Şərqin sonuncu fatehinə dəyərli
abidə
Azərbaycan xalqının dünyaya bəxş etdiyi ən
böyük şəxsiyyətlərdən biri, böyük
sərkərdə və dövlət xadimi Nadir şah
Əfşardır. O, misilsiz hərbi düha sahibi, yenilməz və tədbirli
sərkərdə, məqamı firqətə bağlı bir
intiusiyanın və əvəzsiz enerjinin sahibi olmuşdur. Böyük fateh saysız hesabsız
döyüşlərdə, müharibələrdə demək
olar ki, məğlubiyyət acısı dadmamışdır.
İstər Şərq, istərsə də Qərb müəllifləri
Nadiri dünyanın tanınmış fatehlərindən olan
İsgəndərlə, Yuli Sezarla, Böyük Teymurla,
Napoleon Bonapartla müqayisə edirlər. Onun bu
hökmdar -sərkərdələrlə, müəyyən
ümumi cəhətlərə malik olması bu müqayisələrə
tarixi bəraət qazandırır. İstisnasız
demək olar ki, Şərqin sonuncu fatehi Nadir şah bir Azərbaycan
türkü olaraq hər bir azərbaycanlının qürur
duyduğu böyük dövlət xadimidir.
Nadir
şah Əfşarın şəxsiyyəti, siyasi və hərbi
fəaliyyəti ilə bağlı oz dövründə və
özündən sonra bu gunə qədər istər bədii-tarixi
nəşr formasında, istərsə də elmi və elmi
publistik məqalə səklində ingilis, fars,
alman, hind, holland, rus, türk və s. dillərdə çoxlu
kitablar və məqalələr yazılıb. Onları
sadalamalı olsaq böyük bir siyahı əmələ gələr.
Mən də 2014-cü ildə “Azərbaycan Nadir Əfşar
dövləti” adlı elmi puplisistik kitab cap etdirdiyimdən
Nadir Əfşarla bağlı mənbə və kitablarla
yaxından tanış olmuşam (Hazırda həmin kitab
Türkiyə Respublikasında çap hazırlanır-müəll:). Amma əminliklə
söyləyə bilərəm ki, son illər çap
olunmuş bu nəşrlər içərisində 2015-ci ildə
“Şərq-Qərb” nəşriyyatı tərəfindən
buraxılmış “Nadir Şah Əfşar: Diplomatik
yazışmalar” kitabının müstəsna yeri vardır.
Elmi redaktoru akademik Ramiz Mehdiyev olan kitabın Azərbaycan
tarixi və onun görkəmli şəxsiyyətləri ilkin
mənbələr əsasında dərindən, azərbaycançılıq
mövqeyindən tədqiq edilib öyrənilməsi və gələcək
nəsillərə çatdırılması kimi
ümumidövlət əhəmiyyətli bir misiyyanı həyata
keçirməsi şübhəsizdir. Tariximizin
obyektiv, vulqar tarixi yanaşmadan uzaq olaraq öyrənilməsi
hər zaman Ulu Öndər Heydər Əliyevin də diqqət
mərkəzində olmuşdur. Azərbaycan
prezidenti cənab İlham Əliyevin nitq və
çıxışlarında, habelə verdiyi sərəncamlarda
tarixi hadisələrə, tarixi şəxsiyyətlərə
yenidən düzgün qiymət verilməsi, onların fəalliyyətinin
təbliği vacib sayılması bu işin
aktuallığın bir daha nümayiş etdirir.
Kitabda
ayrı-ayrı vaxtlarda əcnəbi dövlət
başçılarına, həmcinin Nadir şahın
müasiri olan yüksək rütbəli siyasi xadimlərə
ünvanlanmış 28 məktub daxildir ki, onlar Azərbaycan
Milli Elmlər Akademiyası M.Füzuli adına Əlyazmalar
İnstitutunda saxlanılan əlyazma əsasında tərcümə
edilib. Həmin məktublar Nadirin şəxsi
keyfiyyətlərini göstərməklə yanaşı onun
diplomatik məharətini və ümumilikdə həmin
dövrin mənzərəsini ifadə etmək mənasında
əvəzolunmaz tarixi bir sənəddir.
