Fikir, söz və mətbuat
azadlığı
Seymur Həsənli:
«Ölkənin siyasi həyatında baş verən hadisələr
mətbuata, onun inkişafına da təsir göstərib»
Fikir, söz və məlumat azadlığı
demokratiyanın əsas prinsiplərindən biridir. Bu prinsiplərin
mövcud olmadığı ölkələri demokratik ölkə
adlandırmaq mümkünsüzdür. Hər
bir ölkənin öz daxili və xarici siyasəti
mövcuddur. Demokratik dəyərlərin təmin
olunması və inkişaf etdirilməsi isə bir ölkənin
daxili məsələsi deyil. Mövcud
dünyamızda güclü ölkələr
özünü demokratiyanın nümunəsi kimi təqdim
edirlər.
İndi isə vətənimiz Azərbaycanda fikir, söz
və məlumat azadlığı, plüralizmin
inkişafı məsələlərini
işıqlandıraq. Siyasi Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri
Seymur Həsənlinin fikrincə, məsələyə həm
tarixi, həm də siyasi aspektdən işıq salmaq olar.
Məlum olduğu kimi, Azərbaycan tarixin
bütün sınaqlarından keçmiş, işğallara
məruz qalmış, bir neçə hissəyə
parçalanmış bir məmləkətdir. Demokratiya millətimizin yaranışından bu
günə kimi onun ruhundan doğan bir məsələ olub.
Məhz demokratik ənənələrin
mövcudluğu idi ki, yüz illərlə bizimlə
yanaşı yaşayan etnik qruplar bu gün də öz
varlığını, adət-ənənələrini
qoruyub saxlayır. Onlar tarixən öz
fikirlərini ölkənin ictimai-siyasi həyatında ifadə
edə biliblər. Dünya ölkələrinin tarixinə
nəzər saldıqda isə (hətta özünü ən
demokratik ölkə kimi təqdim edən ABŞ-da) onların
daim etnik qarşıdurmalarla zəngin olduğunun və
müxtəlif soyqırımlar həyata keçirdiyinin şahidi
oluruq: «Məhz demokratik ənənələrin
mövcudluğu idi ki, Türk dünyasında və Şərqdə
ilk Cümhuriyyəti yaradan millətimiz hətta İngiltərədən
öncə qadına seçki hüququnu vermiş oldu. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin parlamenti
seçki əsasında formalaşmasa da, ölkədə
mövcud olan bütün siyasi partiyaların və etnik
qrupların nümayəndələri həmin parlamentə
seçildi. Həmin qrupların hər
biri AXC-nin istər daxili, istər xarici siyasətində önəmli
faktora çevrildilər. Hətta 1918-ci il
31 martda azərbaycanlıları soyqırıma məruz qoyan
ermənilər belə, həmin parlamentdə sərbəst
şəkildə təmsil olunurdular. Qısası,
Azərbaycan türkləri düşməni belə
gül-çiçəklə qarşılayıb ona daim
humanist münasibət bəsləyib. Bəlkə
də tarixi bəlalarımızın başlıca səbəblərindən
biri də aşırı demokratikliyimiz olub».
Yetmiş illik Sovet əsarətindən sonra vətənimiz
yenidən müstəqilliyə qovuşdu. Müstəqilliyimiz
yalnız SSRİ-nin dağılması ilə deyil, qanlı
mübarizə ilə əldə olundu. Müstəqilliyin
ilk illərində bütün sahələrdə olduğu
kimi fikir, söz və məlumat azadlığı sahəsində
də problemlər var idi. Müstəqillik
qədəmlərini yeni atan bir ölkədə bu təbii
bir hal idi. Baxmayaraq ki, fikir, söz və məlumat
azadlığı kimi dəyərlərin özünü əks
etdirdiyi əsas sahələrdən biri olan Azərbaycan məbuatının
tarixi XIX əsrdən — 1875-ci ildə Həsən bəy Zərdabinin
başçılığı ilə «Əkinçi»nin nəşrindən başlayır: «Öncə
qeyd etdiyim kimi, ölkənin siyasi həyatında baş verən
hadisələr mətbuata, onun inkişafına da təsir
göstərmişdir. Amma 90-cı illərdə
qazanılan müstəqillik hər sahədə inkişafa səbəb
oldu. Bu inkişaf özünü mətbuat
sahəsində də göstərdi.
İlk növbədə 1998-ci ildə mətbuat üzərində
dövlət tənzimlənməsini nəzərdə tutan
bütün mexanizmlər, o cümlədən senzura ləğv
olundu. Bu, fikir, söz və məlumat azadlığı
sahəsində atılmış ən mötəbər
addım idi. Daha sonra azad mətbuatın
inkişafı üçün dövlət tərəfindən
bütün hüquqi və maddi şərait yaradıldı.
