. Oğlu Bəşir ovçuydu. Göynən quş gedirdi. Onu vururdu, o biri uçanı da qanrılıb vururdu. Gülləsindən heç nə yayına bilməzdi.

Ələsgər dedi ay Bəşir, get məsçidin yanına, de ki, dədəm deyir, ölürəm, gəlsinlər. Bu Bəşir də getdi, dedi dədəm deyir ayə, ölürəm, amma ölən də gülərmi, danışarmı?

Camaat bilirdi ki, Ələsgər yalan danışmaz.

60 öy idi, gəldilər Ələsgərin yanına. Ələsgər dedi ki, hamınıznan xeyir-şərə getmişik, halal eləyin. Camaat dedi xeyirimizin də yaraşığısan, şərimizin də.

Aşıq Nəcəf Ələsgərin qardaşı oğluydu, savadlı idi. Dedi ay dədə nə deyirsən? Çox keçdi. Yenə dedi ay dədə, nə deyirsən? Deyərlər Ələsgər ölən günü nə dedi?

Bugünümdə yetiş dada,

Adili şahım mənim,

Könül qəmgin, qəlbim yolda,

Artıbdı ahım mənim,

Umutvarım, pəristarım,

sənsən pənahım mənim,

İsmim də Aşıq Ələsgər,

Çoxdu günahım mənim.

Günahkar aparma məni,

Divanə yalvarıram.

Bu, Ələsgərin axırıncı kəlməsidir. Ələsgər bunu dedi, getdi.. Ələsgər sinədəftər idi».

Aşıq Cahad Mircəfər Bağırovla görüşündən də danışır: «1942-ci ildə Mozdokda əsgərəm. Rusca bilirəm. Gürcücə başımı dolandırıram. Mircəfər Bağırov gəlmişdi, əsgərlərə danışırdı ki:

- Əziz yoldaşlar, mən getdim Stalinin yanına. İki rus çağırdım yanıma. Dedim qabağa get, üzümə baxır. Dala bax, üzümə baxır. Yerində addımla, üzümə baxır.

Stalin dedi:

- Seyid, neynirsən?

Dedim biz urusun, urus bizim dili bilmir. Bə nə edək?

Fikirləşdim dedim ki, azərbaycanlı öz dilində, gürcü öz dilinlə diviziya yaradaq. Stalin dedi ki, Seyid, bu təşəbüsünü bəyəndim. Bağırov sonra dedi ki, getdim Xruşşovun qardaşını güllələdim. Özü təslim oldu. Bizim azərbaycanlıları qırırdı. Dedim, yoldaş Bağırov, son damla qanımıza kimi vuruşacağıq. İkiəlli əlimi sıxdı, dedi sağ ol, Azərbaycan əsgəri.

100 yaşlı aşığın çox yaşamağın sirri haqqında danışdıqları: «Qapıda bulaq var. Hər səhər tezdən saat 7-də dururam. Bədənimi soyuq suynan yuyuram. Soyuq su dərmandı. Yanmış hava gedir, təmiz hava bədənə daxil olur. Keçirəm evə. Yarım saat da bədən tərbiyəsi ilə məşğul oluram. Bundan sonra bir stəkan şirin inək südü içirəm. Hamısını özüm eləyirəm. Xörəyi də özüm bişirirəm. Saqqalımı, saçımı da özüm qırxıram. Bir stəkan süddən sonra azca gözləyirəm, dalıycan yağ-balnan yeyirəm. Bir az sonra iki yumurtanı ya yağda, ya da ki, suda bişirib yeyirəm.

Hara getsəm, günorta mütləq naharımı vaxtında eləməliyəm. Təbii yağdan istifadə eləyirəm. Hərdən 50 qram zoğal, tut arağı olanda içirəm ki, dezinfeksiya eləsin. Axşam çörəyimi tez yeyirəm. Yatanda bir stəkan qatıq içirəm. Gecə durub iki yumurta da yeyirəm. Dükandan yağ, ət almıram. Bazardan təbii mal alıram. O birilərin yemərəm, çünki cana ziyandı.

Gündə ən azı 2 km piyada yol gedirəm. Hər gün su içirəm. Susuz olmaz. Çayı da çox içirəm. İynə vurdurmağım yadıma gəlmir. Özümü yaxşı hiss edirəm. Bunu yemirəm, onu yemirəm yoxdu. Ailən yaxşı, canın sağlamdırsa, çox yaşayacaqsan.