Kitabın ən böyük məziyyəti ondan ibarətdir
ki, akademik Ramiz Mehdiyevin imzası ilə burada iri həcmli bir mətn
yerləşdirilib. Əslində bu mətn 60 səhifədən
ibarət sanballı bir tədqiqat əsəri olmaqla gərgin
zəhmətin nəticəsidir. Akademik kitabın titul vərəqinə
də çıxarılmış mətnin bir hissəsində
belə bir ibrətamiz fikir söyləyir… İftixar
hissi ilə qeyd edə bilərik ki, Qərbdə
xalqımızın bu böyük oğlunun şəxsiyyətinə,
siyasi fəaliyyətinə və hərbi dühasına maraq
hələ onun sağlığında yaranmışdır.
İngilis sərqşünası, nüfuzlu Kembric
universitetinin professoru L.Lokkart (1937) yazır ki, arxiv təhqiqatları
zamanı nüfuzlu ingilis qəzetlərindən birinin 1731-ci
ilə aid nömrəsində, həmçinin o dövrdə
Avropanın məhşur nəşrlərindən sayılan
“Gazette de Hollande”nin səhifələrində
Nadir şaha həsr olunmuş məqalələrə rast gəlmişdir.
Çoxları mənimlə razılaşar ki,
müsəlman bir dövlət xadiminin hələ
sağlığında Qərbdə bu qədər
şöhrət qazanması, fəalliyyətini əks- səda
doğurması nadir təsadüf edilən hadisədir. Tarixçilər əmindirlər ki, Qərb arxivlərində
Nadir şah dövrünə aid işıq üzü
görməmiş çoxlu sayda materiallar hələ də
öz tədqiqatçılarını gözləməkdədir
və onların nəşri heç şübhəsiz ki,
tariximizi yeni yeni mühüm faktlarla zənginləşdirmək
iqtidarındadır.
Akademik
Ramiz Mehdiyevin elmi redaktor kimi tədqiq etdiyi “Nadir Şah
Əfşar imperiya tariximizin sonuncu səhifəsi diplomatik sənədlər
aynasında”əsəri tanınmış tarixçilər
ingilis L.Lokkartdan və iranlı tarixci Məhəmməd
Hüseyin Qüddusidən gətirdiyi və Nadir şahın
şəxsi, siyasi və hərbi fəalliyyətini lakonik
şəkildə ifadə edən iqtibasla başlayır. Bu iqtibasları akademikin böyük tədqiqat
işinin çox uğurlu epiqrafı kimi qiymətləndirmək
olar.
Nadir şahın fransız imperatoru, dövlət və
hərbi xadimi Napolen Bonapartla muqayisəsi çox
maraqlıdır. Tarixi faktlar göstərir ki, bu iki şəxsiyyət
bir sıra ortaq cəhətlərə malik olmuşlar. Şərq müəllifləri Nadir şahı
Makedoniyalı İsgəndərə də bənzədiblər.
Fikrimizcə, bu bənzətmə təsadüfi
və ədalətsiz deyil, əksinə tam ədalətlidir.
Oxşar paraleli Nadir xanla Əmir Teymur
arasında da aparmaq mümkündür.
L.Lokkart
yazırdı:
-Ölkəsinin
sərhədlərini genisləndirdiyinə, oz təəbələrini
daim maairfləndirməyə çalışmasına və
mobil ordunun əhəmiyyətinə əmin olması
xüsusiyyətinə görə Nadir şah gənc müasiri
Böyük Fridrixlə də bir sira ortaq cəhətlərə
mailk idi.
İran
tarixcisi Məhəmməd Hüseyn Quddusi də Nadir
haqqında yazır:
-İşinin əvvəlindən onun şücaəti,
mətanəti, bütün həyatı boyu insaf-
mürüvvəti, mərdanəliyi, qoyub getdiyi abidələri
hər cəhətdən diqqətə, afərinə
büyük hörmətə, ehtirama və sitayişə
layiqdir. Onun
gördüyü işləri İran şahlarının
heç biri görə bilməmişdir!
İki hissədən ibarət olan tədqiqat işinin
birinçi hissəsi “Dövlətçilik məfkurəsi
nöqteyi nəzərindən Nadir şah Əfşar şəxsiyyətinə
baxış” adlanır. Bu hissədə müəllif yerli və əcnəbi
müəliflərin yazdıqları çox böyük ədəbiyyat
kütləsini tədqiq etmiş və nəticədə
Nadir şahın ətrafında formalaşmış uydurma, qərəzli
təsəvvürlərin aradan qaldırılmasına, Nadir
şahı öz doğma xalqına qaytarmağa, onun dövlətçilik
tariximizdəki yerini həmvətənlərimizə obyektiv
olaraq çatdırmağa, onun müharibə meydanlarında
qazandığı parlaq qələbələrin dəyərini
başa salmağa müvəffəq olmuşdur.
