Səhnəmizin Sofyası

Sofya Hüseynova maraqlı və yaddaqalan obrazlar silsiləsi yaratmışdır

1926-cı ilin soyuq fevral günlərindən birində Naxçıvan Muxtar Respublikası Hərbi Komissarlığının məsul işçilərindən olan Həsən İsmayılova bir müjdə verildi — onun qızı dünyaya gəlmişdi. Bəli, həmin gün — 85 il bundan əvvəl o körpə qızcığaz dünyaya göz açar-açmaz özünün «ilk nəğməsini oxumuşdu». Bu «nəğməni» birinci eşidən anası Xədicə xanım o gün heç təsəvvürünə belə gətirməzdi ki, cəmi üç il sonra bu səs onun üçün yenicə doğmalaşmağa başlayan Naxçıvan Teatrının səhnəsindən yayılacaq.

Beləliklə, 85 il əvvəl, bir qış axşamı bakılı zabit H.İsmayılovun Naxçıvandakı mənzilini hərarətləndirən Sofya düz üç il sonra öz körpə nəfəsilə Naxçıvan Dövlət Dram Teatrının səhnəsini də isitdi. O günləri Sofya xanım belə xatırlayır: «Anam deyərdi ki, 1929-cu il 8 martda Cəfər Cabbarlının «Sevil» tamaşasını oynayırdıq. Həmin tamaşanın quruluşçu rejissoru Səməd Mövləvi olmuşdur. Gündüzün (Sevilin oğlu — Ə.Q.) körpə vaxtlarını, yəni sözsüz anlarını mən oynayırmışam. Belə çıxır ki, üç yaşımdan səhnədəyəm.»

Sofya xanımın səhnədə ilk sözlü rolu isə Səməd Vurğunun «Vaqif» dramındakı gürcü qızı Tamara olmuşdu. O, bu kiçik rolun öhdəsindən məharətlə gələrək dahi teatr reformatoru K.Stanislavskinin məşhur «Böyük və ya kiçik rol yoxdur, böyük aktyor, yaxud kiçik aktyor vardır» kəlamını bir daha sübuta yetirmiş oldu. Bundan sonra S.Hüseynova ailə vəziyyətilə bağlı Naxçıvandan, həmçinin doğma teatrından bir müddət aralı düşmək məcburiyyətində qalır.

1954-cü il mövsümü açılarkən o, yenidən Naxçıvan Teatrının truppasına daxil olur. 1955-ci ildə Sofya Hüseynova iki yeni tamaşanın əsas rolları ilə səhnəyə çıxır. Bunlardan birincisi İslam Səfərlinin «Göz həkimi» pyesindəki Nərminə, digərisə Nəcəf bəy Vəzirovun «Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük» («Hacı Qənbər») komediyasındakı Cəvahir obrazları olmuşdur.

1950-ci ilin ortalarından başlayaraq S.Hüseynova bir müddət Naxçıvanın «Araz» Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblında rəqs qrupunun solisti kimi də fəaliyyət göstərmiş və o zaman burada çalışan Maqsud Hüseynovla ailə qurmuşdur. Sonralar M.Hüseynov xanımı ilə bərabər Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrında da işləmiş, uzun müddət teatrın baş inzibatçısı olmuş, xidməti vəzifəsini yerinə yetirərkən avtomaşın qəzası nəticəsində dünyasını dəyişmişdir.

1962-ci ildə Naxçıvan Dövlət Dram Teatrında yenicə fəaliyyətə başlayan rejissor və aktyor İldırım Cabbarov quruluş verdiyi İskəndər Coşqunun «Komsomol poeması» tamaşasında Humay rolunu S.Hüseynovaya həvalə edir. Əsərdə əsas qadın surəti olan Humay, tamaşada da demək olar ki, qəhrəmanlardan biri kimi canlanırdı. Aktyorluq fəaliyyəti ərzində ilk böyük rolu olan Humayı aktrisa məharətlə ifa etmişdi. 1964-cü ildən artıq Cəlil Məmmədquluzadə adına Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrı adlandırılan qocaman sənət ocağı iyun ayında gənc şairə Kəmalə Ağayevanın «Məhsəti» mənzum dramına müraciət edir.

