“Dinlər fenomeni uzun müddətli tarixi mərhələlərdən
keçib”
Aydın
Əlizadə: “Bu tarixi
proseslər zaman və məkan nöqteyi-nəzərdən tədqiq
və təhlil edilməlidir”
Bu gün dünyada
islamafobiya meyillərini
körükləyənlər və buna dəstək
verən erməni lobbisi bir nüansı
unudur ki, dünyada yeganə qrioqorian ölkə olan Ermənistanda nəinki müsəlmanlar,
hətta provaslavlar, katoliklər, yezidi kürdlər fərqli inanc səbəbindən sıxışdırılır. Bu isə Ermənistanın monoetnik statusunun daha da möhkəmlənməsinə
xidmət edir. Bu irqçilik isə
XXI-əsrdə nədənsə
dünyanın demokratiya
və insan haqları institutlarının
diqqətindən yayınır.
Azərbaycanda İslam dininə mənsub vətəndaşlarla
digər din nümayəndələrinə
heç bir fərq qoyulmur. Elə təkcə
bunun özü dövlət və din münasibətlərində yalnız
dialoq ab-havasının
hökm sürdüyünü
göstərir. Azərbaycanda dövlət dindarlara, mömin vətəndaşlarımıza
öz əqidə borclarını rahat həyata keçirmək üçün şərait
yaratmışdır. Bu,
həm məscidlərə,
həm də kilsə, sinaqoq, məbədlərə göstərilən
münasibətlə seçilir.
Bu baxımdan Azərbaycan
bütün dünyada
milli və dini tolerantlıq məkanı kimi tanınır. Azərbaycanda dini etiqad və vicdan azadlığı Konstitusiya
normasıdır, ölkədə
çoxlu sayda dini təşkilat fəaliyyət göstərir
və hər kəsin dini ayinləri sərbəst yerinə yetirilməsi üçün zəruri
şərait təmin
olunmuşdur.
Ümummilli lider Heydər Əliyevin hakimiyyətə
qayıdışından sonra
din sahəsində gərginliyin
azaldılması, dini
vəziyyətin yaxşılaşdırılması,
dövlət-din münasibətlərinin
tənzimlənməsi və
radikal qruplaşmaların
fəaliyyətinin qarşısının
alınması istiqamətində
mühüm tədbirlər
həyata keçirildi. Onun 1994-cü ilin iyul ayında
müqəddəs Məkkə
və Mədinə yə ümrə ziyarətinin yekunları bunu bir daha
əməli surətdə
təsdiq etdi. O,
həmin səfər zamanı müsəlman dünyasının dövlət
başçıları, din xadimləri ilə görüşlər keçirdi.
Həmin görüşlərdə
böyük liderimizin
müsəlman ölkələrinin
dövlət və
din adamları ilə söhbətləri bir daha sübut edir ki, o, ümumbəşəri
mənəvi dəyərlərin
mühüm tərkib
hissələrindən biri
olan, Şərqdə
sivilizasiyanın inkişafının,
insan təfəkkürü
və onun təkamülünün müəyyən
mərhələsində meydana
gələn planetar miqyaslı sosial, tarixi hadisə və fenomen sayılan İslam dini və dinin
əsasını təşkil
edən, təkcə müsəlmanların deyil,
eyni zamanda, bəşər övladının
müqəddəs kitabı
statusunu alan Quran barədə çox qiymətli fikirlər söyləmişdir: “Qurani-Şərifin
bizə verdiyi tövsiyələr, dərs,
göstərdiyi yollar
insanları paklığa,
düzlüyə, doğruluğa,
sədaqətə, qəhrəmanlığa,
cəsarətə, cəsurluğa
dəvət edən tələblərdir, tövsiyələrdir.
“Qurani-Kərim”in bütün kəlamları
bu gün Azərbaycanda Allahın yolu ilə getməyimiz
üçün məşəldir.
Biz azərbaycanlılar, bu, sonralar gələcək
bütün nəsillərə
də tövsiyə olunur — heç vaxt inamımızdan, dinimizdən uzaqlaşmayacaq
və bu mənəvi mənbələrimizdən
istifadə edərək
gələcəyimizi quracağıq.
İslam
dini əsrlər boyu bizim mənəviyyatımızın
əsasını təşkil
etmiş, müsəlmanların
dünyada layiqli yer tutmasını təmin etmişdir”.
