Azərbaycan – multikulturalizm məkanı: BMT Sivilizasiyalar Alyansının VII Qlobal Forumu ölkəmizə nə vəd edir?

Bu gün dünyanın siyasi mənzərəsi çox qarışıqdır. Siyasi, dini, etnik müstəvidə toqquşmalar artıq qlobal xarakter alıb və demək olar ki, hər bir ölkəni təhdid edir. Bu şərtlər altında siyasi münasibətlərin tənzimlənməsi çox çətin mərhələyə qədəm qoyub və bəzi hallarda anlaşma demək olar ki, mümkünsüz görünür. Yaranmış vəziyyət multikulturalizmi ön plana çıxarır və daha aktual bir mövzuya çevirir.

Əgər 10 – 20 il bundan öncə bu mövzu arxa planda idisə və proseslərin tənzimlənməsində heç bir rol oynamadığı düşünülürdüsə artıq bu gün ümidverici faktorun məhz multikulturalizm olması aydınlaşır. Bu sistem artıq dövlətlərin daxili ictimai tənzimləmə mexanizmindən çıxaraq qlobal mənada beynəlxalq münasibətlər sistemində də aparıcı rola çevriləcək faktor kimi görünür.

Hələ dünyada siyasi mənzərənin indiki kimi gərginləşmədiyi dönəmdə bu ənənyə çox az ölkə üstünlük verirdi. Çünki bu siyasətin aparılması həmin dövlətlərin milli, etnik coğrafiyası baxımından qaçılmaz idi. Bunlara misal olaraq əhalisinin formalaşmasında miqrasiyanın ciddi təsiri olan Kanada və Avstraliyanı göstərə bilərik. Bu dövlətlərin multikulturalimzdən başqa yolu olmadığını hər kəs bilir.

Amma dünyadakı əksər ölkələrdə vəziyyət tam fərqlidir və bu dövlətlərdə hər hansı bir millət və ya din dominantlıq edirsə əksər hallarda multikultural dəyərlərə ehtiyac duymurlar. Bunun nəticəsi olaraq da digər millətlərin və dinlərin təmsilçiləri özlərini basqı altında hiss edirlər. Belə olduqda dövlətlərin daxilində gərginlikərin əsası qoyulur və bu proses getdikcə qlobal xarakter alaraq benəlxalq münasibətlərə də təsir edir.

Son illərdə dünya siyasətinə təsir edən və bir çox hallarda onu müəyyənləşdirən bir sıra beynəlxalq güclər və dövlətlər bu problemi dərinləşdirərərək dövlət siyasətinə çevirdilər. Məqsədlərinə belə nail olmaq istəsələr də vəziyyət ürəkaçan olmadı. Proseslər onların planlarının tərkib hissəsindən çıxdı və dünya xaotik bir mənzərəyə şahidlik etdi. Belə olan halda multikultural dəyərlərin yenidən aktuallıq kəsb etdiyi artıq dünyada əksəriyyət tərəfindən qəbul olunur.

Azərbaycanda isə durum fərqlidir. Ölkəmizin əhalisinin böyük hissəsi Azərbaycan türklərindən və müsəlmanlardan ibarət olsa da, tarix digər millətlərin və dinlərin nümayəndələrinə daim sayqı və bərabər münasibətlərin şahidi olub. Azərbaycanda olan digər xalqların nümayəndələri, eyni zamanda, digər dinlərin daşıyıcıları özlərini daim rahat və güvəndə hiss ediblər. Bu Azərbaycan xalqının düşüncə tərzi, xarakteridir, həm də mədəniyyətimizin bir parçasıdır.

Azərbaycanın multikultural dəyərlərə önəm verməsi təbii proseslərə söykənir və buna görə də dünyaya nümunə ola biləcək səviyyədədir. Bütün bu prosesləri nəzərə aldıqda Prezident İlham Əliyevin 2016-cı ili multikulturalizm ili elan etməsinin nə qədər zəruri və dərin strateji əhəmiyyətinin olduğunu anlayırıq.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Sivilizasiyalar Alyansının 7-ci Qlobal Forumunun Bakıda keçirilməsi də təsadüfi deyil.

Ötən il iyulun 24-də Prezident İlham Əliyevin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Sivilizasiyalar Alyansının 7-ci Qlobal Forumunun 2016-cı il aprelin 25–27-də Bakı şəhərində keçirilməsi ilə bağlı Təşkilat Komitəsinin yaradılması haqqında Sərəncam imzalaması tədbirin önəmindən xəbər verir.

Ümumiyyətlə BMT Sivilizasiyalar Alyansının VII Qlobal Forumu ölkəmiz üçün nə vəd edir?