Tamaşanın quruluşçu rejissoru, Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrına yenicə baş rejissor təyin olunmuş Baxşı Qələndərli seçdiyi çox gözəl bir aktyor heyətilə tamaşanın məşqlərinə başlayır. Pyesdəki əsas obrazlardan Tərgül Sofya Hüseynovanın qismətinə düşür. Bu, heç də təsadüfən olmur. Əsir alınmış Tərgül Gəncə hökmdarının sarayında məcburən oxuyub rəqs edir. S.Hüseynovanın bu qabiliyyəti barədə artıq məlumatlı olan rejissor belə bir rolu məhz ona həvalə etməkdə heç də yanılmır. Teatrın baş rəssamı Məmməd Qasımovun hazırladığı maketlər, dövrə uyğun geyim və qrim eskizləri əsasında dekorasiyalar yeni binanın səhnəsinə uyğun (fırlanan səhnə dairəsi də nəzərə alınmaqla) müvafiq ölçülərdə düzəldilir. Bəstəkar Məmməd Ələkbərov tamaşa üçün musiqili dram janrının tələblərinə cavab verən, əsərin ruhuna uyğun gözəl, yaddaqalan uvertüra, musiqi parçaları və mahnılar bəstələmişdi.

Nəhayət, teatr kollektivinin, şəhər ictimaiyyətinin, bütün teatrsevərlərin çoxdan gözlədikləri gün gəlib çatdı. Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrı 1964-cü il oktyabr ayının 24-də yeni, möhtəşəm binasında birinci tamaşaçılarını qəbul edərək «Məhsəti» tamaşasının premyerası ilə ilk dəfə pərdələrini açdı. İkinci pərdə Gəncə hökmdarının sarayında cərəyan edirdi. «Tərgülün mahnısı» çalındı. Sofya Hüseynovanın ifasında canlı səslənən bu mahnı onun iztirablı rəqsilə müşayiət olunaraq həmahənglik təşkil etməklə səhnədə gözəl bir tablo yaradırdı. Bu mahnının ovsunlayıcı təsiri, bütün aktyorların təbii oyunu, xüsusən Məhsətinin — Zəroş Həmzəyevanın sonda emosional ifası pərdə bağlanar-bağlanmaz tamaşaçıları gurultulu alqışlar yağdırmağa məcbur etdi. Onlar tamaşanın sonunu gözləmədən ayaq üstə, sürəkli alqışlarla müəllif başda olmaqla bütün yaradıcı heyəti pərdə önünə dəvət etdilər. Müəllif və baş rolun ifaçısı ilə bərabər Tərgülün — Sofya xanımın da siması tər güllər arasından güclə seçilirdi.

A.Ostrovskinin 1966-cı ildə hazırlanan «Cehizsiz qız» faciəsində əsərin qəhrəmanı Larisanı rejissor B.Qələndərli məhz S.Hüseynovaya etibar etdi. Aktrisa bu etimadı doğruldaraq obrazı özünəməxsus tərzdə — Azərbaycanda oynanılmış «Larisa»lardan tamamilə fərqli, orijinal bir ifa ilə təqdim etməyə nail olmuşdu. O, köməksiz, tamamilə tənha qalmış Larisanın daxili sarsıntılarını, əzablarını, bu vəziyyətdən doğan acı gülüşünü bacarıqla əks etdirirdi. Sofya Hüseynova Larisanın iztirablarını dərindən duyur, tamaşaçını təsirləndirə bilirdi. Onun ifa tərzində səmimiyyət var idi. Bu ifa üçün gözəl forma, ifadəli vasitələr, cizgilər işlətməklə aktrisa obrazın «bəlkə də ən tragik rus rolunun» üslubunu onun daxili ahəngini, plastikasını, dərin ruhi iztirablarını ustalıqla açıb göstərirdi.

Ümumiyyətlə S.Hüseynova Naxçıvan Teatrında 1966-86-cı illərdə tamaşaya qoyulmuş rus və Avropa dramaturgiyasının ən gözəl nümunələrində Melita (G.Fiqeryedo «Ezop», 1966), Tatyana (B.Lavrenyov «Hücum», 1967), Nadya (A. Makayonok «Tribunal», 1972), Diana (Lope de Veqa «Nə yardan doyur, nə əldən qoyur», 1974), Kruçinina (A.Ostrovski «Günahsız müqəssirlər», 1984), U (V.Hüqo, G.Vayzenborn «Gülən adam», 1986) Klitemnestra (Sofokl «Elektra», 1986), kimi maraqlı və yaddaqalan obrazlar silsiləsi yaratmışdır. Bunun üçün onun parlaq istedadı ilə yanaşı, gözəl xarici görkəmi də yardımçı olmuş, yaxşı imkan yaratmışdı. Təsadüfi deyil ki, aktrisa şəxsən özü, bu qalereyada Larisanın onun ən sevimli, unudulmaz, şah rolu olduğunu dəfələrlə bəyan etmişdir.