Bu hissədə akademik Ramiz Mehdiyev Nadir şahla
bağlı tarixşünaslıq əsərlərini
tamamlayan və daha da zənginləşdirən və öz
elmi sanballı ilə seçilən çoxsaylı
mülahizələr irəli sürmüşdür. Hər şeydən əvvəl
Nadiri əfşarlara , əfşarların
isə azərbaycanlılara aid olduğunu yüksək elmi zəmində
bir daha təsdiq və sübut etmişdir. Kitabın
birinci hissəsində xüsusilə öz
orijinallığı ilə seçilən bir məqam diqqəti
cəlb edir. Akademik Azərbaycan xalqının taleyində
ən qaranlıq səhifələrindən biri və yəqin
ki, birincisi olmaq etibarı ilə xalqımızın iki yerə
parçalanmasından ağrı ilə söz açır
və belə bir qənaətə gəlir ki,
tarixşünaslıqda kök salmış yanaşmaya əsasən
torpaqlarımızın və xalqımızın
bölünməsi heç də Rusiya İmperiyası ilə
Qacarlar arasında bağlanmış 1813-cü il
“Gülüstan” və 1828-ci il “Türkmənçay”
müqavilələri ilə əlaqədar deyildir. Yəni bu məsələ sırf tarixi faktın,
yaranmış reallığın rəsmiləşdirilməsi
və sənədləşdirilməsi nöqteyi nəzərindən
belədir. Bununla əlaqədar akademik yazır
: “… Ancaq tarixi faktların məntiqi zənciri
və real mahiyyəti mövqeyindən çıxış
etsək, tarix elmində oturuşmuş sözügedən
baxışın, cərəyan etmiş proseslərin
gerçək ardıcıllığını heç də
dəqiq əks etdirmədiyini görmək çətin
olmaz. Məsələnin əsl məğzi ondan ibarətdir
ki, Azərbaycan torpaqlarının bölünməsi, mərkəzləşmiş
dövlətçiliyimizin dağılması, həmçinin
tarixi vilayətlərimizin bir-birinin ardınca yadellilər tərəfindən
işğal prosesi 1747-ci il iyunun 21-də yəni,
görkəmli dövlət xadimi və mahir sərkərdə
Nadir şah Əfşarın (1688-1747) sui qəsdçilər
tərəfindən xəncərlə
öldürüldüyü gündən başlayıb.
Akademik daha sonra yazır: “… Vaxtilə Qafqazdan Hindistana qədər
uzanan ərazinin titul xalqı olan azərbaycanlılar isə
tarixi torpaqların kiçik bir qismində öz müstəqilliyini,
milli kimliyini qorumaq ugrunda mübarizə aparmağa məhkum
olmuşdur…” Ramiz Mehdiyev daha sonra insanın ruhunu oxşayan belə
bir qənaətə gəlir ki, Nadir şah Əfşarın
öldürüldüyü tarix əslində
“Gülüstan” və “Türkmənçay” müqavilələrinin
başlandığı tarixdən daha faciəli olmuşdur. Cünki “Gülüstan” və “Türkmənçay”
müqavilələri məhz Nadir şahın qətli ilə
başlayan ağrılı və xalqımızın taleyində
qanlı izlər buraxan işğallardan, bölünmə və
məğlubiyyətlərdən irəli gəlmiş vəziyyətin
kağız üzərində əksindən başqa bir
şey deyildir.
Akademikin bu fikirlərilə, özünün
sözülə desək irad tutulacağı
mümkündür. Mən isə tarixin reallığını
ifadə edən bu məntiqi nəticəni tamamilə
müdafiə edirəm. Akademikin fikirlərinə
dəstək olaraq bu fikirdəyəm ki, bəzi tarixçilərimizin
dediyi kimi Nadir şahdan sonra meydana gələn
xanlıqların tarixi dövlətçiliyimizin yeni dövrdə
təşəkkülü deyil, onun itirilməsi və şəxsi
ambisiyalara qurban verilməsidir. Belə bir
yanaşma tariximizin müqayisəli şəkildə tədqiqindən
qaynaqlanan bir qiymətin, həqiqəti tam olaraq əks etdirən
bu adekvat rəyin təzahürüdür.