Azərbaycanda nümunəvi tolerantlığın kökü

“Oğuz” Müstəqil Araşdırmalar Mərkəzinin rəhəri, analitik Vüqar Zifəroğlu bildirdi ki, Azərbaycanda nümunəvi tolerantlığın kökü ilk növbədə Azətbaycana məxsus dəyərlər sistemi və milli özəlliklərə bağlı məqamlarla əlaqədardır: “Azərbaycan çoxmədəniyyətli və zəngin mənəvi irsə malik ölkədir. Biz hər zaman istər dini, istərsə də etnik nöqteyi-nəzərdən dözümlülüyümüzlə seçilmişik. Bu tolerantlığın kökü ilk növbədə bizim genimizə, böyük və qədim mədəniyyətin daşıyıcısı olmağımıza dayanır”. Onun fikrincə, multikulturalizm-Azərbaycanda çoxəsrlik zəngin mədəni və mənəvi irsin müasir dövrdə təqdimatıdır: “Qloballaşma isə əslində yalnız mədəniyyətlərin biri-birini daha yaxından tanıması və yaxınlaşması deyil, eyni zamanda, öz mədəniyyətini, ən yaxşı, ən uğurlu şəkildə təqdim etmək üçün bir rəqabətə girməkdir. Bu gün dəyərlərin savaşının getdiyi bir zamanda, biz də öz mədəniyyətimizdən qaynaqlanan dəyərlərimizi ortaya qoymuş oluruq. Multikulturalizm ilinin elan olunmasınının ən böyük əhəmiyyəti məhz budur. Dövlət başçısının da dəfələrlə qeyd etdiyi kimi, ölkəmizdə olan bu inkişaf, əslində bu gün dini-məzhəb müstəvisində və etnik münaqişələrin məngənəsində əzilən region ölkələri üçün bir örnək və nümunədir. Bu gün Azərbaycanda ayrı-ayrı mədəniyyətlər, müxtəlif dinlərin inkişafı üçün hər cür şərait yaradılıb. Dünyanda gedən müharibələr, çəkişmələrə baxmayaraq, ölkəmizdə olan sabitlik, əmin-amanlıq, dünyanın istənilən ölkəsindən müxtəlif mədəniyyətlərə sahib insanların mehribanlıqla yaşaması, dini və irqi ayrıseçkiliyin olmaması multikulturalizmin ən parlaq nümunəsidir”.

Nüfuz və oynadığımız rolun əhəmiyyəti

O həmçinin əlavə edib ki, son zamanlar ölkəmizin bir sıra mötəbər və ictimai-siyasi əhəmiyyətə malik forum və tədbirlərinə ev sahiblıiyi etməsi, ilk növbədə artan nüfuz və eləcə də oynadığımız rolun əhəmiyyətindən xəbər verir: “Bu tədbirlərin hər birində dünyanı ciddi şəkildə düşündürən siyasi, sosial, iqtisadi, mədəni problemlər siyasi xadimlərin, diplomatların, müxtəlif ölkələrin dövlət təmsilçilərinin müzakirə masasına yatırılır. Bu tip tədbirlərin, beynəlxalq forum və konfransların vasitəsilə sivil dialoqların qurulması, problemlərə çözümün aranması son dərəcə vacibdir. Dünyada baş verən istər qlobal, istərsə də lokal xarakterli münaqişə və problemləri müzakirə masasına yatıran bu tip tədbirlərin paytaxtımızda keçirilməsi isə müsbət qiymətləndirilməlidir. Bu kimi forumlarda adətən qlobal və regional problemlər nəinki müzakirə edilir, həmçinin problemlərin həlli yolları ilə bağlı da tövsiyələr hazırlanır. Belə tədbirlərin ölkəmizdə keçirilməsi Azərbaycan həqiqətlərinin, torpaqlarımızın işğal faktının bir daha dünya ictimaiyyətinin diqqətinə çatdirilması və ədalətli həllini tələb etməyimiz baxımından olduqca vacibdir. Bildiyimiz kimi, Bakıda keçiriləcək BMT-nin Sivilizasiyalar Alyansının VII Qlobal Forumuna hazırlıq yüksək səviyyədədir. Bu uğurla Azərbaycan daha bir ilkə imza atır və bu bizim bir ölkə olaraq dünya mədəniyyətinə, multikulturalizmə bəxş etdiyimiz bir töhfədir”.

Aktual mövzu...

