İqtisadi və sosial hüquqların müdafiəsi

III yazı

Azərbaycan Respublukasının insan hüquqları üzrə Müvəkkilinin (Ombudsmanının) Azərbaycanda insan hüquqlarının və azadlıqlarının təmin edilməsi və müdafiəsinin vəziyyəti haqqında 2013-cü il üzrə illik məruzəsində bildirilir ki, əmək hüquqlarının pozulması ilə bağlı məsələlər sırasında əmək haqqının və son haqq-hesabın ödənilməməsi, işə bərpadan və istehsalatda alınmış xəsarətə görə dəymiş zərərin ödənilməsindən imtina, əmək müqaviləsinin bağlanılmaması və ya ona xitam verilməsi zamanı qanunvericiliyin tələblərinə əməl edilməməsi, ezamiyyət üzrə ödəmələrin aparılmaması, işdən azad edilərkən əmək kitabçasının və əmrin surətinin verilməməsi kimi hallar müşahidə olunub: “Əmək hüquqları ilə bağlı 2013-cü ildə 709 müraciət daxil olub. Müvəkkilin həyata keçirdiyi tədbirlər, o cümlədən aparılmış araşdırmalar nəticəsində bir sıra hallarda işçilərin pozulmuş hüquqları bərpa olunub. Müvəkkilin ünvanına daxil olmuş şikayətlərin təhlili göstərib ki, əmək hüquqlarının pozulması sırasında əmək haqqının verilməməsi və ya ödənilməsinin gecikdirilməsi, əmək müqaviləsi bağlanılmadan işə cəlb etmə, uzunmüddətli ödənişsiz məzuniyyətə göndərilmə və işdən azadetmə halları xüsusi yer tutur. İşəgötürənlər tərəfindən əmək qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş zəruri əmək şəraitinin yaradılması sahəsində də problemlər var. Qeyd edilməlidir ki, əmək qanunvericiliyinin tələblərinin pozulması, o cümlədən əmək haqqının verilməməsi halları ilə bağlı şikayətlər əsasən özəl müəssisələrlə bağlı olub. İşdən azadetmə ilə bağlı hüquq pozuntuları sırasında işçilərin öz iş yerini itirməməsi naminə işəgötürənlər tərəfindən əmək qanunvericiliyi ilə malik olduqları bir sıra digər hüquqlardan məhrum edilmələrinə göz yummaq, düşdükləri durumla razılaşmaq məcburiyyətində qaldığı hallar da olub.

İşçinin hüquqlarının pozulmasının ən ağır halı onun əmək qanunvericiliyinin tələblərinə zidd olaraq işdən azad edilməsidir. Ötən dövrdə belə şikayətlər əsasən işçilərin sayının və ya ştatların ixtisarı ilə izah olunub. Təbii ki, əmək münasibətlərinə işəgötürənin təşəbbüsü ilə bu qaydada son verilməsi qanuni olsa da, bu zaman qanunun tələblərinə ciddi əməl edilməlidir. İşə bərpa olunmaqda köməklik edilməsi ilə bağlı daxil olmuş müraciətlər üzrə aparılmış araşdırmalar zamanı da vətəndaşların pozulmuş əmək hüquqlarının bərpa edilməsinə, bir qayda olaraq, nail olunub.

Əmək müqaviləsinə xitam verildiyi hallarda işəgötürənin son haqq-hesabı (istifadə edilməmiş əmək məzuniyyətinə görə pul əvəzi, işçiyə ödənilməli əmək haqqı və digər ödəmələr) ilə yanaşı, əmək müqaviləsinə xitam verilməsi barədə işəgötürənin əmrinin (sərəncamının, qərarının) surəti və işçinin əmək kitabçası sonuncu iş günü işçiyə verilməlidir. Müvəkkilin səlahiyyətli qurumlara müraciətindən, habelə aidiyyəti üzrə araşdırmalardan sonra əmək hüquqlarının pozulması ilə bağlı belə şikayətlər təmin edilməklə bir çox hallarda vətəndaşların hüquqları müdafiə olunub”.

