Dini tolerantlıq
Müsəlmanlar, xristianlar, yəhudilər və digər dinlərin nümayəndələri ölkəmizdə
əminamanlıq şəraitində
yaşayırlar
Şərqlə Qərbin qovşağında,
tarixi İpək yolun üzərində yerləşən Azərbaycan
qədim zamanlardan indiyədək sivilizasiyalar
arasında birləşdirici
rol oynayıb. Zəngin mədəniyyətə
malik xalqımız böyük tarixi yol keçib. Müasir Azərbaycanın
sələfi olan
Manna, Midiya, Atropatena, Albaniya kimi dövlətlər
İslam dininin Ön Asiya, həmçinin Qaqazda yayılmasına qədər
böyük sivilizasiyanın
əsasını qoyublar.
Dünya mədəniyyətinə, türk-islam
sivilizasiyasına böyük
töhfələr vermiş
ölkəmiz çoxmillətli
və çoxkonfessiyalı
cəmiyyətə malikdir. Əsrlər boyu ölkəmizdə müsəlmanlar, xristianlar,
yəhudilər və
digər dinlərin nümayəndələri tarixən
qarşılıqlı anlaşma
və əmin-amanlıq
şəraitində yaşamış
və yaşayırlar.
Dini tolerantlıq Azərbaycan üçün xarakterikdir.
Ekspert Namiq Zeynəddinin fikrincə, bu gün Azərbaycanda
dünya dinləri ənənəvi olaraq qarşılıqlı etimad
və əmin-amanlıq
şəraitində fəaliyyət
göstərir, İslam
və qeyri-islam dini icmaları öz etiqadlarını azad və sərbəst
şəkildə yerinə
yetirirlər. Ölkəmizdə dinindən, dilindən,
etnik mənsubiyyətindən
asılı olmayaraq, bütün etnik-dini təbəqələrin mili-mənəvi
dəyərlərinə sahib olması üçün
hərtərəfli hüquqi
və demokratik şərait təmin edilib.
Müxtəlif etnoslardan, etnik qruplardan ibarət ölkə əhalisi ağır işğalçılıq
müharibələrinə, məhrumiyyətlərə, təzyiqlərə,
mürtəce təbliğatlara
baxmayaraq bütün dövrlərdə birliyini
qoruyub saxlaya bilib. Çoxsaylı müxtəlif səbəblər
sırasında ölkənin
əsas əhalisi olan və böyük
əksəriyyəti təşkil
edən Azərbaycan türklərinin mentalitetindəki
tolerantlığı xüsusi
qeyd etmək zəruridir. Ən qədim zamanlardan bu günə qədər Azərbaycan türkləri insanların
irqi, dini, milli və s. fərqlərinə diqqət
yetiriblər, lakin heç vaxt Adəm-Həvva davamçılarını
bu əlamətlərinə
görə qiymətləndirməyiblər.
Onlar bütün xalqlarda və etnik fərdlərdə
mənəvi-əxlaqi meyarları
əsas götürüblər.
Azərbaycanda tolerantlığın möhkəm
və zəngin ənənələri, dərin
tarixi keçmişi
var. Azərbaycan xalqı
bölgədə yaşayan
insanlar arasında sülh və əmin-amanlıq şəraitinin
yaradılmasına həmişə
böyük diqqət
göstərmiş, başqa
konfessiyaların nümayəndələri
ilə dinc yanaşı yaşamaq azərbaycanlıların milli
mentalitetinin əsas xüsusiyyətlərindən birinə
çevrilib. Bəşər sivilizasiyanın müxtəlif
mədəniyyətlərinin qorunması üçün
dinlər və mədəniyyətlər arasında
dialoqun yaranması böyük əhəmiyyət
daşıyır. Bu baxımdan
tolerantlıq və dözümlülük ənənələri
zəngin olan ölkə və regionların təcrübəsi
nümunə ola bilər. Azərbaycan bir çox millətlərin və dini konfessiyaların dinc və mehriban
yaşamasının unikal
nümunəsidir. Ölkəmizdə
tolerantlıq ənənənin
kökləri tarixin dərinliklərinə gedib
çıxır: Babil
hökmdarı II Novuxodonosurun
(e. ə. 586 il) Yerusəlimi zəbt etməsi nəticəsində
talan olmuş İudeya çarlığından
qaçan yəhudi köçkünləri Azərbaycan
torpağında özlərinə
sığınacaq tapmışlar.