Ramiz Mehdiyev Nadir şahın dövlətçilik
tariximizdə tutduğu yeri və onun ruhi əzəmətini
yüksək qiymətləndirir. Onun öldürülməsinə
marağı olan qüvvələrin ucuz gəldi-gedər mənfəəti,
xalqımızın isə öz müstəqilliyini müəyyən
tarixi mərhələdə itirməsi kimi dəyərləndirir.
Tədqiqatın birinci hissəsinə müəllif belə bir
fikirlə yekun vurur: “…Müxtəlif vaxtlarda ayrı-ayrı
qüvvələrin şöhrətpərəstliyi, vəzifə
iddiası naminə yaratdıqları mənasız çəkişmələrin
nəticəsidir ki, Azərbaycan öz tarixi
torpaqlarının böyük bir qismini itirmiş, qüdrətli
dövlətçilik ənənələrinə sarsıdıcı
zərbə vurulmuşdur. İnanmaq istərdim
ki, gələcək nəsillər bu dərslərin mahiyyətini
lazımi qaydada anlayacaq, ondan zəruri nəticələr
çıxarmağı bacaracaqlar”. (Səh 47)
Akademik
Ramiz Mehdiyevin sözügedən tədqiqatının ikinci
hissəsi “Nadir şah irsinin düzgün
anlaşılmasında tarixi-diplomatik sənədlərin əhəmiyyəti
“ adlanır. Bu hissədə
bir daha Nadir şah şəxsiyyətinə mövcud olan
münasibətin texnoji dayaqları və siyasi tarixi səbəbləri
açıqlanır. Dərin məntiqi əsasda deyilir
ki, SSRİ dövründə hakim ideologiyanın sifarişi ilə
formalaşan tarixşünaslıq konsepsiyasında mövcud məsələyə
münasibətdə ana xətti Nadir şahı “İran
hökmdarı”, onun yaratdığı imperiyanı isə
“İran dövləti” təqdim etmək, bu görkəmli
şəxsiyyəti mənsub olduğu doğma Azərbaycan
xalqından mümkün qədər ayırmaq, fəaliyyətini
soydaşlarımızın gözündən salmaq,
cılızlaşdırmaq təşkil edirdi. Əlbəttə,
məsələnin belə qoyulmasında, yuxarıda
xatırlatdığımız kimi sovet təbliğatının
məqsədli şəkildə Nadir şaha qarşı
yönəldilməsi öz mənfur rolunu
oynamışdır. Belə ki, bu təbliğat
davamlı şəkildə Nadir şaha qarşı qalxan
qiyamları, separatçı davranışları, xalq
azadlıq hərəkatının təzahürü, təhrikçilik
və bölücülüklə məşğul
olanları isə “qəhrəman” qismində təqdim etməklə
azərbaycanlıların bir neçə nəslində
xalqımızın bu BÖYÜK OĞLUNA münasibətdə
ikrah hissi formalaşdırmağı bacarmışdır.
Akademik təəssüf doğuran bu gerçəkliyi əsaslandırmaq
üçün belə bir mülahizə irəli
sürür ki, Nadir şahın şəxsiyyətinə,
peşəkarlığına yanaşan insanların məhdud
çevrəsini çıxmaq şərtilə orta və
yaşlı nəslin nümayəndələri arasında
sorğu keçirməli olsaq onların böyük əksəriyyəti
Nadir şahı “qəsbkar İran hökmdarı”,
“anti-türk xislətli birisi” olduğunu söyləyəcəklər.
Məhz bu səbəbdən müəllif israrla bildirir
ki, qeyd olunan müşkülü aradan qaldırmaq
üçün Nadir şah haqqında hələ çox
yazılmalı, xeyli əsər ana dilimizə tərcümə
olunmalıdır. Bu sahədə müəyyən uğurların
olduğunu bildirən Ramiz Mehdiyev Ə.Tahirzadənin “Nadir
Şah Əfşar” (Bakı 2002) broşurasını, M.