Mətbuat təsis etmək üçün
bütün dövlət icazəvermə mexanizmləri ləğv
olundu, mətbuat haqqında qanun tam
liberallaşdırıldı, Avropa standartlarına
uyğunlaşdırıldı. Mətbuat
vasitələri və çap mediası dövlət vergilərindən
azad olundu. Mətbuatın inkişafına
dövlət qayğısını təmin edən bir
neçə sərəncam imzalandı. O cümlədən,
Azərbaycan mətbuatının dövlət nəşriyyatına
olan borcları əvvəlcə üç il
donduruldu, sonra isə ləğv olundu və bu borcların qiyməti
təxminən yarım milyon dollardan artıq idi. Bundan başqa, mətbuata güzəştli kreditlər
ayrıldı. Beş il müddətinə
güzəştli kreditlərin verilməsi ilə
bağlı 5 milyon dollardan artıq pul ayrıldı. Jurnalistlərin sosial vəziyyətinin
yaxşılaşdırılması məqsədilə dəfələrlə
prezident fərmanı və sərəncamı ilə
onların maddi vəziyyətinin
yaxşılaşdırılması ilə bağlı tədbirlər
görüldü. Qəzetlərə,
redaksiyalara birdəfəlik yardımlar göstərildi. Azərbaycan gücləndikcə, maddi durumu
yaxşılaşdıqca mətbuat və onun vasitəsilə
fikir, söz, məlumat azadlığı inkişaf etməyə
başladı.
Son üç ildə medianın inkişafı ilə
bağlı Azərbaycan dövləti önəmli bir təşəbbüslə
çıxış edərək, medianın
inkişafını şərtləndirən xüsusi bir
Dövlət Proqramı qəbul etdi. Bundan başqa, Azərbaycan
Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin
İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondu
yaradıldı. Bu quruma müəyyən
səlahiyyətlər verilərək büdcəsinə vəsait
ayrıldı. Onun vasitəsilə
medianın işini stimullaşdırmaq, dövlətin bu sahəyə
qayğısını mərkəzləşdirmiş şəkildə
təmin etmək məqsədilə müəyyən tədbirlərin
həyata keçirilməsinə başlandı».
Ekspert
bildirib ki, bütün bunlar qısa zaman çərçivəsində
fikir, söz, məlumat azadlığının və
plüralizmin inkişafı üçün dövlətin həyata
keçirdiyi mühüm addımlardır: «Amma qeyd etdiyim dəyərlərin
inkişafı üçün hər bir vətəndaş
çalışmalı, təşəbbüskar rolunda
çıxış etməlidir. Bəzən
biz həmin dəyərlərdən sui-istifadə kimi hallarla
rastlaşırıq. Fikir, söz
azadlığının inkişaf etdirilməsi kiminsə
şəxsi həyatına müdaxilə edilməsi, onun təhqir
olunması demək deyil. İstənilən
bir azadlığın təmin olunmasında və inkişaf
etdirilməsində milli əxlaq kodeksi əsas amil kimi
götürülməlidir».
S.Həsənli onu da qeyd edib ki, fikir, söz, məlumat
azadlığının, plüralizmin təminini həyata
keçirən vasitələrdən biri də internetdir. Heç də
təsadüfü deməyiblər ki, «XXI əsr internet əsri»dir.
Azərbaycanda da internet media sürətlə inkişaf etməkdədir.
Bu istiqamətdə dövlətin xüsusi dəstəyi
olmasa da, hər hansı bir məhdudiyyəti də yoxdur:
«Baxmayaraq ki, artıq internet medianın da inkişafı ilə
bağlı dövlətin müəyyən addımlar
atacağını məsul şəxslər bildiriblər. Azərbaycanda hər kəs sərbəst şəkildə
öz saytını yaradıb, fikirlərini yayıb təbliğ
edə bilər. Saytlardan başqa son
zamanlar internet üzərindən inkişaf edən sosial şəbəkələrə
də toxunmaq yerinə düşər. Həmin
şəbəklərdə istənilən şəxs səhifə
açıb fikirlərini sərbəst şəkildə təbliğ
edə bilir. Baxmayaraq ki, ayrı-ayrı
agentliklərdən fərqli olaraq həmin səhifələr
hər hansı bir şəxsin fikrinin təbliğini həyata
keçirir, bu ümumi xəbər yaymaq mahiyyəti kəsb
etmir. Bütün bunları vurğulamaqda
məqsədim odur ki, Azərbaycanda fikir, söz və məlumat
azadlığı və plüralizmin inkişaf etdirilməsi
üçün hər cür şərait yaradılıb.
