Gender bərabərliyi

Bu sahədə medianın da üzərinə müəyyən vəzifələr düşür

Gender bərabərliyi termini dünya leksikonunda yeni sayılır. Lakin biz bu sözün mənasını bilmədiyimiz dövrlərdə belə onun mahiyyətini dərk etmiş, gündəlik həyatımızda tətbiq etmişik. Ağbirçəyə qayğı, anaya məhəbbət, bacıya hörmət, həyat yoldaşına sevgi kimi hisslər azərbaycanlıların milli-mənəvi dəyərlərində kök salıb. Tarixin dərinliklərindən bu günədək genofondumuz qadınları qorumuş, qadınlar da genofondumuzu yaşadıb. Analoji tendensiya günümüzdə müəyyən deformasiyalara uğrasa da, ümumilikdə deqradasiyalara məruz qalmayıb. Biz bütün bunlara görə milli mənsubiyyətimizə borclu olmalıyıq. Ümumiyyətlə, gender (cins) bərabərliyi ictimai həyatın siyasi, iqtisadi, mədəni və digər sahələrində kişi və qadınların bərabərliyini nəzərdə tutur. Gender tendensiyası müxtəlif ölkələrdə özünü müxtəlif cür büruzə verib. Bütün sahələrdə, xüsusilə də idarəçilikdə, qərar qəbulunda gender bərabərliyinə nail olmaq üçün inkişaf etmiş Avropa dövlətlərində belə bir sıra qanunlar qəbul edilib, müəyyən addımlar atılıb. Amma hələ də dünya üçün gender bərabərliyinin təminatı aktual problem olaraq qalır.

Azərbaycan da müstəqillik əldə etdikdən sonra bu istiqamətdə bir sıra vacib işlər görüb. Nailiyyətlər çox olsa da, problemlər də az deyil. Problemlərin bir qisminin araşdırılması və köklü həlli üçün Azərbaycanda Ailə, Qadın, Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi yaradılıb. Onu da xatırladaq ki, 2008-ci ildə keçirilən Beynəlxalq İqtisadi Forumun nəticələrinə görə Azərbaycan qadın və kişilərin hüquq bərabərliyinin səviyyəsinə görə dünya ölkələri arasında 61-ci yeri tutub. Ötən illərin göstəricilərinə görə isə Azərbaycan iki pillə yuxarıda qərar tutub. Hazırda Azərbaycanda 30-dan artıq icra başçısının müavini qadındır, 20-dən qadın millət vəkili var. Parlamentin vitse-spikeri və komitə sədrlərindən biri, Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyasının, Ailə, Qadın, Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədri qadındır, iki nazir müavini, MSK üzvləri, DSK sədrləri arasında da qadınlar var. Daxili İşlər Nazirliyi strukturlarında 600 nəfərdən artıq qadın çalışır, onların 219-nun zabit rütbəsi var. Zabit rütbəsi olan 19 nəfər qadın rəhbər vəzifədə işləyir.

Milli Məclis aparatı rəhbəri xidmətinin gender məsələləri sektorunun müdiri Vəfa Əfəndiyeva bildirib ki, gender problemi və gender bərabərliyinin təmin olunması dünyanın bir çox ölkələrində aktual problemlər sırasında durur. Bu, ilk növbədə iqtisadi və sosial sahədə gender bərabərsizliyi amilinin insan resurslarının keyfiyyətinin pisləşməsindən irəli gəlir. Belə ki, problemin ciddi xarakter alması sosial-iqtisadi tərəqqiyə mane olur, insan kapitalının inkişafında mövcud sistemin səmərəliliyini aşağı salır və nəhayət, cəmiyyətdə sosial ədalətsizliyin dərinləşməsinə gətirib çıxarır: "İnsan hüquq və azadlıqları beynəlxalq hüququn fundamental prinsiplərinin təsiri əsasında müasir dövlətlərin əksəriyyətinin qanunlarında təsbit olunub. İnsan hüquqlarının təmin edilməsi sivilizasiyanın ən böyük nailiyyətlərindən biridir. Bununla belə insan hüquqları sahəsində beynəlxalq və yerli qanunların zaman-zaman mükəmməlləşdirilməsinə ehtiyac yaranır. Xüsusən də qadınlara qarşı zorakılıq, o cümlədən məişət zorakılığı ilə mübarizə insan hüquqlarının təmin edilməsini rəhbər tutan dövlətlərin bu gün həll etməyə çalışdığı əsas problemlərdən biridir.

Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə etdikdən sonra insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi sahəsində, o cümlədən qadınların hüquqlarının təmin edilməsində, cinsi ayrı-seçkiliyə son qoyulmasında, məişət zorakılığı ilə mübarizədə böyük nailiyyətlərə imza atıb. Belə ki, ölkəmiz 1992-ci ildə "Qadınların siyasi hüquqları haqqında" Konvensiyaya, 1995-ci ildə isə "Qadınlara münasibətdə ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv olunması haqqında" Konvensiyaya qoşulub. 1995-ci ildə qəbul edilən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında kişi və qadınlara bərabər hüquq və imkanların təmin edilməsi bu istiqamətdə atılmış ən böyük addımlardan biridir: "Gender bərabərliyinin təminatları haqqında" qanun 2006-cı il oktyabrın 10-da Azərbaycan prezidenti tərəfindən imzalanıb. Qanun kişi və qadınları siyasi, iqtisadi, sosial, mədəni və ictimai həyatın digər sahələrində bərabər imkanlarla təmin edir, gender əsaslı ayrı-seçkiliyin aradan qaldırılmasının vacibliyini bir daha vurğulayır.

Nazirlər Kabinetinin 2007-ci il 25 yanvar tarixli qərarı ilə qəbul edilmiş "Demokratik cəmiyyətdə gündəlik zorakılıqla mübarizə üzrə Respublika Kompleks Proqramı" ölkədə gender əsaslı zorakılıqla mübarizəyə zəmin yaradan əsas sənədlərdəndir. 2010-cu ildə Milli Məclisdə "Məişət zorakılığının qarşısının alınması haqqında" qanun qəbul edilib. Ölkəmizdə düzgün gender siyasətinin reallaşdırılması üçün beynəlxalq təcrübədən yararlanmaq və bu sahədə geniş əməkdaşlıq yaratmaq lazımdır. Qanunvericilik (konstitusiya hüququ, cinayət hüququ, mülki hüquq, əmək hüququ) gender bərabərliyi üçün hüquqi bazadır. Qanunlar öz-özlü yündə dövlətin siyasi iradəsinin bir göstəricisi kimi çox vacib rol oynayırlar. Bundan başqa, qanunların mövcudluğu konkret məsələlərə diqqəti cəlb etməklə yanaşı, digər dəyişikliklər üçün də katalizator rolunu oynaya bilər. Buna görə də bir çox ölkələr gender bərabərliyinin təmin edilməsi məqsədi daşıyan qanunlar qəbul edib. Bir çox hallarda bu, gender diskriminasiyasını qadağan edən Konstitusiya maddələridir. Lakin bu Konstitusiya maddələri bəzən daha spesifik qanunvericilik aktlarının olmamasını kompensasiya etsə də, praktika onu göstərir ki, gender bərabərliyi üzrə qanuni hüquqların həqiqi qorunmasını təmin etmək üçün gender bərabərliyi və diskriminasiyanın aradan qaldırılması məsələlərinə daha aydın və konkret yanaşmanın olmasına ehtiyac var. Ayrı-seçkiliyə, zorakılığa qarşı hüquqi aktların qəbul edilməsinə, inkişaf və tərəqqinin olmasına baxmayaraq, bəzən qanunların praktiki cəhətdən həyata keçirilməsində müəyyən maneələr müşahidə edilir.

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında kişilərin və qadınların bütün hallarda hüquq bərabərliyinə malik olduğu göstərilir. Bundan başqa, qəbul edilən hüquqi-normativ aktlar gender bərabərliyinə zidd olmamalıdır. Lakin qanunvericilikdə müəyyən boşluqlar müşahidə olunur. Buna görə də qanunvericilik aktlarının hazırlanması, qəbul edilməsi və həyata keçirilməsi proseslərində gender probleminin təhlili tələb olunur".

Onu da qeyd edilib ki, 2011-ci ilin mayında gender siyasətinin təhlili və həyata keçirilməsi üçün müvafiq icraedici orqanlar, digər dövlət strukturları və vətəndaşlar arasında əlaqələndirmənin və qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş gender bərabərliyinin təmin edilməsi monitorinqi məqsədilə Milli Məclis Aparatı rəhbərinin xidmətində Gender məsələləri sektoru yaradılıb. Bu gün bizim agentliklərlə, komitələrlə, komissiyalar və dünya institutları ilə birgə tərəfdaşlığımız çox əhəmiyyətlidir.