2013-cü ildə Müvəkkilin ünvanına sosial təminat hüququ ilə bağlı daxil olmuş 1118, o cümlədən pensiya təminatı ilə bağlı 234, ünvanlı dövlət sosial yardımı ilə bağlı 542 müraciətin araşdırılması və təmin edilməsi istiqamətində tədbirlər görülüb, bir çox hallarda bu sahədə aşkar edilmiş nöqsanlar aradan qaldırılıb və pozulmuş hüquqlar bərpa edilib. Bəzi şikayətlərdə təyin olunmuş pensiyanın düzgün hesablanmaması, o cümlədən pensiya hesablanarkən iş stajının müəyyən dövrünün nəzərə alınmaması, əmək pensiyasına əlavələrin hesablanmaması kimi hallar göstərilib ki, Müvəkkilin aidiyyəti üzrə müdaxiləsindən sonra məsələ öz həllini tapıb. Müvəkkilin aidiyyəti üzrə müraciətlərindən sonra pensiya üzrə vətəndaşlara olan qalıq borc hesablanaraq ödənilməsi təmin edilib. Şikayətlərin araşdırılması prosesində Müvəkkilin aidiyyəti üzrə müraciətləri ilə bağlı aparılmış araşdırmalardan sonra vətəndaşların sosial təminat hüququ sahəsində digər problemləri də öz həllini tapmış, pozulmuş hüquqlar bərpa edilib.

Ünvanlı dövlət sosial yardımlarının təyin edilməsi ilə bağlı Müvəkkilin ünvanına 542 müraciət daxil olub: “Əhalinin sosial müdafiəsi mərkəzlərinin müvafiq vəzifəli şəxsləri tərəfindən bir sıra hallarda ailəyə təyin edilən müavinətin müəyyən məbləğinin mənimsənilməsi, müvafiq yerli bölmələr tərəfindən süründürməçiliyə yol verilməsi, sənədlərin qəbul edilməməsi, yardımın təyin edilməsi haqqında məlumatın vətəndaşlara bildirilməməsi, vəsaitin köçürüldüyü plastik kartın vaxtında verilməməsi müraciətlərdə öz əksini tapıb. Müraciətlərin təhlili göstərir ki, mövcud sahədə vaxtilə bir çox nöqsanlara yol verilib, müraciətlərin araşdırılması zamanı narahatlıq yaradan çatışmazlıqlar müəyyən edilib.

Qeyd edilən müraciətlərlə yanaşı, ünvanlı dövlət sosial yardımının təyin edilməsi məqsədilə aidiyyəti orqanlara müraciətlərin nəticəsiz qalması ilə bağlı şikayətlər üzrə araşdırmalar aparılıb və onların ailələrinə qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş qaydada bir il müddətinə ünvanlı sosial yardımın təyin olunması təmin edilib. Vətəndaşların ünvanlı yardımın təyin edilməsi ilə bağlı müraciətlərinə rayon və kəndlər üzrə müəyyən edilmiş vəsait limitinin bitməsi səbəbindən təyinatın mümkün olmaması ilə bağlı müvafiq yerli şöbələr tərəfindən verilmiş şifahi cavablar da şikayətlərə səbəb olub. Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin yeni rəhbərliyi tərəfindən qeyri-etik hərəkətlərə yol vermiş 145 dövlət qulluqçusu barəsində müvafiq intizam tənbehi tədbirləri görülüb. Müvəkkilin təklifləri nəzərə alınaraq, ötən dövrdə qanunvericilikdə edilmiş dəyişikliklər nəticəsində ünvanlı yardımın təyin edilməsi qaydaları təkmilləşib, həmçinin əvvəlki illik məruzələrdə qaydalara yenidən baxılması və təyinat prosesinin mexanizminin sadələşdirilməsi təklif edilib”.

Müvəkkilin ünvanına sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququnun pozulması ilə bağlı daxil olan müraciətlər digər hüquqlar sırasında azlıq təşkil etsə də, qaldırılmış problemlər təxirəsalınmaz tədbirlərin həyata keçirilməsini tələb edir. Bu müraciətlər araşdırılıb, pozulmuş hüquqlar bərpa edilib: “Vətəndaşların sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququnun səmərəli təmin edilməsi məqsədilə müxtəlif vaxtlarda səlahiyyətli qurumlara təkliflər göndərilib. Müvəkkil təbii sərvətlərdən istifadə zamanı qanunvericiliyə ciddi əməl edilməsini zəruri hesab edərək, torpaqların və daş karxanalarının istismarına nəzarətin gücləndirilməsini təklif edib. Ölkənin regionlarında ağac emalı və mebel sənayesi üçün qiymətli, habelə məişət tələbatı üçün müxtəlif nadir növlərdən olan ağacların qırılması nəticəsində meşə zolaqlarının məhv edilməsinin qarşısının alınması üzrə ciddi tədbirlərin həyata keçirilməsi zəruridir. Bu zaman müvafiq cərimələrin məbləğlərinin artırılması və vurulmuş ziyana uyğun müəyyən edilməsi zəruridir.