Gəlirdim evə, arvad deyirdi, boyuna qurban olum. Çay hazır, çörək hazır. 72 yaşında öldü. Arvadın ölməyi birdən oldu. Mən bazara gedirdim. Dedi tez gəl, öləcəm, yuxu görmüşəm.

Getdim bazara, 1 saat 15 dəqiqəyə qayıtdım. Nəvəm dedi ki, nənəmi apardılar ora, üstünə ağ çəkdilər. Bildim ki, ölüb. Dedim sazı gətir. Nəvəm Əkbərə dedim «Dilqəmi» çal. Çaldı. «Kərəmi» çal. Çaldı. «Ruhani» çal. Çaldı. 700 öy də burda tamaşadı». Bu yerdə aşıq şeir deyir:

Qocalmışam, vaxtım keçib,

Yaxşı görmür gözüm mənim,

Qazanc gətirə bilmrəm,

Öydə keçmir sözüm mənim.

Var-dövlətim heç olubdu,

Sağlam canım puç olubdu,

Necə gülsün üzüm mənim?

Cahat, doxsan doqquz yaşın,

Vətənnən atıldı daşın,

Gedibdi qohum-qardaşın,

Necə çalsın sazım mənim?

O, sinədəftərdir. Dayanmadan saatlarla dastan danışır.

Danışdıqlarını Aşıq Talıbdan, Aşıq Əsəddən eşidib.

Bu yerdə yenə Ələsgərdən — onun şəgird hazırlamağından danışır: «On adam yığılırdı. A bala, deyirdi, aşıq nə deməkdi? Yəni bilici, şeyx. Aşıq ozan deməkdi. Aşıqlıq qədimdən qalıb. Ondan sonra deyirdi:

Aşıq olub diyar-diyar gəzənin

Əzəl başdan pür kamalı gərəkdi.

Oturub durmağa ədəbin bilə,

Mərifət elminnən dolu gərəkdi.

Bundan sonra Ələsgər «Baş Divani»ni oxuyurdu. Xəlvətcə baxırdım ki, görək Ələsgər necə dərs keçir. Qət eləmişdim ki, aşıq olacam. 16 yaşım olanda Əsədin yanına gəldim şəjirdliyə, sonra da Talıbdan dərs aldım. 40 il şagird oldum. İndi də bir xoşum gələn söz olsa, onu yazıram, üç dəfə baxıram, öyrənirəm.

Ələsgərin bir xalası oğlu vardı — Molla Rəhim, 7 illik həbsdən gəldi. Ələsgərin oğlunun 15 yaşı vardı — Bəşirin.

Qar yağıbmış. Gedirlər Kəlbəcərə, kəndə çataçatda, deyirlər burdan ora güllə çatarmı? Bəşir başının üstündən atır, Molla Rəhimin sağ qolunu qırır. Ələsgər bu münasibətlə deyir ki:

Əsdi sərsər yeli qafil üzümə,

Ömür bostanımın tağı kəsildi.

Öz əlimnən xata dəydi özümə,

Bədəndə qolumun sağı kəsildi.

Çox qaçdım qəzadan olmadı çara,

Bir vurmuşdu, bir də vurdu dübara.

Çinovniklər istiyər ki, qutara,

Dostdarım özümə yağı kəsildi.

***

Könlum qəmnən çıxmaz, qəlbim qaradan,

Bu dərdi möhnətdən, bu macəradan,

Dövlət getdi, hörmət qalxdı aradan,

Qapımızdan dost ayağı kəsildi,

…Yazığ Ələsgərin işi müşküldü, müşkül,

Dərdini deməyə yoxdu əhli dil.

Daha deyib-gülmək çağı kəsildi.

Bundan sonra Ələsgər saz çalmır. Onda Ələsgərin 85 yaşı varmış. Aşıqlıq öyrədirmiş, şeir deyirmiş.

Kəlbəcərdə aşıq Hüseyn olub. Ələsgər sazını ona verib.

Ələsgərin savadı olmayıb. Ancaq «Şahi-mərdan nökəriyəm, dərsimi pünhan verib» deyirdi, fəhmliydi. Sabah nə olacaq, onu gecəynən bilirdi. Ələsgər «Yaxşı adnan, təmiz hörmətnən mən dolandım Qafqazı» — deyirdi».

… Söhbət zamanı aşığın sinədən dediyi şeirləri olduğu kimi

təqdim etdik.

Uğur

525-ci qəzet.- 2013.- 12 oktybar.- S.14.