Tarixi mənbələrə əsasən,
o vaxtlar Babildə 40 minə qədər əsir var idi.
Tədqiqatçıların verdiyi məlumata görə, eramızın birinci yüzilliyinin ortalarında xristianlığın ilk ardıcılları Azərbaycana pənah gətirmiş və sonradan burada yaranan Alban aftokefal kilsəsinin əsasını qoyublar. İslamın Azərbaycana gəlişi ilə dini dözümlülük ənənələri daha da möhkəmlənib. Müsəlman tolerantlığının əsasını Qurani-Kərimin surə və ayələri təşkil edir: “Dində məcburiyyət (zorakılıq) yoxdur…” (əl-Bəqərə, 256). Tarixçilərin dediklərinə görə, VII-VIII əsrlərdə müsəlmanlar Yəhudilik, Xristianlıq və Zərdüştiliyin tərəfdarlarına qarşı ehtiram və dözümlülük göstəriblər.
Azərbaycan ərazisində yaşayan çoxsaylı etnik-dini qruplar arasında möhkəm əlaqələrin formalaşmasında tarixin acı həqiqətlərinin də müəyyən rolu olub.
Azərbaycanlılarla qaynayıb qarışan müxtəlif etnik-dini qruplar imperiya dövlətlərin təzyiqinə və fitnəsinə baxmayaraq, bir çox hallarda Azərbaycan xalqının tolerant düşüncəsinə etibar etmiş, rəğbət göstərərək, mehriban qonşuluq əlaqələri qurmuş və onu qorunub saxlamağa səy göstəriblər.
Sovetlər dövründə mərkəzi hakimiyyətin “qardaş millətlər”, “xalqlar dostluğu” adı altında həyata keçirdiyi milli siyasət süni beynəlmiləlçilik mahiyyət daşıyırdı və “allahsızlıq məzmunundan” da azad deyildi. Sovet rejimi hər vasitə ilə Azərbaycan xalqını milli-mənəvi dəyərlərdən, İslam dininə olan bağlılığından uzaqlaşdırmağa çalışırdı. Lakin xalq bu tarixi sınaqdan da uğurla çıxdı. Dini məzmunlu heç bir qarşıdurmaya yol vermədi.
Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra xalqımızın milli koduna çevrilmiş tolerantlığın daha da inkişaf etdirilməsi üçün münbit şərait və hüquqi baza yaradılıb. Lakin keçən əsrin sonlarında Vətənimizdə tarixən mövcud olan dini dözümlülüyün möhkəmləndirilməsinə minlərlə günahsız insanın ölümü, bir milyondan artıq soydaşımızın yurd-yuvalarından didərgin düşməsi və 20%-dən çox tarixi torpaqlarımızın işğalı ilə nəticələnən Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi mane olurdu. Münaqişə dini zəmində baş verməsə də, işğalçı Ermənistanın həmin dövr dini lideri I Vazgen separatçı hərəkatı qızışdıranlardan biri idi. Ermənilər hər vasitədən istifadə edərək ölkəmizdə əmin-amanlıq və qardaşlıq şəraitində yaşayan digər dini konfessiyalar arasında qarşıdurma yaratmaq istəyirdilər.
Erməni separatizminin ideoloqları hər imkandan istifadə edərək, Qərbə və Rusiyaya belə bir mif təlqin etməyə çalışırdılar ki, güya Azərbaycandan “islam təhlükəsi” gözlənilir. Digər tərəfdən, Azərbaycanda anti-müharibə və hətta ermənipərəst meyllərin yayılması üçün bəzi qüvvələr respublikanın müsəlman əhalisinin xristianlaşdırılmasından istifadə edirdilər. Şübhəsiz ki, belə hərəkətlər dinlərarası dialoqun möhkəmlənməsinə xidmət etmirdi. Lakin bu hadisələr respublikadakı dini konfessiyalar arasında olan münasibətlərə həlledici mənfi təsir göstərə bilmədi.
Ölkəmizin bütün konfessiya nümayəndələri ermənilərin təcavüzkarlıq və etnik təmizləmə siyasətindən əl çəkməsi, işğal olunmuş ərazilərin qeyd-şərtsiz boşaldılması ilə bağlı BMT Təhlükəsizlik Şurasının qəbul etdiyi məlum qərar və qətnamələrin icrasına, işğal nəticəsində məcburi köçkün düşmüş insanların öz yurd-yuvasına qayıtması tələbi ilə dəfələrlə beynəlxalq təşkilatlar və dünya ictimaiyyətinə müraciət ünvanlayıblar. Onlar bununla Azərbaycan xalqı ilə bir daha birlik və həmrəylik nümayiş etdiriblər.