Süleymanovun “Nadir Şah” (Tehran 2010), Cahangir Hüseyn
Əfşarın “Azərbaycan Nadir Şah dövləti”
(Bakı 2014) monoqrafiyaları, həmçinin ingilis şərqşünas
L.Lokkartın məhşur “Nadir Şah” kitabının rus və
Azərbaycan dillərinə tərcümələrini
(müvafiq olaraq Bakı 2004 və Bakı 2013) eyni zamanda
İran tarixçisi Məhəmməd Hüseyin Qüdrisinin
“Nadir şah” əsərinin ana dilimizə tərcümə
olunaraq nəşr edilməsi məmnuniyyət duyğusu ilə
oxucuların nəzərinə çatdırılır və
əlavə edir ki, onilliklər boyunca Nadir şah haqqında
formalaşmış uydurma, qərəzli təsəvvürlərin
tamamilə aradan qaldırılması üçün bunlar əsla
kifayət deyildir. Ona görə də akademik tövsiyyə
edir ki, Nadir şah Əfşarın rəsmi tarixçisi Mirzə
Məhəmməd Adstarabadinin “Tarixi Nadiri” adı ilə məhşur
olan “Tarixi Cahanqeşay-I Nadiri” və Nadir Şahın digər
saray tarixçisi Məhəmməd Kazım Mərvinin “Aləm
araye Nadiri” çox böyük həcmli səlnaməsinin,
İran tədqiqatçıları tərəfindən tədqiq
edilmiş “Nadir Şah şərqşünasların
gözü ilə” toplusunun, tanınmış İranlı
alim Sərdadvər Əbuturabın “Nadir şah dövlətinin
hərbi və siyasi tarixi” (Tehran 1999), həmçinin Qərb
tədqiqatçıları Mortimer Durandin “Nadir Şah “
(London 1908), Ernest Tukerin “Nadir Şah Əfsar dovrundə din və
siyasət” (Çıkaqo 1992), Mixail Aksvortinin “İranın
qılıncı” (London 2006) monoqrafiyalarının Azərbaycan
dilində tərcümə olunaraq nəşr edilməsi
xüsusilə faydalı olardı.
Bir məsələyə
xüsusi olaraq diqqəti cəlb etmək istəyirəm ki, məktubların
dilinin dövrün tələbinə uyğun olaraq çox qəliz,
ifadə edilən mətləbin, məzmunun hədsiz epitetlərlə
bəzədilməz formanın kölgəsində
qalmasına baxmayaraq, demək olar ki, Ramiz Mehdiyev məzmunun “tənzimləməyə”
və onu dərin təhlil zəminində
anlaşıqlı, səlis, sadə və elmi bir üslubda
oxuculara çatdıra bilmişdir. Məhz Ramiz
müəllimin sayəsində bu hərb dühasının nə
qədər zərif diplomatik jest ustası olduğu bir daha
dolğunluqla üzə çıxmışdır.
Ramiz Mehdiyev dərin elmi məntiqlə
aşılanmış əsərinin hər bir hissəsi
Nadir şah Əfşar şəxsiyyətinə modern və
novator baxışın əsl elmi təzahürüdür. Yüksək
vətəndaşlıq duyğusu ilə yaranmış bu əsər
azərbaycançılıq düşüncəsinin,
böyük vətən sevgisinin, milli qeyrətin və insan əxlaqının
növbəti təsdiqidir. “Hökmdarın
və döyüşçünün portreti” əsərində
Ramiz Mehdiyev Şah İsmayıl Xətaini bu əsərdə
isə Nadir şahın əsaslandırılmış
portretini çox böyük uğurla yarada bilmişdir.
Bu səpkili təqdiqat işlərində
böyük alim, akademik Ramiz Mehdiyevə uğurlar
arzulayıram.
Son olaraq
Nadir şahın nəsil şəcərəsinə mənsub
olan bir insan kimi “Nadir Şah Əfşar:Diplomatik
Yazışmalar” kitabının redaktoru AMEA Əlyazmalar
institutunun elmi işlər üzrə direktor müavini,
filologiya elmləri doktoru Pasa Kərimova, şərhlər və
tarixi məlumatların müəllifləri, PA-nın məhsul
əməkdaşları Eldar Əmirova və
ilahiyyatçı Taleh Hacıyevə və fars dilindən tərcümə
edən qeydlər hazırlayan, qeydlərin müəllifi Rauf
Şeyxzamanlıya öz dərin təşəkkürümü
bildirirək istəyirəm.
