Şəhidlər məmləkətin,
xalqın qan yaddaşıdır
“Dağlar üz
döndərib məndən”,
“Bir tənhalıq axtarıram”, “Çəkir
öz dərdini özündə dünya”
kitabları ilə oxucu rəğbətini qazanan Oqtay Ələkbərov
(Zəngilanlı) ixtisasca
coğrafiyaçıdır. Özünə ünvan seçdiyi “Zəngilanlı” ləqəbi
ilə tanınan Oqtay müəllim Azərbaycanın erməni
işğalı altında
olan qədim Zəngilan rayonunun Veysəlli kəndində anadan olub. 1962-ci ildə Azərbaycan
Dövlət Universitetinin
geologiya-coğrafiya fakültəsini
bitirərək uzun müddət Zəngilandakı
orta məktəbdə
müəllim, məktəb
direktoru kimi fəaliyyət göstərib.
1993-cü ildə Zəngilanın ermənilər
tərəfindən işğalından
sonra Bakıda məskunlaşaraq, pedaqoji
fəaliyyətini davam
etdirib.
O.Zəngilanlı “Müəllim” şeirinin:
İdrak
süzgəcindən keçirir
sözü,
Gah tutqun görünür, gah gülür üzü,
Ömrünü şam edir, əriyir üzü…
- misralarında elmin qapısına yollar açan müəllim ömrünü
insanlıq elmini öyrədən yollarda şam kimi işıq
saça-saça əriyən
bir heykələ bənzədir.
Azərbaycan milli təqvimində
yer alan
tarixi günləri ifadə edən şeirlər Oqtay Zəngilanlının poeziyasında
bir silsilə təşkil edir. 20 Yanvar – Şəhidlər günü, 26 Fevral – Xocalı soyqırımı
günü, 20-21 Mart – Novruz
Bayramı, 31 Mart – Azərbaycanlıların
soyqırımı günü,
28 May – Respublika günü,
31 Dekabr – Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik
gününə həsr
etdiyi şeirlər öz məzmun və ideyası sarıdan oxucu ilə doğmalaşır.
1990-cı ilin 20 Yanvarında öz müstəqilliyi uğrunda
ayağa qalxan Azərbaycan xalqının
igid oğul və qızları şəhid oldular. Şair “Şəhidlər
ölməzdirlər, ölməzi
ağlamazlar” şeirində
şəhidlərin öz
ölümləri ilə
ölməzlik qazandıqlarını
ifadə edərək
yazır:
Şəhidlər Vətən daşı,
yurdun vətəndaşıdır,
Şəhidlər azadlığın uca
heykəl daşıdır,
Şəhidlər məmləkətin, xalqın qan yaddaşıdır,
Şəhidlər unudulmaz, ölməz,
can dağlamazlar,
Şəhidlər ölməzlərdir, ölməzi
ağlamazlar.
Bütün tarixlərin beşiyi, millətlərin sərmayəsi
olan Vətən, vətənin tarixi, mədəniyyəti, dünəni,
bu günü Oqtay Zəngilanlının
şeirlərində mövzuya
çevrilir. Vətənin müqəddəs torpağına-daşına olan
ülvi məhəbbət
onun qələminə
və sözünə
kəsər verir.
“Azərbaycan”, “Gözəldir
Azərbaycan”, “Qalx döyüşə, Azərbaycan”,
“Şuşa”, “Zəngilan
həsrəti”, “Mincivan”,
“Veynəli”, “Alınacaq
qala Laçın, darıxma”, “Niyə məni doğdun, ana”, “Canlı şəhid mənəm, babam” kimi şeirləri
vətən torpağının
ətrini bir tütiya kimi ciyərlərinə çəkmək
istəyən şairin
harayıdır:
Aylar ötdü, il
addadı,
Göy gurladı, yer çatladı,
Nə qədər ki, yurd yaddadı,
Canlı şəhid mənəm, babam.
…Kədər dənizində
üzən gəmiyəm,
Yanıqlı bir udun zili, bəmiyəm,
Yurdu viran qalan elin
qəmiyəm,
Bir Vətən
həsrətli göz
itirmişəm.