1-2 oktyabr 1998-ci ildə Bakıda keçirilən
“Müasirlik və dini-mənəvi dəyərlər”
adlı beynəlxalq konfransda ümummilli lider dünyəvi dövlətdə etiqad azadlığı prinsipini
daha geniş açıqlayaraq deyib ki, dövlətimiz insanlara bütün azadlıqları vermiş
və vicdan azadlığını, din azadlığını
öz siyasətinin əsas hissəsi hesab etmişdir. Azərbaycan Respublikasının
Konstitusiyası (18, 48-ci maddələr)
din və vicdan azadlığını təsbit
edib, biz isə bir dövlət kimi bunun təmin
olunmasının qarantıyıq.
Bəli,
ona görə də bizim dövlətimiz
dünyəvi dövlətdir.
Ancaq biz dindən ayrı deyilik. Göründüyü kimi, ümummilli
lider Heydər Əliyev dövlət-din münasibətlərinin qanunçuluq
bazasının yaradılmasında,
bu normativ hüquqi sənədlərin
ardıcıllıqla həyata
keçirilməsində, milli-mənəvi
dəyərlərimizin qorunmasında
və inkişafında
misilsiz xidmətlər
göstərib.
Ötən il Bakıda möhtəşəm
Heydər Məscidi Kompleksinin açılışı,
eləcə də hər il ölkəmizdə
dini mövzulara həsr olunmuş böyük tədbirlər
dövlət və
din münasibətlərinin yüksələn xətlə
inkişaf etdiyini göstərir. Prezident İlham Əliyevin
öz ailəsi ilə birlikdə ümrə ziyarətinə
getməsi İslam dininə verdiyi böyük önəmin təzahürüdür. Azərbaycan İslam
Əməkdaşlıq Təşkilatı,
İSESCO kimi aparıcı
təşkilatların fəal
üzvüdür. Azərbaycanda dövlət-din münasibətlərinin
tənzimlənməsində böyük rol oynayacaq Bakı Multikulturalizm Mərkəzinin
açılması konfessiyalararası
münasibətlərin sıxlaşmasına
daha da təkan
verəcəkdir. Qeyd edilən
nüanslar din və dövlət dialoqunun əsas fazalarıdır.
Sabitliyin birinci şərti
, əlbəttə ki,
dialoqdur. Bu gün
dövlətin dinlə
dialoqu cəmiyyətimizin
ümumbəşəri meyarlara
çatması üçün
prioritetdir. Bu isə əlbəttə, insan hüquqlarının,
sabitliyin ən yaxşı zəmanətidir.
Bu dialoqun həmişə
qabardılması və
əsas prinsip olaraq qəbul edilməsi ölkəmizin
xarici qüvvələrin
təsiri altına düşməsinə, cəmiyyətimizdə
fitnə-fəsadın yayılmasına
qarşı ən sarsızlmaz əngəldir.
Bu birliyi, ümummilli
hədəflərə yönəltmək
Azərbaycan xalqının
rifahı, yüksəlişi,
mənəvi ucalığı
deməkdir.
Fəlsəfə üzrə elmlər doktoru Aydın Əlziadə hesab edir ki, Azərbaycanda
dini dözümlülük
və tolerantlıq ab-havasının saxlanılmasının
təmin olunması olduqca vacib məsələdir. Onun sözlərinə görə,
bu amil dövlətçiliyimizi
qorunmasında və inkişafında əhəmiyyətli
rol oynayır: “Buna görə də dövlət qurumları bu istiqamətdə məqsədyönlü iş
aparmalı, bu günümüzə və
gələcəyimizə yönəlmiş
siyasət yeritməlidirlər.
Bu siyasət təkcə
dinlərarası dialoqun
təmin olunması, dini qurumların hüquqi cəhətdən
qanuni və ya qanunsuz fəaliyyət
göstməsindən ibarət
olmamalıdır. Dövlətin dini durumla bağlı
siyasəti konseptual xarakter daşımalıdır.
Bu konsepsiyanın əsasında milli maraqlar durmalıdır.
Dövlət hansısa
dini ideologiyanın təəssübkeşi ola bilməz, yalnız praqmatik siyasət yeritməlidir, çünki tarix göstərir ki, dinlər və ideologiyalar dəyişə
bilər, lakin dövlət maraqları, milli müstəqilliyin prinsipləri dəyişməzdir.