Qafqaz Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin (QAFSAM) sədr müavini və Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin (ADİU) baş müəllimi Nazim Cəfərsoy bildirdi ki, multikulturalizm tarixən aktual olan və dünyanı mədəniyyət üzərindən anlamağa və mesajlar veməyə çalışan anlayışın yeni formasıdır. Onun fikirncə, bu tarixi kökləri olsa da soyuq müharibə dövründən aktuallaşan bir mövzudur və dünyanı mədəniyyətlə islah etməyə çalışan yanaşmanın təzahürüdür: “Soyuq müharibədən sonra dünyada ciddi şəkildə etnik və dini gərginliklərə bir ideoloji çərçivə yaranırdı. 2001-ci ilin 11 sentyabında ABŞ-da törədilən terror aktından sonra dünyada mədəniyyətlərarsı rəqabətin və qarşıdurmanın yeni modelləri ortaya çıxdı. Qərbdə güclənən islamafobiya və ya qərb dünyasının müəyyən mədəniyyət motivli təmərküzləşməsi bunun fonunda həyata keçdi. Yenə də dünyanı mədəniyyətlərlə islah etmək və ya mədəniyyətlər üzərindən çıxış yolu axtarmaq Qərb-İran münasibətlərində də gündəmə gəlmişdi. Xüsusən Hatəmənin dövründə sivilizasiyaların toqquşması modeli yerinə sivilizasiyaların dialoqu modeli gündəmə gəldi. Bu İranla Qərb mədəniyyətinin bir araya gəlməsini nəzərdə tutan bir yanaşma idi, amma çox da effektli olmadı. Xüsusən 11 sentyabr hadisələrindən sonra dünyanın daha təhlükəli bir prosesə doğru getməsi, etnik, dini mərkəzli müxtəlif münaqişələrin ortaya çıxması, bunun da daha çox Yaxın Şərq regionunda baş verməsi multikulturalizmi zaman zaman gündəmə gətitrirdi. Belə bir mənzərə fonunda dünyada irqçiliyin, fərqli mədəniyyətlərə yönlik yanaşmanın, tolerantlığın pozulması multikulturalizmi- fərqli mədəniyyətlərə tolerantlığı göstərən bir yanaşmanı aktual mövzuya çevirdi”.

Qarabağ problemi və yaranan ideoloji müstəvi

O, əlavə etdi ki, multikulturalizm daha çox kosmopolit, yaxud miqrasiya ölkələrində tezislərdən çıxmış ümumi yaşama modellərindən biri idi: “Bunun ən klassik nümunələri Avstraliya və Kanadadır. Müəyyən mənada Amerika Birləşmiş Ştatlarını da bura aid etmək olar. Əsas məsələ o ölkələrdə fərqli mədəniyyətlərdən gələn, fərqli dillərdə danışan, fərqli dinlərə inanan insanların bir araya gəlməsidir. Bu insanların bir araya gəlməsi üçün müəyyən bir baza olmalı idi. Bu bazanın ən uğurlu modellərindən biri - multikulturalizm əhəmiyyətli bir model olaraq gündəmə gəlmişdi. 2001-ci il 11 sentyabr hadisələrindən sonra mədəniyyətlərarsı toqquşmaların baş verməsi multukulturalizmin əhəmiyyətini təkcə ölkələrlə bağlı deyil, beynəlxalq münasibətlər sistemi baxımından da önəmli səviyyəyə yüksəltdi. Xüsusən ərəb baharı, müxtəlif dini radikal, toqquşmalardan sonra fərqli mədəniyyətlərə tolerant yanaşmanı aktual etdi. Azərbaycanın ətrafda gərginliklərlə dolu olan bir coğrafiyada yaşaması ölkəmiz üçün müəyyən risklər yaradırdı. Qeyd etdiyim kontekstdə BMT-nin Sivilizasiyalar Alyansının 7-ci Qlobal Forumu da Azərbaycanın bu qlobal və regional mənada multikulturalizm prosesindən faydalanması baxımından əhəmiyyətli formadır. Xüsusən bunu Birləşmiş Millətlər Təşkilatı formatı altında keçirilməsi daha əhəmiyyətlidir. Çünki dünyanın ən nüfuzlu qurumu tərəfindən reallaşdırılır. Eyni zamanda, Qarabağ probleminin ədalətli həlli ilə bağlı da müəyyən bir ideoloji müstəvi də yaradır. Göstəririrk ki, bizdə fərqli mədəniyyətlərə sahib olan insanlar birgə yaşaya bilirlər”.

Politoloq Tofiq Abbasov dedi ki, tədbirin Bakıda keçirilməsi Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə sülh və sabitliyin möhkəmlənməsi istiqamətində getdikcə mühül rol oynamasına işarə edir: “Qəti demək olar ki, Azərbaycan nüfuzlu qüvvələr, dünya elitası tərəfindən ciddi və faydalılıq əmsalı yüksək subyekt kimi qəbul edilir. Hazırda təhdidlərin sayı durmadan artdığı bir vaxtda quruculuq potensialına malik tərəflər durmadan dialoq və mükalimə meydanında canlanmanın bərqərar olmasına ehtiyac duyurlar. Azərbaycan dünya miqyasında qlobal konsensusun əldə edilməsi yolunda ardıcıl addımlar atır, əməkdaşlıq meyillərinin inkişafına impulslar verir, bütün sülhsevər və yaradıcı qüvvələrlə iş birliyinə dəstək verir. Qarşıdan gələn vacib tədbirdə yeni-yeni beynəlxalq əhəmiyyətli layihələrin işlənməsi üçün münasib zəmin yaradılacaq. Həm təşkilatı, həm quruculuq baxımından Azərbaycan elitası ön xəttə olub öz sözünü deyə biləcək”.

Əli Zülfüqaroğlu

Xalq Cəbhəsi.- 2016.- 9 aprel.- S.8