Türk
dünyasının böyük
şairi Yahya Kamal Bəyatlı deyirdi ki, “Vətən
nə bir filosofun fikridir, nə də bir şairin duyğusu… Yəni Vətən gerçək
və həqiqi məkandır. Onun hər
maddəsini və halını sevənlər
Vətəni sevə bilər. Vətən İstanbuldur, Üsküdardır,
Trabzondur, Yozqatdır,
Ankaradır və bunların içərisində
saysız-hesabsız xatirələr
- Vətəndir”.
Oqtay Zəngilanlıya
görə Vətən
Qarabağdır, Zəngilandır,
Şuşadır, Cəbrayıldır,
Micivandır, Veynəlidir,
otaylı-butaylı Azərbaycandır.
Yadlar böldü torpağımı
ikiyə,
O tay Vətən,
bu tay Vətən
deyilmi?
Hicran dərdim gələ bilmir çəkiyə,
O tay Vətən,
bu tay Vətən
deyilmi?
İşğal altında qalan doğma yurd Qarabağ, Zəngilan, Şuşa, Cəbrayıl, doğma kənd Veynəli, Diridağ şairin həsrətinə dönür.
Bu həsrətin kədər notları da üzücü, təlatümlü, kədərlidir.
Aşağıdakı misralar
işğal altında
qalıb qəribsəyən
ana torpağın ağrı-acısının poetik
ifadəsidir:
Bağlanıbdı könül sənə,
Ürək səni ata bilmir,
Əl uzatdım dönə-dönə,
Əlim sənə çata bilmir.
(“Zəngilan həsrəti” şeirindən)
“Unudulmur Vətən
dərdi” şeirində
isə Oqtay Zəngilanlı “insan ananı, bacını, doğmaları itirsə də bu dərdlər
unudula bilər, am¬ma Vətən dərdini unutmaq mümkün deyil” düşüncəsinə hakimdir. Vətən torpağının
itirilməsi elə bir dərddir ki, bu dərdin
çarəsi Vətəni
yağılardan azad etməkdir, itirilmiş torpaqlarda, doğma Qarabağda zəfər çalmaqdır. İki
əsrlik bir tarixi əhatə edən Araz çayı boyunca ikiyə bölünmüş
Azərbaycan adlı bir ananın dərdi S.Vurğundan, S.Rüstəmdən, M.Arazdan,
B.Vahabzadədən bu
yana bütün
qələm sahiblərinin
acısı olub.
Oqtay Zəngilanlının o taylı-bu
taylı Azərbaycana
həsr etdiyi “Dan ulduzu Şəhriyarım”,
“Arazı keçdiyim
zaman”, “Azərbaycan” kimi şeirlərində Azərbaycanın qədim
tarixi, onun mədəniyyəti, ona arxadan vurulan güllə yarası şairi kədər notları üstündə
kökləyir:
Ürək yanır hər
baxdıqca qəmli axan Arazına,
Araz olub hicran çayı
həm oğluna, həm qızına,
Görən nə vaxt o tay, bu tay son qoyar həsrət
buzuna,
Bu ayrılıq, bu nisgillər qalacaqdır nə vaxtacan,
Arazınla iki yerə aralanmış Azərbaycan!
Vətən, millət, dil, torpaq, din, tarix kimi milli kimliyi
ifadə edən mövzular Oqtay Zəngilanlının şeirlərinin
ana xəttini təşkil edir. Bu milli kimliyin sahibləri Vətən torpağının yetişdirdiyi
tarixi şəxsiyyətlərdir,
milli qəhrəmanlardır.
Bu cəhətdən onun Azərbaycanın milli qəhrəmanı, xalqımızın qeyrətli
oğlu Mübariz İbrahimova həsr etdiyi “Vətən oğlu Mübariz” şeiri öz ideya səciyyəsi ilə seçilir. Erməni terrorçuları ilə
mübarizədə şəhid
olan Vətənin qeyrətli oğlu bu gün hər
bir Azərbaycan vətəndaşının iftixarıdır.