Müasir Azərbaycanda dövlət-din münasibətləri modeli çərçivəsində bütün dini konfessiyalar qanun qarşısında bərabərdir və eyni statusa malikdir. Ölkə vətəndaşlarının əksəriyyətini təşkil edən müsəlmanların hüquqlarının təmin olunması ilə yanaşı, dövlət respublikada yaşayan digər din mənsublarında da yüksək qayğı göstərir. Belə ki, 1920-ci ildə bağlanmış Jen-Mironosets Baş kafedral kilsəsinin binası 1991-ci ildə Rus Pravoslav kilsəsinə verilmişdir. Azərbaycanda səfərdə olan Moskvanın və Bütün Rusiyanın sabiq Patriarxı II Aleksi 27 may 2001-ci il tarixdə bu məbədi müqəddəs elan etmiş və ona Baş kafedral kilsə statusu vermişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, Allah evinin bərpasını Moskvada yaşayan azərbaycanlı iş adamı, dini mənsubiyyətinə görə müsəlman olan Aydın Qurbanov öz üzərinə götürüb. Onun vəsaiti hesabına baş kafedral kilsə az bir zamanda bərpa edilərək dindarların ixtiyarına verilib. Bundan başqa, 1999-2001-ci illərdə paytaxtda digər pravoslav məbədi Müqəddəs Məryamin miladı Baş kafedral kilsəsi bərpa olunub.
Respublikamızda yaşayan
azsaylı katolik icmasının üzvləri
də dövlət qayğısından kənarda qalmayıb.
Azərbaycanda antisemitizmə
heç vaxt yer olmayıb və indi də
yoxdur. Respublikamızda tolerantlıq, dini
dözümlülük ənənələrin
qorunub saxlanmasında,
müxtəlif dini konfessiyaların nümayəndələri
arasında qarşılıqlı
etimad və hörmət hissinin möhkəmlənməsində böyük beynəlxalq nüfuz sahibi olan Qafqaz Müsəlmanları
İdarəsini sədri
Şeyxülislam Allahşükür
Paşazadənin də
xüsusi xidmətləri
var.
Ölkəmizdə dəfələrlə dini dözümlülük,
dinlərarası dialoq
mövzularına dair beynəlxalq konfranslar, elmi simpoziumlar və s. tədbirlər keçirilib. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında qeyd olunan vicdan azadlığı
ilə bağlı müddəaları həyata
keçirmək üçün
münasib şərait
yaradıldı, dövlət-din
münasibətlərini tənzimləmək,
dini etiqad azadlığı ilə bağlı qanunvericilik aktlarına riayət olunmasına nəzarət
etmək məqsədilə
21 iyun 2001-ci ildə Azərbaycan Respublikası
Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi yaradıldı. Bununla da
dini sahədə yeni mərhələnin əsası qoyuldu. Dövlət
Komitəsi ölkədə
tolerantlığı, konfessiyalararası
münasibətlərin daha
da möhkəmləndirilməsi
istiqamətində bir
sıra uğurlu tədbirlər həyata keçirməyə başladı.
Respublikamızda dini dözümlülük
mühitini xarici dövlət rəsmiləri,
siyasətçilər, din xadimləri və diplomatlar da dəfələrlə etiraf
etmişlər və ölkəmizi dini dözümlülük sahəsində
dünya ölkələri
üçün nümunə
göstərmişlər. ATƏT-in
İnsan Hüquqları
və Demokratik Təsisatlar Bürosunun keçmiş rəhbəri
Jerar Ştudman açıq şəkildə
etiraf etmişdir ki, Azərbaycanda dini dözümlülük
yeni konsepsiya deyil. Bu ölkə uzun illər boyu müxtəlif sivilizasiyaların yanaşı
yaşamasına və
dözümlülüyə nümunə ola
bilər. Milli-mənəvi
dəyərlərin, mövcud
tolerantlığın qorunması
və daha da inkişaf etdirilməsi istiqamətində
bu gün də uğurlu işlər aparılır…
Cavid
Xalq
Cəbhəsi.- 2016.- 1 dekabr.- S.13.