Hansı
dini konfessiya, və ya ideologiya
olursa olsun, Azərbaycan güclü, bölünməz dövlət
olmalı və Azərbaycan xalqının
milli maraqlarını
təmin etməlidir.
Bu əbədi prinsipləri
həyata keçirmək
üçün dövlət
dini qurumların fəaliyyətinə təkcə
hüquqi və tənzimləmə prizmasından
yanaşmamalı, bu sahədə öz maraqlarına uyğun hərəkət etməlidir. Məsələ burasındadır ki, dövlət-din münasibətləri
konstruktiv xarakter daşımalı və bərabərlik prinsipinin üzərində qurulmalıdır.
Tərəflər əməkdaşlıq edib ümumi məsələləri həll
edə bilərlər.
Lakin bəzi hallarda onların arasında fikir ayrılığı da ola bilər.
Buna görə də dövlət dinlərlə bərəbər
hüquqlu tərəf
kimi, bu sahədə öz konsepsiyasını üzə
çıxarmalıdır.
Bu konsepsiyanın demokratik
prinsiplərə və
mövcud qanunvericiliyə
əsaslanmalıdır. Azərbaycan Konstitusiyasına
görə, dövlət
dini qurumların daxili işlərinə müdaxilə edə bilməz, lakin öz dövlət və milli ideologiyasını
qura bilər. Bu ideologiyanın əsası
bütün vətəndaşların
dini etiqadından asılı olmayaraq bərabər hüquqlarını
təmin etməli, vətəndaşları dini
mənsubiyyətlərinə görə təqib etməməli, hər bir vətəndaşın
dinini dəyişmək
və ya ateist olma hüququnu
tanımalıdır, heç
bir dini və ya konfessiyanı
başqasından uca tutmamalıdır”.
O qeyd edib
ki, Azərbaycan milli
ideologiyanın qurulmasında dinlərin etik,
əxlaqi cəhətlərindən geniş
istifadə olunmalıdır: “Bundan başqa, dinlərin potensialından müxtəlif
ictimai tədbirlərdə istifadə
edilməlidir (məsələn, xeyriyyəçilik işlərində,
cəmiyyətdə yaranan bəzi
ixtilaflı məqamların həll edilməsində). Eyni zamanda dinlərin rolunu yalnız müsbət müstəvidə
təqdim edilməsi də həqiqətə uyğun
deyil. Məsələ burasındadır ki, dinlər fenomeni uzun müddətli tarixi mərhələlərdən
keçib. Bu tarixi proseslər zaman və
məkan nöqteyi-nəzərdən tədqiq və təhlil
edilməlidir. Dini ehkamlarda
müxtəlif tarixi, siyasi,
iqtisadi şəraitdə
formalaşıb, müqəddəs mətnlər bu ruhda yozulub.
Bu aspektlər
qlobal miqyasda bəzən
müsbət, bəzən isə mənfi nəticələrə
gətirib çıxarmışdı. Tarixi
dinamika baxımından demək olar ki, bu
və ya digər millət hansısa dini ideologiyanı qəbul edəndən sonra intensiv inkişaf edə bilərdi. Buna misal olaraq,
ərəblərin, sonra isə türk xalqlarının İslamı qəbul
edəndən sonra inkişafını
göstərmək olar. Avropada
da bir çox
xalqlar Xristianlığı qəbul edəndən
sonra böyük uğurlar əldə etmişdilər. Lakin sonrakı tarix onu göstərir ki,
mütərəqqi potensial tükənəndən
sonra dinlərdə ehkamlaşma
meylləri artır, azad və mütərəqqi
ruh itir. Bundan sonra hər hansı bir din hətta tərəqqiyə
qarşı çıxış edə bilər, cəmiyyətlərdə
qarşıdurmalara, millətlər arasında müharibələrə
və başqa mənfi hallara
təkan verə bilər. Orta əsrlərdə
Avropada dini
qarşıdurmalar, inkvizisiya, təriqətlər
arasında ixtilaflar və s.
mənfi misallar buna sübutdur. İslam
dünyasında da buna
bənzər hallar cox
olmuşdur. Dini təəssübkeşlik
bir neçə əsr davam
edən müsəlman-xristian müharibələrinə təkən
verib...”.
Xalq Cəbhəsi.- 2016.- 15 dekabr.-
S.9.