Şair xalqın qəhrəmanına olan sevgisini belə tərənnüm edir:
Ana vətən uğrunda sarıldı silahına,
Canını fəda etdi Vətənin sabahına,
Ölməz ruhu yol gedir Tanrının dərgahına,
Şəhidlik zirvəsində vicdanı,
ruhu təmiz,
Ölməzliyə qovuşub, ölümsüzdü
Mübariz!
“Zər qədrini
zərgər bilər”
ata sözünü şeirlərində təkrar-təkrar
ifadə edən Oqtay Zəngilanlının
Azərbaycan şeir-sənət
dünyasının böyük
ustadlarına həsr etdiyi şeirlər öz mükəmməlliyi,
milli-mənəvi keyfiyyətləri
ilə seçilir. “Nizaminin
dahiliyini tarix özü yaşadır”,
“Musiqimin günəşi”,
“Füzuli nişanəsi
var”, “Füzulidir”, “Ustad Şəhriyar”, “Vətən oğlu Məmməd Araz”, “Vaxtsız getdi Xəlil Rza” kimi şeirlər Azərbaycanın şeir-sənət
ustadlarına həsr edilib.
Bəzən ümid, bəzən hiddət, bəzən də şairlərin qınaq yerinə çevrilən dünya şeirlərimizdə bütün
parametrləri ilə bədii ifadə vasitəsinə çevrilir. Oqtay Zəngilanlı “Dünya nədir?”, “Dünya gözəldir”, “A dünya”,
“Çəkir öz dərdini özündə
dünya” kimi şeirlərində “dünya
gözəldir” desə
də, yenə dünyanı gah sorğu-suala tutur, çox müşküllərin
səbəbini də çox vaxt dünyada görür:
Çəkir dağı özü
dünya,
Satır ağı, bezi dünya.
Udur axı bizi dünya,
Biləmmirəm, dünya nədir?
İçindəki bir səs ona:
“Allah da dünyadan
əl çəkib daha”.
Odur ki, “Çəkir öz dərdini özündə dünya”
– deyərək dünya məfhumuna fəlsəfi bir anlam gətirir:
Dünyanı tutubdur kimin qarğışı?
Min fitnə törədir hər addımbaşı,
Pozulub elə bil tərəzi
daşı,
Qovrulur odunda, közündə dünya.
Bədii yaradıcılıqda xalqın
əsrlərin sınağından
çıxmış deyim
tərzinə canlı
dilin ifadə vasitələrinə arxalanmaq
klassik ənənələrimizdən
gəlir. Oqtay Zəngilanlının qəliblənmiş
xalq ifadə tərzini şeirə gətirməsi şeirlərinin
poetikasına cana yaxın bir aura verir: “pərsəng”, “dərdəcər”, “qaxınc”,
“cad”, “şər-şəbədə”, “alababat”, “pinə”, “nimdaş”, “yalquzaq” kimi daha çox
canlı danışıq
dilində ifadə edilən sözlər.
O.Zəngilanlı şeirlərinin poetikasına
canlı dilin duru şəffaflığını
gətirir:
Qalx atlan qeyrət atına,
Düşmənə döyülmə, oğul.
Razı
ol arpa cadına,
Namərdə əyilmə, oğul.
Demirəm sözlərim baldı,
nabatdı,
Uzağı uç-dördü alababatdı.
Dərdim
Şuşa, Laçın, Ağdam, Kəlbəcər,
Edir bu dərd məni xəstə, dərdəcər.
İnsan
gördüm, üst-baş
nimdaş,
Yurd dərdiylə
ağardıb baş.
Diş qıcayır qara fələk,
Göz bərəldir
yalquzaq tək.
Oqtay Zəngilanlının
şeirlərində belə
bədii nümunələr
çoxdur. Bu nümunələr
şairin söz emalatxanasında poetik mənalandırılır. Belə bədii bəhrələnmə
nəticəsində onun
şeir dili təbii və səmimi görünür.
Maarifə
Hacıyeva
Professor
Xalq Cəbhəsi.- 2016.- 26 aprel.-
S.14.