Arıçılığın inkişafına dair proqram hazırlanır

Ölkəmizdə bu sahənin inkişaf səviyyəsi dünya arçılığından xeyli geri qalır

Azərbaycanda "Arıçılıqda məhsuldarlığın artırılması vasitəsilə ölkədə kənd əhalisinin yaşayış səviyyəsinin yüksəldilməsi" adlı proqram icra olunacaq. Bu layihə BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının (FAO) köməyi ilə hazırlanıb və ölkədə arıçılığın inkişafına yönəlib. Bu barədə APA-ya FAO-nun Azərbaycandakı nümayəndəliyinin təmsilçisi Təranə Bəşirova məlumat verib. Onun sözlərinə görə, hazırda layihə ölkə hökuməti ilə razılaşdırılma mərhələsindədir. "Arıçılıqda məhsuldarlığın artırılması vasitəsilə ölkədə kənd əhalisinin yaşayış səviyyəsinin yüksəldilməsi" proqramı çərçivəsində ölkədə damazlıq seleksiya işlərinin təkmilləşdirilməsi, Qafqaz bal arılarının populyasiyadan tənzimlənməsi və onların arealının genişləndirilməsi hədəfə alınıb.

Son illər Azərbaycanda arıçılığa meyl artıb. Sovet dönəmində kəndlərin ərazilərində üzümçülük, pambıqçılıq plantasiyaları salınmışdı. Bu, faktiki olaraq arıçılığın inkişafına güclü ziyan vururdu. Belə amillər indi azalsa da, hər halda arıçılığın inkişafı sarıdan problemlər az deyil. Bu gün Azərbaycanda 125 fəsiləyə mənsub 4100-dən çox bitki növü var. Qafqaz florasının təxminən 60 faizi Azəraycanın payına düşür. Respublika ərazisində təxminən 600-dən çox ballı bitki növü olduğu müəyyən edilib. Mütəxəssislər hesab edirlər ki, bitki örtüyünün bu cür zənginliyi bir arı ailəsindən Azərbaycanda ildə hətta bir neçə dəfə məhsul götürməyə imkan verir. Görünür, bunu nəzərə alan hökumət də konkret addımlar atmağa başlayıb. Belə ki, 2009-cu ildə Nazirlər Kabineti arıçılıqla bağlı bir neçə normativ hüquqi aktı təsdiq edib. Bunlar "Xarici ölkələrdə arıçılıqda istifadə olunmuş inventar və avadanlıqların Azərbaycana ərazisinə idxalının məhdudlaşdırılması halları və qaydası", "Arı ailələrinin zərərvericiləri ilə mübarizə tədbirlərinin həyata keçirilməsi qaydası" və "Arı ailələrinin balyığma və yeni məskunlaşma yerlərinə köçürülməsi qaydası"dır.

Bal insan üçün ən dəyərli qida məhsulu hesab olunur. Balın tərkibində insan üçün xeyirli olan 500-dən artıq maddə və zülallar var. Əlverişli təbii iqlim şəraiti, zəngin yem bazası ehtiyatları və qiymətli cinslərə malik arı genofondu Azərbaycanda arıçılığın inkişaf etdirilməsinə həmişə geniş imkanlar yaradıb. Hələ bir neçə on illiklər əvvəl qədimdən arıçılığın vətəni kimi tanınmış Azərbaycanın istehsal etdiyi yüksək keyfiyyətli arı məhsulları daxili tələbatı ödəməklə yanaşı, qonşu ölkələrə də ixrac edilir və bu məhsullar alıcı dövlətlərdə həmişə yüksək qiymətləndirilirdi. Lakin zaman keçdikcə obyektiv və subyektiv səbəblər üzündən keçmiş ənənələr davam etdrilməyib və qiymətli təsərrüfat sahəsinə biganə münasibət göstərilib. Bu isə nəticə etibarilə ona gətirib çıxarıb ki, Azərbaycan arıçılığını inkişaf səviyyəsi dünya arçılığından xeyli geri qalıb.