Halbuki, özünü demokratik adlandıran bir
sıra ölkələrdə xüsusilə internet media
üzərinə bir sıra məhdudiyyətlər qoyulub.
Müəyyən saytlara, sosial şəbəkələrə
filtrlər tətbiq olunmaqla onların ölkə daxilində
istifadəsi yasaqlanıb.
Azərbaycanda internet azaddır, ona heç bir məhdudiyyət
yoxdur. Heç də hər bir ölkədə belə
deyil. Elə ölkələr var ki, orada
internet azad deyil, məhdudiyyətlər qoyulur. Bu məhdudiyyətlər, əlbəttə ki, həm
bizə bəllidir, həm də bu məsələ ilə
bağlı olan, fəaliyyət göstərən beynəlxalq
təşkilatlar da bunu bilir. Ancaq nədənsə
bəzi hallarda bu, diqqətdən kənarda qalır. Azərbaycanda isə azad internet fəaliyyət
göstərir. Bu bir də onu göstərir
ki, biz mətbuat azadlığına çox böyük diqqət
veririk və mətbuat azadlığı Azərbaycanda tam
şəkildə tətbiq olunur. O beynəlxalq təşkilatlar
ki, bu sahədə Azərbaycanda problem görmək istəyir,
getsinlər öz tövsiyələrini internetin azad
olmadığı ölkələrə versinlər. Yaxud da öz ölkələrində azad mətbuatın
necə sıxışdırılmasından — bu yaxınlarda
biz bunun əlamətlərini görmüşük —
danışsınlar.
Müstəqilliyimizn əldə olunması ilə
torpaqlarımızın 20 faizinin ermənilər tərəfindən
işğal olunması üst-üstə düşdü. Bir milyona
yaxın vətəndaşımızın öz
yurd-yuvasında yaşamaq hüququ əlindən
alındı. Onların nəinki söz,
fikir, məlumat azadlığı, adi insani hüquqları
tapdalandı. Amma dünya birliyi, beynəlxalq
təşkilatlar, ayrı-ayrı dövlətlər qlobal səviyyədə
həyata keçirilən hüquq pozuntusuna göz yumdular.
Formal olaraq bəyanatlar verməklə, qətnamələr
qəbul etməklə işlərini bitmiş saydılar.
Həmin qətnamələrin hüququ pozan
qüvvə tərəfindən icra olunmasını tələb
etmədilər və hələ də etmirlər. Müxtəlif ölkələrdə sadə əhalinin
məhvinə (İraq, Əfqanıstan və s.) imza atan həmin
təşkilatlar və dövlətlər nədənsə
Azərbaycanın haqlı davasının yanında deyil,
qarşısında dururlar. Bir milyon
insanın hüquqlarının təmin olunmasını tələb
etmirlər.
S.Həsənli onu da bildirib ki, bu gün bir sıra beynəlxalq
təşkilatlar və dövlətlər Azərbaycanda fikir,
söz, məlumat azadlığı kimi demokratik dəyərlərdən
istifadə edərək ölkədaxili siyasi proseslərə
təsir etmək istəyirlər. Öz ölkələrinin milli mənafeyinin
təmin olunmasını və bu təmini həyata keçirən
şəxslərin, təşkilatların fəaliyyətinə
olan qadağaları demokratiyanın məhdudlaşdırılması
kimi qələmə verirlər: «Halbuki, fikir, söz, məlumat
azadlığı nə qədər önəmli məsələdirsə,
bir ölkənin milli və dövlət mənafeyinin təmin
olunması ondan da önəmlidir. Hər nə
qədər yüksək dəyər olursa-olsun, ondan başqa
istiqamətdə istifadə olunursa mənfi nəticələrə
aparıb çıxara bilər.
Azərbaycanda fikir, söz, məlumat
azadlığının, plüralizmin inkişafının əsas
göstəricilərindən biri də dini sahədə
özünü birüzə verir. Hər kəs istənilən
dinə sitayiş edə və öz fikrini yaya bilər.
Yəni dini baxımdan da ölkəmiz bir
çox ölkələrdən fərqlənir. Hər hansı bir siyasi məqsədə xidmət
etməyən, arxasında başqa dövlətin və ya
qüvvənin mənafeyini təmin etməyən dini ayin yerinə
yetirilə və ona dair fikirlər təbliğ oluna bilir.
Belə demokratik mühiti hətta bir sıra
ölkələrin başçıları da, nüfuzlu təşkilatların
rəhbərləri də etiraf ediblər. Hər gün inkişaf edən vətənimizdə
söz, fikir, məlumat azadlığının və
plüralizmin daha yüksək səviyyədə təmin
olunacağına inamımız böyükdür».
Cavid
Xalq Cəbhəsi.- 2014.- 8 yanvar.-
S.11.