1974-cü ildə Azərbaycan teatrının 100 illiyi münasibətilə respublikanın bölgələrindəki digər dövlət teatrları ilə yanaşı Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrının da Bakıya növbəti səfəri təşkil olundu. Naxçıvanlıların sentyabrın 22-də paytaxt səhnəsində nümayiş etdirdikləri Lope de Veqanın «Nə yardan doyur, nə əldən qoyur» tamaşasının premyerası elə həmin gün bəyənilir. Bakı teatrsevərləri Tərgülü — Sofya Hüseynovanı tamamilə başqa bir ampluada — Qərb dramaturgiyasının incilərindən birinin baş qəhrəmanı Diana obrazında gördülər. S.Hüseynovanın Dianası həm bədii keyfiyyəti, həm estetik istiqaməti, həm də sənətkarlıq baxımından diqqəti cəlb etmişdi. Aktrisa gənc yaşlarında dul qalmış Diananın daxili həyəcanını, psixoloji halını, katibi Teodoroya olan təmiz məhəbbətini o qədər təbii və düşünülmüş şəkildə ifa edirdi ki, tamaşaçı Diananın davranışına heç bir irad tuta bilmirdi. Tamaşada buna imkan yaradacaq məqamlar, vəziyyətlər vardı. Axı, Diana katibinin qulluqçu qızla keçirdiyi şən, sevincli vaxtlarını öz gözlərilə tez-tez görürdü. Hətta belə məqamlarda onda bu gənclərin təmiz məhəbbətinə qısqanclıq hissi də yaranırdı. Aktrisanın hərəkətləri elə təbii, baxışları elə incə və məlahətli idi ki, tamaşaçı Dianaya hər cəhətdən haqq qazandırırdı. Həqiqətən də vaxtilə «Şərq qapısı» qəzetinin vurğuladığı kimi «romantik və lirik rolları ilə Naxçıvan Teatrı tarixinə cazibədarlıq gətirən, komik situasiyalı səhnə surətlərilə tamaşaçıda xoş ovqat yaradan Sofya xanım» Diana obrazını lirik, romantik, həm də dramatik səpkidə ifa edərək obrazın tamaşaçı qəlbinə yol tapmasına nail oldu. Naxçıvanda isə ilk dəfə noyabrın 12-də göstərilən bu tamaşada yerli teatrsevərlər Sofya xanımın Dianası ilə tanış oldular.

1987-ci il mayın 4-dən 12-dək Tbilisidə keçirilən Ümumittifaq Teatr Festivalında Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrı Sofoklun «Elektra» faciəsilə iştirak etmişdir. Bir sıra sosialist ölkələrindən olan teatrşünas və rejissorların da iştirak etdiyi bu festivalda «Elektra»nın rəğbətlə qarşılanması ilə Naxçıvan Teatrının uğur qazanmasında Klitemnestra obrazını böyük ustalıqla təqdim edən S.Hüseynovanın da məxsusi payı olmuşdur. Digər aktyorlarla yanaşı Sofya xanımın ifası da teatr tənqidi tərəfindən teleradio və mətbuatda yüksək qiymətləndirilmişdir. Festivaldan bir ay sonra — iyunun 14-də, Moskvadan, Mərkəzi Televiziya ilə nümayiş etdirilən həmin tamaşa vasitəsilə digər sovet respublikalarının teatrsevər tamaşaçıları da naxçıvanlı sənətkarların, o cümlədən Sofya Hüseynovanın mahir ifasının şahidi olmuşdular.

Sofya Hüseynova məhz bu hünər sayəsində özünün yaradıcılıq zirvəsinə yüksələ bilmişdir. O, Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin müvafiq fərmanları ilə 1974-cü il iyun ayının 1-də respublikanın əməkdar artisti, 1982-ci il dekabr ayının 1-də isə xalq artisti fəxri adlarına layiq görülüb.

Müstəqillik dövründə də qüdrətli sənətkar daim dövlət qayğısı ilə əhatə olunmuş, 1996-cı ildə «Şöhrət» ordenilə təltif edilmişdir.

Bu gün Prezident təqaüdçüsü olan Sofya Hüseynova səhnədən ayrı düşsə də teatrdan ayrıla bilmir. İstər Naxçıvanda, istərsə də Bakıda olduğu zaman qocaman sənət ocaqlarına vaxtaşırı baş çəkir. Onu buna vadar edən ecazkar sənətin cazibəsilə yanaşı anasından aldığı estafeti ötürdüyü övladlarının yeni sənət uğurlarını izləmək marağıdır. Azərbaycan səhnəsinə iki xalq artisti bəxş etmiş ana oğullarını — Dövlət Akademik Milli Dram Teatrının ustad aktyoru Rafael Dadaşovu, Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrının quruluşçu rejissoru və aparıcı aktyoru Rövşən Hüseynovu hər dəfə yeni rolda seyr edərkən özünü də səhnədə hiss edir…

Oktay

Xalq Cəbhəsi.- 2013.- 18 yanvar.- S.15.