Fikrimizcə, Azərbaycan tarixinə geniş bir pəncərə olan bu əsər hər bir azərbaycanlıya şanlı tariximizi sevməyi aşılayan, Azərbaycan tarixinin böyüklüyünü əks etdirən böyük bir sanballı əsərdir. Bu əsər bir daha Azərbaycan xalqının tarixi zənginliyini, qüdrətli bir imperiya sahibi olmasını göstərir. Azərbayan xalqı uzun əsrlər özünün dövlətçilik ənənələri olmuş bir xalqdır. Təəssüflər olsun ki, XVIII əsrin ortalarında Nadir şahın ölümündən sonra 5.5 milyon kvadrat kilometr əraziyə malik olan Nadir Əfşar dövləti 20- dən çox xanlığa parcalandı. Daha sonra XIX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın şimal torpaqları rus imperiyası tərəfindən ilhaq edildi. Cənubda türk hakimiyyəti devrildi, farslar hakimiyyəti ələ aldılar. Qısa zaman kəsiyində türk düşüncə sistemli, türk mərkəzli dövləti fars dövlətçiliyi əvəz etdi.
XX əsrin əvvəllərində şimalda Azərbaycan xalqı müstəqil dövlətini yaratdı. Lakin bu dövlətin ömrü qısa oldu. Beynəlxalq vəziyyət xeyrimizə işləmədi və o zamanın super dövlətləri güclənməkdə olan qırmızı Sovet Rusiyasının əlində aciz qaldılar. Müstəqil dövlətlər dəstəklənmədi. Nəticədə bolşevik Rusiyası 1920-ci ilin 28 aprelində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini devirib SSRİ-i tərkibində Azərbaycan SSR yaratdılar. Paralel olaraq Güney Azərbaycanda da milli azadlıq hərəkatı davam edirdi. 1920 və 1945-ci illərdə Güney Azərbaycanda müstəqil dövlətlər quruldu. Lakin “İranın bölünməsini” istəməyən imperialist qüvvəllər Güney azərbaycanlıların istiqlal arzularını gözündə qoydular.
Nəyahət, Azərbaycan xalqı müstəqillik arzusuna XX əsrin 90-cı illərində çatdı. 1991-ci ilin 18 oktyabrında Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyi elan olundu. Ümummilli lider Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı ilə dövlət müstəqilliyinin möhkəmləndirildi, milli dövlətçiliyin sağlam təməlləri atıldı. Böyük dövlət xadimi və sərkərdə, türk xalqının böyük oğlu Qazi Mustafa Kamal Paşa Türkiyəni imperilistlərin caynağından necə xilas etmişdisə, Heydər Əliyev də Azərbaycan xalqını, dövlətçiliyini eləcə xilas etdi. Ümummili lider öz parlaq zəkası, zəngin dövlətçilik səriştəsi ilə Azərbaycanı böyük faciədən, parçalanmadan qurtardı. Bu gün üç rəngli Azərbaycan bayrağı dünya ölkələrinin paytaxtlarında, beynəlxalq təşkilatların qarşısında vüqarla dalğalanır.
Bu gün ölkəmiz nüfuzlu qitə yarışları olan Birinci Avropa oyunlarına ev sahibliyi edir. Yarışların təşkili, açılış mərasimi, idmançılarımızın uğurları Azərbaycanın qüdrətli dövlət olduğunu, bu cür böyük yarışlara ev sahibliyi etmək əzmində və gücündə olduğunu bir daha sübut etdi. Bu gün qürurla deyə bilərik ki, Azərbaycan Respublikası orta əsrlərin Azərbaycan imperiyasının davamçısı kimi dünya birliyində öz layiqli yerini tutur. Bu işləri görən, bu qüruru bizə yaşadan dövlət başçımız, prezident cənab İlham Əliyevə, ölkənin birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, I Avropa Oyunları Təşkilat Komitəsinin sədri Mehriban xanım Əliyevaya öz minnətdarlığımızı bildiririk.
Yazını yuxarıda adını çəkdiyim əsərimdən bir sitatla tamamlayıram: Azərbaycan Respublikası orta əsrlərin böyük və əzəmətli imperiyaların və dövlətlərin kicik bir yadigarı və sələfidir.
Gəlin, Azərbaycanımızı qoruyaq!
Cahangir Huseynov
sabiq millət vəkili,
hüquq üzrə fəlsəfə doktoru
Xalq Cəbhəsi.- 2015.- 24 iyun.-
S.4-5.