Azərbaycanın arı genofondu əsasən Qafqaz arı cinslərinin ölkəmizin təbii iqlim şəraitinə uyğun olaraq formalaşmış populyasiyalarından ibarətdir. Böyük Qafqaz arı cinsinin Azərbaycanda Qabaqtəpə və Şahdağ arı populyasiyası mövcudur ki, onlar əsəsən, Kiçik Qafqaz və Böyük Qafqaz dağlarının Azərbaycana aid ərazilərində yayılıb. Sarı Qafqaz arı cinsindən olan Sarı İran və Lənkəran arı populyasiyaları isə Lənkəran-Astara bölgəsində, həmçinin Yardımlı, Lerik-Cəbrayıl, Zəngilan və Naxçıvanda yayılıb. Göstərilən arı populyasiyalarının hər biri özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə seçilməklə yanaşı, həm də damazlıq seleksiya işi üçün ən yaxşı materialdır. Bu populyasiylar içərisində isə yerli arı genofondumuzun "qızıl arısı" sayılan Qabaqtəpə arısı xüsusilə seçilir. "Qızıl arı" məşhur Bozdağ Qafqaz arısının bütün müsbət xüsusiyyətlərini özündə cəmləşdirməklə yanaşı, ondan üstün olaraq yüksək sürətlə inkişaf etmək, soyuq qışı keçirmək, küləkli iqlim şəraitinə uyğunlaşmaq, böyük floramiqrasiya göstəricisi ilə seçilmək kimi müsbət xüsusiyyətlərə malikdir. Başqa arılardan fərqli olaraq, bu qiymətli seleksiya materialı sancmaya həsir deyil, beçəvermədən asan qayıdır, gün ərzində nektar ardınca uçuşa tez başlayıb, gec qurtarır. Hektar bolluğu rayonlarda belə digər arı cinslərindən çox bal toplayır ki, bu xüsusiyyətlər də onun yüksək məhsuldarlığını şərtləndirən əsas cəhətlərdəndir. Lakin çox təssüf ki, qeyri-məqbul aqrar siyasəti nəticəsində "qızıl arı"nın gələcək mövcudluğu təhlükə altında salınıb. Son zamanlar qabaqcıl arıçılar və xarici dövlətlərin arıçı mütəxəssisləri Qabaqtəpə arısına ciddi maraq göstərirlər.

1975-ci ilin məlumatına görə, Azərbaycanda 119,1 min arı ailəsi olub. Hazırda isə bu rəqəm 200 minə yaxındır. Bir arı ailəsinin orta məhsuldarlığı isə 10 kiloqrama yaxındır. Azərbaycanda ildə 1200 ton bal istehsal olunur. Bu da adambaşına 150 qram bal istehsalı deməkdir. Dünyada isə bal istehsalına görə Çin birinci yerdədir. Rusiya və Avstraliyadan sonra Türkiyə dördüncü, Ukrayna beşinci yeri tutur. Bu ölkələrdə arıçılıq sahəsinin inkişafına böyük önəm verilir, dövlət büdcəsindən bu sahəyə vəsait və subsidiyalar ayrılır. Rusiya, Ukrayna, Bolqarıstan və Türkiyədə "Arıçılıq haqqında" qanunlar qəbul olunub. Azərbaycanda arıçılığın inkişaf etdirilməsi üçün əlverişli çoğrafi şərait və zəngin təbiəti var. Təqribi hesablamalar göstərir ki, müasir arıçığılığın son nailiyyətlərindən istifadə edilərsə və mütərəqqi arıçılığa keçid tətbiq edilərsə ölkəmizdə olan arı ailələrinin sayını 4 dəfə, bir arı ailəsinin orta illik məhsuldarlığını 2 dəfə artırmaq olar.

Qeyd edək ki, son illər xarici ölkələrdə arı məhsullarının istehsal səviyyəsi getdikcə yüksəldiyi və onların qida və dərman vasitələri kimi tətbiqinə ciddi fikir verildiyi halda, Azərbaycanda bu sahənin məhsullarının istehsalı olduqca aşağı səviyyədədir. Hər il ölkə ərazisində, heç bir xərc çəkilmədən, təbiət tərəfindən yaradılan min tonlarla qiymətli qida maddəsi bal - (nektar halında) tədarük edilir. Lakin arıçılığın zəif inkişafı nəticəsində onlar istifadəsiz qalaraq məhv olub gedir. İnkişaf etmiş ölkələrin kənd təsərrüfatlarında arıçılıqdan əldə olunan çiçək tozundan bitkilərin tozlanması məqsədi ilə istifadə edilir. Bu zaman əldə olunan gəlir isə arı məhsullarından əldə olunan gəlirdən qat-qat çoxdur. Məsələn, ABŞ-da bu nisbət 6 milyard dollar: 45 milyon dollar şəklindədir, yəni 13,3 dəfə çoxdur. Təəssüf ki, ölkəmizdə arıçılığın bu faydalı xüsusiyyətindən də yetərincə istifadə olunmur. Olduqca gəlirli sahə olan arıçılığın ən yaxşı xüsusiyyətlərindən biri də onun məhsullarının müalicəvi əhəmiyyətli olmasıdır.

Tərlan

Xalq Cəbhəsi.- 2014.- 28 fevral.- S.12.