Sektor gender bərabərliyi sahəsində Azərbaycan qanunvericiliyinin Aİ-nin gender bərabərliyi üzrə qanunlar toplusu və CEDAW ("Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi haqqında") Konvensiyasına uyğunlaşdırılması, bərabər imkanların yaradılması üçün müvafiq dövlət qurumları və sosial tərəfdaşların institusional və inzibati potensialının artırılması, Azərbaycanda gender bərabərliyi sahəsində qanunvericiliyin uyğunlaşdırılması və icra olunmasında Milli Məclisə dəstək məqsədi ilə Tvinninq layihəsini Avropa Birliyinə təqdim edib: "Layihənin icrası zamanı Azərbaycanın bütün müvafiq qanunvericiliyinin Aİ gender direktivləri və BMT Konvensiyası baxımından nəzərdən keçirilməsi, Azərbaycanda qadın və kişilər arasında bərabərlik yaradan uzun və qısamüddətli strategiyaların, icra və monitorinq üzrə effektiv mexanizmlərin işlənməsi, müvafiq hökumət qurumları və sosial tərəfdaşların potensialının artırılması, dövlət qurumlarının əməkdaşlarının gender bərabərliyinin vəziyyəti ilə bağlı təhlilləri barədə məlumatlandırılması, seçilmiş istiqamətlərdə gender bərabərliyi qanunvericiliyinin icra mexanizmlərinin tətbiqi üzrə pilot layihələrin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur. Hər bir sahədə olduğu kimi gender bərabərliyində də dövlətin dəstəyi ilə nailiyyətlər əldə olunub və bu nailiyyətlərin daha da artırılması üçün biz əlimizdən gələni etməliyik".

Hüquq müdafiəçisi Səidə Qocamanlı bildirib ki, Azərbaycanda gender bərabərliyi kifayət qədər yüksək inkişaf edib: "Əvvəlki illərə nəzərən son zamanlarda ölkə daxilində cəmiyyətdə qadın-kişi münasibətlərində elə də problemlər nəzərə çarpmır. Müxtəlif iş sahələrində, həmçinin ailə daxilində kişilər tərəfindən qadın hüquqlarını tapdalanması hallarına çox nadir hallarda rast gəlindiyindən bu barədə müsbət fikirlər bildirmək mümkündür. Hesab edirəm ki, başqa-başqa ölkələrlə müqayisədə gender bərabərliyi mövzusunda Azərbaycandakı mövcud vəziyyət o qədər də acınacaqlı deyil".

Onu da bildirək ki, ölkəmiz özündə bir sıra aktual vacib məqamları əks etdirən Konvensiyaya (CEDAW) 1995-ci ildə qoşulsa da, həmin sənədə aid Fakültativ protokolu 2001-ci ildə ratifikasiya edib. Düzdür, CEDAW-ya qədər BMT qadın hüquqlarının müdafiəsi ilə bağlı bir sıra qanunvericilik aktları qəbul edib. "Qadınların siyasi hüquqları haqqında Konvesiya" (1952), "Evli qadınların vətəndaşlığı haqqında Konvensiya", "Minimal nikah yaşında nikaha girməyə razılıq və nikahın qeydiyyatı haqqında Konvensiya" (1962), Fövqəladə hallar və silahlı münaqişələr zamanı qadın və uşaqların müdafiəsi haqqında Deklarasiya (1974) bu sıraya daxildir. Lakin CEDAW gender bərabərliyinin təmin edilməsində, bir sıra vacib sahələri əhatə etməsində təkmil mühüm sənəddir və media üçün saysız-hesabsız mühüm mövzu mənbəyi hesab edilməlidir. Belə ki, CEDAW-nın hər bir maddəsində toxunulan məsələ, eləcə də bu sənədin ölkəmizdə tətbiqinin medianın diqqətində olması vacibdir. Yalnız belə olan halda, gender bərabərliyinin təmin edilməsində media üzərinə düşən vəzifənin müəyyən hissəsini yerinə yetirə bilər.

Cavid

Xalq cəbhəsi.-2014.-25 iyul.-S.11.