Məlum olduğu kimi, ildən-ilə ölkədə avtomobillərin sayı daha sürətlə artmaqdadır. Benzin və dizel mühərriklərlə çalışan avtomobillərdən yanma prosesi məhsullarının atmosferə tullanması da artmaqdadır. Bu da ətraf mühitin çirklənməsinə və ekoloji problemlərin baş verməsinə səbəb olur. Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən korrupsiya hallarının qarşısının alınması və buna səbəb olan şəraitin aradan qaldırılması üçün 2013-cü ildə həyata keçirilmiş ardıcıl tədbirlər nəticəsində ümumilikdə 166 nəfər cavabdeh vəzifəli şəxs barəsində intizam tənbeh tədbirləri görülüb, onlardan 66 nəfəri işdən çıxarılıb, 56 nəfərə töhmət, 44 nəfərə sonuncu xəbərdarlıqla şiddətli töhmət verilib.

Müvəkkil aparatının və Dövlət Neft Şirkətinin Ekologiya İdarəsinin birgə təşkilatçılığı ilə Bakı Slavyan Universitetinin Məktəb-Lisey Kompleksində şagirdlər üçün keçirilmiş açıq dərsdə uşaq və gənclərə ekoloji hüquqlar barədə ətraflı məlumat veriblər”.

Son on ildə ölkənin bütün regionlarının həyatında köklü dəyişikliklər baş verib, bir sıra sosial əhəmiyyətli problemlərin aradan qaldırılması, o cümlədən səhiyyə xidmətinin daha da yaxşılaşdırılması üçün yeni imkanlar yaranıb. Əhalinin keyfiyyətcə yüksələn yaşayış səviyyəsi və həyat tərzinin tələblərinə uyğun olaraq, müasir avadanlıqla təchiz olunmuş müalicə-diaqnostika mərkəzləri, xəstəxanalar, tibb məntəqələri inşa edilib, bütövlükdə səhiyyə sahəsinin maddi-texniki bazası əsaslı surətdə möhkəmləndirilib.

2013-cü ildə səhiyyənin inkişafı üzrə proqramların icrası məqsədilə 80,1 miyon manat vəsait sərf olunub, 81 tibb müəssisəsində təmir-tikinti işləri aparılıb, onların bir çoxunda işlər başa çatdırılıb və istifadəyə verilib. Ötən dövrdə Müvəkkilin ünvanına sağlamlığın qorunması hüququ ilə bağlı 587 müraciət daxil olub.

Müraciətlərdə əsasən, müalicə və müayinənin dövlət hesabına həyata keçirilməsi, dərman preparatlarının verilməsi kimi məsələlər əksini tapsa da, sağlamlıq hüququnun qorunmasının digər aspektləri ilə bağlı problemlər də olub. Müraciətlər üzrə araşdırmalar aparılıb, nəticədə bir çox hallarda pozulmuş hüquqların bərpasına nail olunub.

Müvəkkilin müayinə və müalicə olunmasında köməklik göstərilməsinə dair vətəndaşlardan daxil olan ərizələrlə bağlı Səhiyyə Nazirliyinə müraciətindən sonra həmin xəstələrin müayinə və müalicəsinin həyata keçirilməsi məqsədilə aidiyyəti səhiyyə müəssisələrinə vaxtında müvafiq tapşırıqlar verilib. Müraciətlərdə imtiyazlı qruplardan, habelə qayğıya daha çox ehtiyacı olan, müvafiq xəstəlikdən əziyyət çəkən və dispanser qeydiyyatında olan şəxslərin dərman preparatları ilə təmin olunmasındakı bəzi problemlər də öz əksini tapıb. Xəstələrin bir sıra hallarda onların dərmanlarla vaxtında təmin edilməməsi, xüsusilə müvafiq xəstəliyin müalicəsi üzrə dərman preparatlarının növlərinin və ya əvəzedicilərinin az olması və ya olmaması dövlət hesabına dərman preparatları ilə təmin edilmək hüququna malik olan və dispanser qeydiyyatına alınmış xəstə vətəndaşları narahat edən və qeyd olunan problemlər sırasında diqqəti daha çox cəlb edən məsələlərdir.

Uğur

Xalq Cəbhəsi.- 2015.- 5 noyabr.- S13.